پایگاه اجتماعی (Social Status)

كلمات كليدي: پايگاه اجتماعي، ارزش، پايگاه انتسابي، پايگاه اكتسابي، پايگاه خود به خودي، پايگاه متجانس

 پایگاه مترادف Statut در زبان فرانسه از ریشه لاتین Statuere (=مستقر و برقرار کردن) گرفته‌شده است. پایگاه اجتماعی، توجه و ارزشی است که جامعه برای نقش اجتماعی فرد، گروه و طبقه اجتماعی قائل است.

لینتن می‌گوید پایگاه آن اعتبار اجتماعی و جایی است که هر کس در ساخت اجتماعی اشغال می‌کند و آن را حفظ یا سعی در نگاهداری آن در نظر دیگران دارد؛ بنابراین جایی که یک فرد خاص در نظامی مخصوص و در زمانی معین اشغال می‌کند، پایگاه او در قبال این نظام خوانده می‌شود.

پایگاه اجتماعی را شماری از عوامل تشکیل می‌دهند که در هر مورد نیز تنوع می‌پذیرند، نظیر شغل، مالکیت ارضی، درآمد، قدرت و تعلق قومی.

پایگاه اجتماعی درحالی‌که معلول عواملی است، خود سبب و عامل گردهم آیی و شکل‌پذیری و تدوین گروه‌ها، قشرها و طبقات اجتماعی است. در جامعه اجزا و عناصر (قشرها، طبقات و ...) در عین داشتن وحدت ساختی و کارکردی دارای کثرت نقش‌ها هستند. ارزشی که جامعه برای نقش‌های اجتماعی قائل است نسبت به هر زمان یا مکانی متفاوت و متنوع است و دگرگونی می‌پذیرد. ازآنجاکه ارزش‌ها ثابت نمی‌مانند، پس پایگاه‌های اجتماعی نیز از ثبات دائمی برخوردار نیستند.

پایگاه اجتماعی همانند نقش دارای جنبه‌های عینی است که شماری از عناصر خارجی قابل‌مشاهده و به رسمیت شناخته‌شده مشخص‌کننده آن‌اند و هم جنبه‌ای ذهنی که با بیان خود فرد در باب وضع اجتماعی که به تصور خود احراز کرده و یا نقشی که فکر می‌کند ایفای آن را به عهده دارد، قابل‌تمییز است. پایگاه‌ها از لحاظ اعتبار و ارزش متفاوتند.

اعتبار واژه‌ای نسبی است که به فراخور عضویت، همنوایی و هماهنگی فرد یا گروه یا گروه‌های اجتماعی دیگر تعیین می‌شود. اعتبار همچنین بر اساس باورها، پنداشته‌ها، هنجارها، رسوم و میزان آگاهی افراد و گروه‌ها متفاوت است.

 انواع پایگاه‌ها:

• پایگاه انتسابی یا محول (Ascribed status): پایگاهی که نتیجه موقعیتی است که فرد در آن متولد می‌شود. در بعضی از نظام‌ها، مواضع بر اساس آنچه که شخص هست (سن، جنس، پیوندهای خویشاوندی فرد و دین) تعیین می‌شود.
• پایگاه اکتسابی یا محقق (Achived status): پایگاهی که نتیجه تلاش فردی است. در برخی از نظام‌ها مواضع بر حسب آنچه که شخص می‌تواند انجام بدهد، تعیین می‌شود.

پایگاه‌های انتسابی و اکتسابی پایگاه‌های آرمانی هستند؛ اما عملاً در جوامع تبعیض‌گر آمیزه‌ای از این دو نوع وجود دارد. مثل ریاست یک شرکت بزرگ پایگاه اکتسابی است ولی در عمل شرط جنس (مرد بودن) و شرط نژاد (سفید) برای به دست آوردن آن ضروری است.

پایگاه‌های خود به خودی:

پایگاه‌هایی هستند که به‌طور خود‌به‌خود و بنا بر ارتباط‌های خاصی که برخی از مردم با یکدیگر دارند، به وجود می‌آید. برای مثال در یک گروه، دوستانه یک نفر ممکن است لقب دلقک و دیگری لقب نابغه داشته باشد. این پایگاه‌ها شالوده رسمی و قانونی ندارند بلکه به خاطر بعضی خصلت‌های فردی به افراد داده می‌شوند.

پایگاه متجانس:

اگر پایگاه‌های متفاوتی که فرد در اختیار دارد با هم همگن باشد به آنها پایگاه متجانس می‌گویند. معمولاً تجانس پایگاهی بیشتر در جوامع سنتی و روستایی مشاهده می‌شود زیرا در چنین جوامعی فرد با اعتبار نسبتاً یکسانی شناخته می‌شود.