كلمات كليدي : خبر، تيتر، خواص تيتر، قواعد تيتر نويس، انواع تيتر، اجزاي تيتر
نویسنده : قاسم كرباسيان
تیتر یا عنوان، در واقع ویترین و نام و نشان یک خبر در رسانه‌ها می‌باشد، که آن خبر را به موجزترین شکل ممکن اعلام می‌دارد.
تیتر، به‌عنوان یکی از مباحث اساسی خبرنویسی، به‌ویژه در مطبوعات، جوهره و روح خبر و ماندگارترین بخش آن در ذهن مخاطب است؛ که نخستین ارتباط مخاطب با اخبار از طریق آن صورت می‌پذیرد.
در واقع میتوان تیتر را هدایت‌کننده به‌سوی خبر و هویت بخش خبر دانست که در رأس و ابتدای اخبار قرار می‌گیرد و با تعداد کلمات محدود، پیامی مرتبط با متن خبر را به مخاطب منتقل کرده و خلاصه خبر را بیان می‌کند.
تیتر به‌عنوان یکی از اجزاء ساختار خبر، در رسانه‌های مختلف نوشتاری، شنیداری و تصویری مطرح است؛ هرچند استفاده از آن در رسانه‌های غیر نوشتاری به اندازه نوشتاری، تعیین‌کننده و راهنما نیست.[1]
خواص و فواید تیتر
1. ترغیب خوانندگان به خواندن خبر؛ اگر تیتری جذّاب، جالب، پرمعنا، بدیع و مرتبط با نیازهای مردم باشد، توجّه مخاطب را به خود جلب کرده و او را به خواندن آن خبر ترغیب می‌کند. برعکس، اگر تیتری فاقد عناصر فوق باشد، می‌تواند باعث طرد مخاطب گردد.
2. بیان پیام خبر به شکلی کوتاه و موجز؛
3. تفکیک مطالب از همدیگر؛ عنوان یا تیتر خبر، مطالب مختلف موجود در یک نشریه را از یکدیگر متمایز ساخته و محدوده‌ی خبرها را جدا می‌کند.
4. ایجاد تصویری فوری از مضمون مطلب؛ تیتر به‌عنوان فشرده‌ای از مطلب یا نمود و گوشه‌ای مهم از مطلب، تصویری فوری از موضوع موجود در خبر برای مخاطب فراهم می‌آورد.
5. ارزیابی میزان اهمیت مطلب؛ مضمون تیتر، درشتی و ریزی قلم تیتر و محلّی که در نشریه اشغال کرده (بالا و پایین بودن آن در صفحه)، خواننده را بی‌اختیار متوجه اهمّیت خبر می‌کند.
6. کمک به زیبا شدن صفحات؛ مثل عکس، طرح، رنگ و ... از تزیین‌های نشریه‌ها به‌حساب می‌آید.
7. نمایاندن جهت‌گیری؛ یک رویداد مشخص، از نشریه‌های مختلف تیتر یکسان نمی‌پذیرد و هر نشریه‌ای برای آن، تیتر به‌خصوصی به‌کار می‌برد، که با بررسی تیترها میتوان به جهت‌گیری، موضع و علاقمندی آن نشریه پی برد. مضامین تیترهای نشریات و همچنین مباحث شکلی آنها، از حیث برجستگی تیترها و محل درج آنها (بالا یا پایین صفحه بودن و کدام صفحه بودن) در این بررسی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند.
8. تسهیل دسترسی مخاطب به مطالب مختلف و متنوع نشریات؛
9. کمک به مخاطبان برای گزینش نشریه مطلوب از میان نشریات گوناگون.[2]
اجزای تیتر
هرخبر مطبوعاتی، ممکن است غیر از تیتر اصلی، تیترهای فرعی هم داشته باشد؛ که این تیترها با حروف کوچکتر در بالا و پایین تیتر اصلی، به‌قصد بهتر رساندن موضوع اصلی مطلب خبری و جلوگیری از طولانی شدن تیتر اصلی، آروده می‌شوند. این تیترهای فرعی که به اجزای تیتر معروفند، عبارتند از:
1. روتیتر (kicker)؛ تیتری که در بالای تیتر اصلی با حروف کوچکتر، قرار می‌گیرد و می‌تواند مقدمه یا مؤخره برای تیتر اصلی و یا مستقل باشد. این نوع تیتر، که از کلمات و عبارات کوتاهی تشکیل‌شده، معمولاً فعل ندارد، غالباً مکمل تیتر اصلی است و مقدّمه آن یا بیان‌گر زمان و مکان وقوع رویداد یا بیان‌کننده سابقه خبر یا تلفیقی از موارد مذکور است. البته باید توجه داشت که تیتر اصلی مستقل از تیترهای فرعی باید معنای کاملی داشته باشد و فهم آن به تیترهای فرعی وابسته نباشد. مثال:
در خیابان ولی عصر (روتیتر)
تونل فاضلاب تهران سه قربانی گرفت (تیتر اصلی)
2. زیر تیتر (Bank/Deck)؛ تیتری است که زیر تیتر اصلی قرار گرفته و با حروف کوچکتر نوشته می‌شود. این نوع تیتر که معمولاً در صفحه اول می‌آید، زمانی استفاده می‌شود، که خبر، ابعاد مهمی داشته باشد؛ که در این‌صورت، علاوه بر ذکر مهمترین بعد خبر در تیتر اصلی، در زیرتیتر بخش دیگر مهم خبر آورده می‌شود. زیرتیتر ممکن است مکمل تیتر اصلی یا روتیتر باشد و یا مستقل از آنها باشد. مثال:
صبح امروز
انفجار بمب دانشگاه لندن را لرزاند
در حادثه‌ی امروز دانشگاه لندن دو تن کشته شدند (زیرتیتر)
3. خلاصه تیتر یا سرتیتر (submit title subtitle)؛ اگر برای بیان ابعاد متعدد و مهم خبر، روتیتر، تیتر اصلی و زیرتیتر کافی نباشد، از خلاصه تیتر استفاده می‌شود. سرتیتر، خلاصه‌ای از مطالب مختلف را بعد از تیتر اصلی یا زیر تیتر و یا در نقاط مختلف متنی به‌صورت جملات مستقل بیان می‌دارد. این نوع تیتر معمولاً برای ایجاد تنوع در صفحه‌آرایی با علامت ستاره، دایره توپر مشکی، مربع و ... و در برخی روزنامه‌ها بدون نشانه با حروف بزرگتر از متن و کوچکتر از تیتر اصلی در پایین زیر تیتر قرار می‌گیرد. البته برخی مواقع هم در وسط مقالات، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها و اخبار طولانی در داخل کادر یا به‌صورت حروف و رنگ‌های متفاوت ارائه می‌شود. مثال:
رئیس جمهور در دیدار وزیر، معاونان و مدیران وزارت صنایع:
تقدیس فرهنگ سرمایه‌گذاری و تولید، نیاز فعلی کشور است
رئیس جمهوری بر پیوند میان مدیریت جامعه و مراکز دانشگاهی با صنعت تأکید کرد
*آیین نامه صندوق ذخیره ارزی به زودی به تصویب می‌رسد (خلاصه تیتر)
4. میان‌تیتر: (Subhead-inter title)؛ این نوع تیتر در چند مورد استفاده می‌شود: 1) زمانی‌که خبرها طولانی شود، برای جلوگیری از خستگی خوانندگان از عبارات کوتاهی برای تفکیک خبر استفاده می‌شود؛ که همان میان‌تیتر است، 2) وقتی بخواهیم به خواننده بفهمانیم که بحث در حال تغییر است و 3) وقتی بخواهیم در مورد بخش‌های مختلف یک مطلب بلند توضیح بدهیم.[3]
انواع تیتر
الف) انواع تیتر از نظر شکل؛ برخی از انواع آن از این قرارند:
1.تیتر یک سطری؛ مثال:
بگذارید طالبی تصمیم بگیرد!
2. تیتر چند سطری مساوی؛ این تیتر ممکن است به شکل مستطیل یا مربع باشد و در دو یا چند سطر و ترجیحاً در دو سطر ارائه می‌شود. مثال:
اعضای اوپک به دیدگاه یکسان برای
بازگرداندن ثبات بازار دست می‌یابند
3.تیتر پلکانی؛ این تیتر شبیه پله بوده و به راست و یا بطرف چپ تمایل دارد. مثال:
برزیل با ستاره‌های جهانی
پنجمین جام را می‌خواهد
4. تیتر هرم وارونه؛ این تیتر از سه یا چهار سطر تشکیل شده و اندازه و سطرهای آن از بالا به پایین کاهش می‌یابد:
مثال:
تقدیر رئیس جمهوری از
بازی جوانمردانه تیم
ملی فوتبال
5. تیتر مثلثی؛ این تیتر برخلاف برخلاف هرم وارونه از یک کلمه در سطر اول شروع می‌شود و به شکل مثلث پایان می‌پذیرد.[4]
ب. انواع تیتر از نظر محتوا؛
1. تیتر استنباطی؛ برداشتی است که تیترنویس از مفهوم خبر در یک جمله به‌دست می‌دهد. در این تیتر، میتوان از فعل استفاده نکرد. مثال:
برزیل، ببرکاغذی
2. تیتر اقناعی؛ تیتری است که برای برانگیختن احساسات، جهت دادن به افکار عمومی و ایجاد هیجان بین مخاطبان استفاده می‌شود؛ که هدف آن، ارائه اطلاعات نیست. در تیترهای اقناعی باید از کلماتی که بار معنایی بیشتری دارند، استفاده کرد. مثال:
آزاد راه تهران–شمال 150 هکتار
از منابع طبیعی را تخریب می‌کند
3. دو تیتری؛ این نوع تیتر برای رویدادهای تلفیقی یا خبرهای چندموضوعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نکته مورد توجه در این تیتر آنست که باید اندازه تیترها یکسان بوده و تیتر دوم هم حتماً باید با فعل تمام شود. گفتی است عناصر مختلف دوتیترها الزاماً از لید گرفته نشده بلکه از بخش‌های گوناگون خبر اخذ می‌شود. مثال:
رئیس جمهور در میان خوزستانی‌ها
بهره‌برداری از سد کارون 3 آغاز شد
4. تیتر غیرمتعارف؛ این نوع تیتر برای خبرهایی که چندان جدی نیست یا فانتزی است به‌کار برده می‌شود. مثال:
تهران دیشب در آب غوطه خورد.
دیروز در تهران باران خاک بارید
5. تیتر سؤالی؛ از لحاظ قواعد تیترنویسی معمولاً نباید از تیتر سؤالی استفاده کرد؛ مگر آن‌که پرسش، در عین حال، خود، پاسخ باشد. در این‌صورت میتوان تیتر سؤالی آورد. مثال:
خاصیت این همه سمینار و گردهمایی چیست؟
6. تیتر با فعل منفی؛ طبق اصول تیترنویسی نوشتن فعل منفی درست نیست؛ ولی هنگامی که وقوع نیافتن فعلی، خود، رویداد و خبر محسوب می‌شود در چنین وصفی میتوان از فعل منفی استفاده کرد. مثال:
جزئیات تیراندازی از زبان شاهدان عینی
شلیک 5 گلوله، آرامش رئیس جمهور را برهم نزد
7. تیتر نقلی؛ این نوع تیتر از قسمت‌های مختلف سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها، اطلاعیه‌ها یا بیانیه‌های افراد، مؤسسات، سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها گرفته می‌شود. در این نوع تیتر، معمولاً منبع خبر برای مستند کردن تیتر در روتیتر یا در اول تیتر قرار می‌گیرد. مثال:
سازمان هواشناسی:
برف و باران از فردا سراسر کشور را فرا می‌گیرد[5]
8. تیتر خبری؛ تیتری که برای مطلبی که محتوای آن، اعلام و بیان رویدادهای زندگی اجتماعی باشد، آورده می‌شود. این تیتر، مانند متن خبر خودش خبر خواهد بود.
9. تیتر تفسیری؛ تیتر مربوط به مطالب تشریحی و تفسیری که به تجزیه و تحلیل وقایع و عکس‌العمل‌های آن می‌پردازد را تیتر تفسیری می‌گویند. این نوع تیتر، جنبه‌ی خبری نداشته و از این‌رو در مقالات و مطالب تحلیلی روزنامه‌ها و مجلات لازم نیست تیتر، خلاصه خبر و یا انعکاسی از مطالب خبری باشد، که در اطراف آن چیز نوشته شده و نویسنده می‌تواند از میان مسائل بسیار گوناگون، تیتر مناسبی برای مقاله خود انتخاب نماید.[6]
انواع حروف‌چینی تیترها
حروف‌چینی تیترها اگرچه در واقع تابع همان مسیرها و تحول‌های حروف‌چینی متن است؛ اما معمولاً در تحریریه‌ها، به‌ویژه روزنامه‌ها، مسیر نسبتاً مستقلی را می‌پیماید. برخی از مهمترین انواع تیترنویسی‌ها عبارتند از:
1. خطاطی؛ قدیمی‌ترین روش تیترنویسی است، که تیتر را با انواع سبک‌های خطاطی می‌نویسند.
2. دفورمه؛ گاهی با تصر‌ف‌هایی، بسته به مورد و مطلب، تیتر حروف‌چینی‌شده را تغییر شکل می‌دهند. کشیدن یا موج‌دار کردن تیتر، با کمک فیلم یا بلند و کوتاه کردن، از جمله این موارد است.
3. شابلون؛ شابلون، خط‌کشی پلاستیکی است که حروف از سطح آن خالی شده و در واقع حروف به شکل طرح‌های قالب‌گرفته روی این قطعات پلاستیکی، کنده شده‌اند. این خط‌کش‌ها را روی کاغذ گذارده و با کشیدن قلم در درون خالی حروف، حروف را بر روی کاغذ منتقل می‌سازند.
4. لاتین فارسی؛ گاهی برای تهیه‌ی برخی تیترهای ویژه، حروف بزرگ تزیینی لاتین را بریده و به شکل حروف فارسی درمی‌آورند. مثلاً از (w) برای حروف (س) یا از (u) برای (د) بهره می‌گیرند.[7]
اصول و قواعد تیتر نویسی
1. تیتر، هر اندازه که کوتاهتر باشد، بهتر است؛ البته کوتاهی آن نباید به ابهام و گنگی بینجامد؛
2.تیتر باید از واژه‌های رسا بهره‌مند باشد؛
3. در تیتر نباید از کلمات تکراری استفاده شود؛
4. تا حد امکان باید از تیتر سؤالی و منفی و یا امری پرهیز شود؛
5. تیتر تا حد امکان باید از لید استخراج شود، مگر اینکه بخواهیم چندین مورد خبری را در تیتر به خواننده القاء نمائیم؛ که بازهم در این‌صورت باید سعی شود، تا لیدی مناسب با تیتر تدوین کنیم؛
6. تیتر باید روشن و دقیق باشد؛
7.تیتر باید خلاصه‌ای از مطالب خبری باشد نه صرف یک عنوان؛
8.هریک از عناصر تیتر، باید دربردارنده اطلاعات جدید باشند؛
9. تیتر باید تا حدّ ممکن، حول یک موضوع با محور اصلی و مورد نیاز مخاطب باشد؛
10. در نگارش تیتر باید از به‌کار بردن واژه‌های شعاری و شکسته پرهیز شود؛
11. بهتر است تیتر بعد از تنظیم خبر نوشته شود؛
12. در تیتر خبری هم مثل خود خبر، باید به عناصر خبری توجه داشت. البته پاسخ به همه‌ی سؤالات مطرح‌شده در عناصر خبری، تیتر را طولانی می‌کند؛ بنابراین پاسخ به سوالات "که" و "چه" و گاهی "کجا" از بقیه مهمتر است؛
13. در تیتر باید به مهمترین عناصر از عناصر شش‌گانه خبری اشاره کرد؛
14. تیتر باید جذاب باشد. به‌طور مثال، استفاده از لغاتی که آنها را اصطلاحاً "دراماتیک" می‌نامند، جذابیت خبری تیتر را افزایش می‌دهد؛ مثل استفاده از سرنگونی به‌جای برکناری.[8]
قواعد تجربی نوشتن تیتر
1) در مطالب خبری، تیتر فعل داشته باشد؛
2)از فعل‌های قوی در تیتر استفاده کنیم؛
3) فعل تیتر باید ماضی مطلق یا مضارع اخباری باشد؛
4)باید از فعل معلوم استفاده کنیم؛
5) باید از گذاشتن نقطه در آخر تیتر خودداری کرد؛
6) از به‌کار بردن فعل در شروع تیتر خودداری شود؛ مگر آن‌که به‌طور روشن مطلب را برساند؛
7) در جایی از اصطلاح مخفف استفاده کنیم که برای خوانندگان کاملا روشن و قابل درک باشد؛
8) برای توصیف رویدادهایی که زمان وقوعشان گذشته، از فعل زمان حال استفاده کنیم؛ البته در این موارد، عنصر زمانی را نباید همراه فعل حال استفاده کرد.[9]
تفاوت تیتر و لید
برخی تفاوت‌های شکلی و محتوایی تیتر با لید عبارتند از:
1) لید، خلاصه مهمترین بخش خبر است؛ که در شیوه‌های تاریخی همراه با لید و هرم وارونه نگارش خبر، در ابتدای متن خبر می‌آید؛ اما تیتر همان مطالب لید را با کلمات کمتر بیان می‌کند؛
2) کلیه خبرهای مطبوعاتی باید تیتر داشته باشند؛ در حالی‌که همه خبرها الزاماً لید ندارند؛ مثلاً خبرهایی که به سبک تاریخی نوشته شده‌اند، لید ندارند؛
3) تیتر با حروف برجسته و درشت نوشته می‌شود؛ اما اندازه حروف لید به همان اندازه حروف متن خبر است.
4) لیدها در ابتدای خبرها و تیترها در بالای خبرها نوشته می‌شوند.[10]