حقوق متهم

كلمات كليدي : حقوق متهم، حقوق بشر، اصل برائت، اسناد بين المللي، بازداشت، آئين دادرسي كيفري

نویسنده : اصغر رسولي آذر

حقوق متهم عبارت است از مجموعه امتیازات و امکاناتی که در یک دادرسی منصفانه از بدو اتهام تا صدور حکم لازم است متهم از آن برخوردار باشد تا بتواند در مقابل ادعایی که برخلاف فرض برائت، علیه او مطرح شده است از خود دفاع کند به طوریکه « دفاع از منافع جامعه نباید منجر به نادیده گرفتن حقوق متهمان گردد و به این سبب مقررات آئین دادرسی کیفری باید به گونه‌ای تنظیم شود که علاوه بر رعایت حقوق جامعه، بی‌گناه را نیز در اثبات بی‌گناهی خود یاری کند»

حقوق متهم در اسناد بین المللی و منطقه‌ای

در اعلامیه جهانی حقوق بشر به مواردی از قبیل منع تبعیض (ماده2) تساوی در برابر قانون (ماده7) منع شکنجه و حق برخورداری از دادگاه مستقل و بی‌طرف و برخورداری از محاکمه منصفانه و علنی (ماده10) اشاره شده است که جزء حقوق همه انسان‌ها و نیز متهم می‌باشد.

ولی در ماده 14 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (1966) که دولت ایران با تصویب قوه مقننه در تاریخ 17/2/1354 به آن پیوسته است حقوق متهمان بطور ویژه و با صراحت و جامعیت بیشتری بیان شده است.

طبق ماده مذکور حقوق متهم عبارتند از:

1- حق برخورداری از دادخواهی منصفانه و علنی در دادگاه مستقل و بی‌طرف؛

2-حق برخورداری از فرض بی‌گناهی؛

3-در اسرع وقت به زبانی که او می‌فهمد از نوع و علل اتهامی که به او نسبت داده می‌شود مطلع شود؛

4-وقت و تسهیلات کافی برای تهیه دفاع از خود و ارتباط با وکیل منتخب خود داشته باشد؛

5-بدون تأخیر موجه درباره او قضاوت شود؛

6- در دادگاه حضور یابد و از خود دفاع کند، حق داشتن وکیل به او اطلاع داده شود و در صورت اقتضاء وکیل تسخیری برای او تعیین شود؛

7-از شهودی که علیه او شهادت می‌دهند بتواند سوال کند، حق داشته باشد شهود او احضار و مورد سوال و تحقیق واقع شوند؛

8- حق داشتن مترجم مجانی؛

9-مجبور به اعتراف بر علیه خود نشود؛

10- افرادی که از لحاظ قانون جزا بالغ نیستند از آئین دادرسی مناسب برخوردار شوند؛

حقوق متهم در قوانین ایران:

قانون اساسی ایران در اصول 32، 35، 37، 38، 39 به موارد مهمی از حقوق متهم اشاره کرده است که به ترتیب اصول یاد شده عبارتند از:

1- منع دستگیری خودسرانه، تفهیم اتهام کتبی بلافاصله پس از بازداشت و ارسال پرونده مقدماتی ظرف حداکثر 24 ساعت نزد مقام قضایی صالح؛

2-حق برخورداری از معاضدت وکیل در مرحله دادگاه ؛

3-برخورداری از اصل برائت؛

4- منع شکنجه برای گرفتن اقرار و فاقد ارزش و اعتبار بودن چنین اقراری؛

5- برخورد انسانی و منع هتک حرمت و حیثیت متهمی که دستگیر یا بازداشت شده است؛

علاوه بر موارد مذکور در قانون اساسی، قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری (1378) حقوق زیر را برای متهم به رسمیت شناخته است.

1- قابل تجدید نظر بودن قرار بازداشت متهم (ماده33) و قابل اعتراض بودن قرار بازداشت و تشدید تأمین صادر شده از سوی مقام تحقیق (بند 2 شق ن ماده 3 قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب با اصلاحات بعدی)؛

2- حق سکوت و امتناع از پاسخ دهی (مواد 129 و 197)؛

3- منع جلب متهم و تفتیش منازل و اماکن در شب مگر در موارد فوریت و ضرورت (موارد 121 و 100)؛

4- امکان همراه داشتن یک نفر وکیل در مرحله تحقیقات (ماده 128)؛

5- امکان جرح شهود (ماده 168) حق درخواست مواجهه شهود و امکان سوال از آنان در مرحله دادگاه (مواد 199 و 196) تکلیف دادگاه مبنی بر اعلام به متهم که آیا سوالی از شاهد طرف مقابل دارد؟ (ماده 198)؛

6- برخورداری از محاکمه علنی در مرحله دادگاه مگر در موارد استثنایی (ماده 188)؛

7- امکان انتشار برائت متهم در جراید کثیر الانتشار (ماده 198)؛

8- به موجب بند 5 قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب اردیبهشت 1383 فرد به محض دستگیری باید بتواند مراتب دستگیری و حضور خود در کلانتری، بازداشتگاه و ...را به اطلاع خانواده خود برساند.