كلمات كليدي : كليساي اصلاح شده، كالون، ژنو، تقدير ازلي، آمرزيدگي، الهيّات
نویسنده : محمد صادق احمدي
تاریخ نشان داده است که گاه، حوادثی نه چندان مهم، منشأ تحوّلات اساسی و سرنوشت‌سازی در تاریخ بشر بوده است، به‌گونه‌ای که پیامد‌های بعضی از این تحوّلات و نیز تأثیرات آن‌ها در حوزه‌های مختلف در باور پرچم‌داران آن نیز نمی‌گنجیده است. به‌عنوان مثال روزی که پولس تغییر کیش داد و شروع به تفسیر آیین مسیح کرد، هرگز نمی‌پنداشت که تفاسیرش از دین مسیح مرزهای زمان و مکان را درنوردیده و جهان مسیحیت را وارد مرحله‌ای متفاوت کند.
یکی از این افراد تأثیرگذار که حوادث زندگی‌اش راه جدیدی را پیش پای کلیسا نهاد، کالون بود.
حقوق دان الهی دان[1]
ژان کالون یک فرانسوی بود که در 10 ژوئیه 1509 در شهر اسقف‌نشین نویان(در نزدیکی پاریس)، به‌دنیا آمد. پدرش متّصدی امور مالی اسقف‌نشین محلّی بود. کالون جوان، برای مدتی در اوایل دهه 1520 به دانشگاه پاریس فرستاده شد و پس از تسلّط کامل بر دستور زبان لاتین، زیر دست ماتورین کردیر وارد کولژ دومونتگو شد و پس از گذراندن دوره ادبیات، برای فراگیری حقوق مدنی در سال 1528 به اورلئانز رفت.
مطالعات گسترده کالون در زمینه حقوق مدنی، او را با اندیشه‌هایی آشنا ساخت که بعدها در دوره‌ای که به‌عنوان یک مصلح شناخته می‌شد، از آن‌ها استفاده کرد. او در اورلئانز زبان یونانی را فرا گرفت و در سال 1529 با شنیدن آوازه آندره آلسیاتی(حقوق‌دان بزرگ ایتالیایی) به بورگس رفت.
ژان به محض فارغ‌التحصیل شدن در رشته حقوق، به‌خاطر بیماری پدرش به نویان بازگشت. اما انجمن محلّی کلیسا او را تکفیر کرد و کالون به پاریس بازگشت؛ تا به مطالعاتش ادامه دهد؛ اما به‌شدّت هوادار اندیشه‌های اصلاحی لوتر شد؛ که به‌تازگی مورد توجه مردم قرار گرفته بود. این در حالی بود که مقامات شهر، به‌شدّت با آن دشمنی می‌ورزیدند.
بنابراین کالون در دوم نوامبر 1533، ناگزیر پاریس را ترک کرد و در سال 1534 برای اقامت، به بال رفت؛ تا از خطر فرانسویان مخالف اصلاح در امان باشد. در بال با استفاده از فراغتی که نصیبش شده بود، نوشته‌های مهمّی را منتشر کرد؛ اما مهمترین خدمت او این بود که تعالیم مصلحین کلیسا را در کتاب معروف خود جمع‌آوری کرد. کتابی که او منتشر ساخت تأثیری حیاتی بر نهضت اصلاح دینی گذاشت. او کتاب "مبادی دین مسیحی" را برای اولین بار در سال 1536 منتشر ساخت؛ که شرحی نظام‌مند بر ارکان اصلی ایمان مسیحی بود. این کتاب چنان کالون را در کانون توجه دیگران قرار داد، که در مدّت باقی‌مانده از عمرش، تغییرات فراوانی در آن، به‌عمل آورد و متن اوّلیه شش فصلی را به هشتاد فصل در چهار جلد رساند. این کتاب، بعدها از اوّلین کتب مهم کلاسیک دوره اصلاحات دینی شمرده شد؛ که در آن مبادی و عقاید پروتستان‌ها را به صراحت و وضوح تمام شرح و تفسیر شده بود. همین کتاب است که پایه و اساس یکی از نظام‌های پروتستان به‌نام پرسبیتری را تشکیل می‌دهد.
ژان جوان در سال 1536 تصمیم به عزیمت به‌سوی استراسبورگ گرفت؛ تا در آن‌جا به مطالعه بپردازد؛ اما به‌سبب وقوع جنگ، مسیر مستقیم بسته بود و او اجبارا از راهی طولانی‌تر که از ژنو می‌گذشت، راهی استراسبورگ شد.
ژنو که به‌تازگی اسقف خود را به‌رهبری دو اصلاح‌گر جوان بیرون رانده بود، در نا آرامی بود. گیوم فارل فرانسوی(رهبر اصلاح‌گران) از کالون خواست که در ژنو بماند و ژان با بی‌میلی پذیرفت؛ اما این ماندن دوام نیاورد و پس از مدّت کمی در سال 1538، از آن‌جا اخراج شد.
کالون با دو سال تأخیر به استراسبورگ رسید و به‌سرعت شروع به تحریر آثاری در زمینه الهیّات کرد و در سال 1541 اولین ترجمه فرانسوی کتاب مبادی را منتشر کرد.
در این هنگام، مجددا از او تقاضا شد که به ژنو باز گردد؛ اما کالونی که برگشت به مراتب کار آزموده‌تر و پخته‌تر از سه سال پیش برای پذیرش مسؤلیت‌های سنگین بود. بنابراین او در شهر ژنو حکومت روحانی تشکیل داد و رسما شروع به مخالفت با مقامات شهر کرد؛ تا بدانجا که در واپسین دهه زندگی، عملا در مسائل دینی شهر آزادانه تصمیم می‌گرفت. او برای اجرای نظم در کلیسا، انجمن کشیشان را بنیان نهاد و آکادمی ژنو را برای تربیت کشیشان کلیسای اصلاح‌شده پایه‌گذاری کرد.
سرانجام کالون در بهار سال 1564 به‌خاطر مشکل تنفّسی درگذشت و بنا به وصیت خودش، در گورستان عمومی، به خاک سپرده شد؛ بدون اینکه سنگی بر قبرش نهاده شود.
نظرات کالون
برخی از تئوری‌های کالون روی نهضت اصلاحی تأثیر بسزایی گذاشت؛ که ذکر آن خالی از فایده نیست:
1. آمرزیدگی؛ کالون در این آموزه که به بحث از سقوط انسان و آمرزیدگی پس از آن اشاره دارد، از لوتر فاصله گرفت؛ زیرا او علاوه‌بر اینکه می‌گفت ایمان، باعث اتّحاد با مسیح و پس از آن، باعث آمرزیدگی می‌شود، عقیده داشت؛ که شخص با ایمان، نه به‌سبب آمرزیدگی، بلکه به‌خاطر اتّحاد با مسیح، تولّدی دوباره می‌یابد و هردو مورد را ناشی از اتّحاد با مسیح می‌دانست.
2. تقدیر ازلی؛ آگوستین اولین بار تقدیر ازلی را مطرح کرد؛ به این معنا که خدا عده‌ای را مشمول فیض می‌کند و بقیّه را مجازات نمی‌کند؛ بلکه تنها از رستگاری آن‌ها رویگردان است. به‌نظر کالون، این آموزه، عبارت است از حکم همیشگی خدا؛ که به‌سبب آن، تعیین می‌کند که چگونه می‌خواهد هر فرد را خلق کند؛ زیرا او همگان را برای موقعیّت یکسان نمی‌آفریند؛ بلکه برای عده‌ای زندگانی ابدی و برای عده‌ای لعنت ابدی را مقرّر می‌کند. بنابراین از دید او، خداوند میان رهایی یا لعنت، یکی را انتخاب می‌کند.
3. آیین‌های مقدس؛ کالون با تأکید بر اینکه هر آیین مقدّسی، باید بر پایه وعده و دستور خداوند استوار باشد، پنج آیین از هفت آیین را نفی کرد و تنها به دو آیین تعمید و عشای ربّانی اجازه داد که باقی بمانند.
4. ماهیت کلیسا؛ از نظر کالون، کلیسا جایی است که در آن کلام خدا تبلیغ و موعظه شود و آیین‌های مقدس، به‌درستی اجرا شوند.
5. کالون با تمام اختلافاتی که با کاتولیک‌ها داشت در دو مورد با ایشان همراه بود: 1) تسلیم و اطاعت در برابر کلیسا و 2) عدم تساهل و تسامح در حوزه دین. این در واقع نوعی تفاوت آیین کالونی با دیگر شعبه‌های پروتستان است.
مهمترین مشخصه کالون که البته جزء نظریات او محسوب نمی‌شود، نگرش نظام‌مند او به الهیّات بود.
نزاع‌های کالون
کالون در طول زندگی اصلاح‌گرایانه خود، بارها موجب نزاع‌های عقیدتی شد؛ که در برخی موارد، حتی سبب قتل مخالفان شد. وجود این سوابق در کارنامه دینی او، از او چهره‌ای مخدوش نمایان می‌کند.
1. در سال 1531، کلیسای محلّی نویان او را تکفیر می‌کند.
2. در سال 1538 بر اثر درگیری با مقامات ژنو، از شهر اخراج شد.
3. در دوره دوم اقامت در ژنو، با سباستین کاستلیون بر سر تفسیر صحیح فرود آمدن مسیح در دوزخ و معتبر بودن کتاب غزل غزل‌ها، مناقشاتی داشت.
4. بر سر آموزه تقدیر ازلی با جروم بالسک، مناقشه‌ای علنی داشت. سرانجام کاستلیون و بالسک، هر دو ناگزیر به ترک ژنو شدند.
5. مناقشه شدیدتری بین او و میشل سروتوس در گرفت. سروتوس با مطالعه کتاب مقدّس مشاهده کرد که مسئله تثلیث، در کتاب مقدّس نیست و به‌خاطر اعتقادنامه نیقیّه برای مسیحیان باورپذیر شده است. کالون او را متهم به بدعت‌گذاری کرد و سروتوس به فرانسه فرار کرد؛ ولی پیروان کالون او را پیدا کردند و در سال 1553 او را زنده‌زنده در آتش سوزاندند.
این مسئله اخیر، طوری به شخصیت کالون لطمه وارد کرده که مک گراث، الهی‌دان مسیحی می‌گوید: «قضیه سروتوس هم‌چنان وجهه کالون را به‌عنوان رهبر مسیحی لکه‌دار کرده است.»[2]
آثار کالون
از آن‌جا که کالون در دانشگاه تحصیل کرده بود، آثار بسیاری از او بجا مانده است؛ که مهمترین آن‌ها از این قرارند:
1. مبادی دین مسیحی؛ در اهمیّت این کتاب، همین بس که از شش فصل اولیه، تا هشتاد فصل افزایش یافت. کالون خود، هدفش را از نوشتن کتاب این‌گونه ابراز می‌کند: هدف من در این کتاب، آماده‌سازی و تربیت دانشجویان الهیّات مقدس، برای مطالعه کلام خداست؛ تا آن‌ها به‌آسانی بدان دسترسی داشته باشند و بتوانند بدون مشکل به آن مراجعه کنند.
2. پاسخ به سدولتو؛ کاردینال سدولتو، در نوشته‌ای، خطاب به مردم ژنو، از آن‌ها خواسته بود که به کلیسای کاتولیک روم بازگردند و کالون در پاسخ به او در این کتاب، از اصول اصلاحات دینی‌اش به‌نحو شایسته‌ای دفاع کرد.
3. شرحی بر رساله رومیان.[3]
پیروان کالون
هدف کالون از اصلاحات، بیشتر، اصلاح اخلاقیّات و عبادات کلیسا بود؛ ولی لوتر می‌خواست، عقائد کلیسا را اصلاح کند؛ بنابراین از هم جدا شدند. به کلیسای کالون، کلیسای اصلاح‌شده می‌گویند. اما صادقانه باید گفت که همین پیروان کالون، زیرکانه اندیشه‌های او را نقد و اصلاح کردند.[4]
هم‌اکنون پیروان کلیسای اصلاح‌شده کالون، اغلب در سوئیس، اسکاتلند و آلمان می‌باشند و در جهان انگلیسی‌زبان نیز تنها کلیسای دارای اهمیت، کلیسای کالون است.[5]
[1]. مک گراث، آلیستر؛ الهیات مسیحی، بهروز حدادی، قم، دانشگاه ادیان، 1384، ص139تا142 و مک گراث، آلیستر؛ مقدمه‌ای بر تفکر نهضت اصلاح دینی، بهروز حدادی، قم، دانشگاه ادیان، 1387، چاپ دوم، ص210تا214 و براون، کالین؛ فلسفه و ایمان مسیحی، طاطه‌وس میکائیلیان، تهران، علمی فرهنگی، 1375، ص35 و بایر ناس، جان؛ تاریخ جامع ادیان، اصغر حکمت، تهران، 1382، چاپ 13، ص672تا674.
[2]. مک گراث، آلیستر؛ مقدمه‌ای بر تفکر نهضت اصلاح دینی، ص214.
[3]. همان، ص211-213.
[4]. مک گراث، آلیستر؛ الهیات مسیحی، ص134.
[5]. همان.