كلمات كليدي : كنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنكتاد)، گروه هفتاد و هفت (G77)، تجارت بين الملل، سازمان هاي بين المللي
نویسنده : فريد اسماعيليان
آنکتاد (UNCTAD) مخفف کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد(United Nations Conference on Trade And Development)، یکی از نهادهای سازمان ملل متحد است که در سال 1964 تأسیس شده و با هدف پیوستن کشورهای در حال توسعه به اقتصاد جهانی فعالیّت می‌کند. آنکتاد اکنون به یک نهاد مرجع دانایی‌محور تبدیل شده و هدف آن، کمک به شکل‌دهی مباحث سیاسی و اندیشه‌های توسعه با تأکید بر هم‌گرایی سیاست‌های داخلی و اقدام بین‌المللی، به‌منظور فراهم آوردن زمینه‌های توسعه پایدار است.[1]
پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، اکثر کشورهای جهان با مشکلات بغرنجی در زمینه‌های اقتصادی و تجارت خارجی روبرو شدند. تلاش برای رفع مشکلات تجارت بین‌المللی، به تشکیل کنفرانس هاوانا در سال 1948 و پس از آن تأسیس موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) انجامید. با وجود فعالیّت گات در زمینه رفع موانع تجارت بین‌المللی، اقتصاد جهانی در سال 1961 با مشکلات حادّی در زمینه تجارت خارجی روبرو شد. در پی آن، مجمع عمومی سازمان ملل، به‌منظور ارائه راه‌حل برای مسائل بازرگانی، انجام اقداماتی برای تحقّق هدف کلی یعنی "تجارت بین‌المللی، ابزار اصلی توسعه اقتصادی" را مورد بررسی قرار داد. به این منظور، قرار شد کنفرانسی متشکّل از نمایندگان دولت‌ها به بررسی مسائل مربوط به تجارت جهانی کالاهای اساسی و صنعتی بپردازد. این کنفرانس، در ژوئن 1964 در ژنو تشکیل شد. در کنفرانس مذکور، بر ضرورت تأسیس یک سازمان اقتصادی بین‌المللی که به‌طور مستمر ناظر بر حرکت تجارت جهانی باشد، تاکید شد. در همین رابطه، طی رأی شماره 9 (1995) مورخ 30 دسامبر 1964 مجمع عمومی سازمان ملل، کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) رسمیّت یافت.[2]
وظایف آنکتاد
وظایف اصلی کنفرانس تجارت و توسعه عبارتند از:[3]
1) بسط و گسترش تجارت بین‌الملل؛ به‌خصوص گسترش تجارت بین شمال-جنوب و تجارت بین کشورهای در حال توسعه؛
2) تنظیم و تعیین خطوط اصلی تجارت بین‌المللی؛
3) هماهنگی فعالیت‌های سایر ارگان‌های سازمان ملل متحد.
ارکان آنکتاد
کنفرانس توسعه و تجارت ملل متحد دارای چهار رکن است:[4]
1. کنفرانس؛ کنفرانس، مهمترین رکن آنکتاد به‌شمار آمده و به‌مثابه مجمع عمومی از کلیه دولت‌های عضو تشکیل می‌شود. اجلاس‌های این سازمان، به‌توصیه هیأت تجارت و توسعه با شرکت سران کشورها و وزیران امور خارجه و اقتصاد، هر سه یا چهار سال یک‌بار، در محلّی که هیأت مذکور تعیین می‌کند، برگزار می‌شود. در خلال سال‌های 1964 تا به امروز 12 کنفرانس برگزار شده است؛ که آخرین آن در شهر آکرا در کشور غنا در سال 2008 بوده است.
2. هیأت توسعه و تجارت؛ این هیأت رکن دائمی آنکتاد و دارای اجلاس‌های عادی و ویژه است. اجلاس‌های عادی آن معمولا سالی یک‌بار برگزار می‌شود و اجلاس‌های ویژه‌ی هیأت بنا به‌درخواست اکثریّت اعضای آن و یا به درخواست مجمع عمومی و یا کنفرانس تشکیل می‌شود.
3. کمیته‌های اصلی و تشکیلات فرعی؛ کمیته‌های اصلی هیأت تجارت و توسعه عبارتند از: کمیته کالاها، کمیته کالاهای ساخته‌شده، کمیته اقلام نامرئی تجارت و تأمین مالی مربوط به تجارت، کمیته کشتی‌رانی، کمیته انتقال فن‌آوری و کمیته همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای در حال توسعه. کمیته‌های مذکور معمولا سالی یک‌بار تشکیل جلسه می‌دهند.
4. دبیرخانه؛ آنکتاد دارای یک دبیرخانه دایمی است که در دبیرخانه ملل متحد استقرار یافته و خدمات لازم را به کنفرانس، هیأت و تشکیلات فرعی آن ارائه می‌دهد. در رأس دبیرخانه، دبیر کل کنفرانس قرار دارد که هر 4 سال یک‌بار بنا به‌پیشنهاد دبیر کل سازمان ملل متحد و تصویب مجمع عمومی انتخاب می‌شود.
اعضا و فعالیت‌های کنفرانس تجارت و توسعه[5]
مشارکت و عضویت در آنکتاد برای تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد بلامانع است. در آنکتاد هر کشور چه در جلسه عمومی و چه در کمیته‌ها، صرف‌نظر از سهم آن در تجارت جهانی، میزان جمعیت، منابع مالی و غیره، دارای یک رأی است. در آنکتاد، کشورهای عضو، به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
1. کشورهای در حال توسعه آفریقایی و آسیایی؛
2. کشورهای اروپای غربی، آمریکا و ژاپن (کشورهای صنعتی)؛
3. کشورهای با سیستم‌های اقتصادی هدایت شده متمرکز؛
4. کشورهای آمریکای لاتین و کشورهای در حال توسعه دریای کارائیب.
هم‌اکنون 193 کشور، عضو کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل هستند. که ایران نیز یکی از آن‌ها است. کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد تنها محفل بین‌المللی اقتصادی (برخلاف صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و مؤسسات مالی منطقه‌ای) است؛ که کشورهای صنعتی در آن در اقلیّت محض قرار دارند. به‌همین علت، موضع‌گیری‌های آنکتاد و کلیه مسائل مربوط به کمیته‌های آن، عمدتا به‌سود ملل محروم و کشورهای در حال توسعه و کم‌تر توسعه یافته‌تر است. آنکتاد اولین‌بار از سوی 77 کشور کم‌تر توسعه‌یافته، که به گروه هفتاد و هفت (G77) معروف‌اند، تشکیل شد (البته گروه هفتاد و هفت نامی است که امروز به بیش از 125 کشور در حال توسعه اطلاق می‌شود)؛ تا کشورهای توسعه‌یافته را جهت آزادسازی بیشتر تجارت، به‌ویژه در خصوص کالاها و صادرات محصولات کشاورزی تحت فشار قرار دهد. موضع‌گیری‌های آنکتاد در قبال مبرم‌ترین مسائل و مشکلات مبتلابه اقتصاد بین‌الملل همواره در رد اعتراض کشورهای صنعتی (خصوصا آمریکا و انگلیس) بوده است.
البته آنکتاد نتوانسته است آن‌طوری که باید و شاید به اهداف مورد نظر سازمان ملل متحد در دهه‌های گذشته برسد.