كلمات كليدي : ويسپرد، كرده، يسنا، نيايش، رد
نویسنده : اميرعمادالدين صدري
نام ویسپرد
نام این بخش اوستا در خود اوستا به شکل vsīpe.ratavō، صورتی صرف شده از ستاک vispa.ratu به معنای «همه‌ردان، همه‌سروران»، آمده است. بخش نخست آن (vispa) به معنای «همه» در فارسی باستان به صورت vispa و در سنسکریت به صورت viśva و در پهلوی به صورت wisp آمده است و بخش دوم آن (ratu) در پهلوی به صورت rad به معنای «سرور، برگزیده» آمده است. در فارسی نو، رد به معنای «دانا، بخرد» آمده است.[1]
موضوع ویسپرد ستایش ردهاست. در دین زرتشتی برای هریک از انواع آفریدگان یک گونه گزیده و شاخص در نظر گرفته شده است که آن را "رد" گفته‌اند. در جهان مینوی اهوره مزدا و در جهان مادی زردشت "رد" است. از "ردها"، گاو سیاه موی زردزانو، رد گاوان است، گندم رد غلات ستبردانه است، شتر زردموی رد شتران، بازوبند رد زره‌ها و ... .[2]
هر یک از فصلهای ویسپرد را کرده گویند.
انکتیل دوپرون و اشپیگل آن را به 27 کرده بخش کرده‌اند و دهارله و وسترگارد آن را به ترتیب به 26 کرده و 23 کرده بخش کرده‌اند. بخش‌بندی گلدنر و دارمستتر شامل 24 کرده است که اکنون همین بخش‌بندی پذیرفته شده است. هر کرده از چند بند تشکیل شده است. شماره بندهای هر کرده با کرده دیگر اختلاف دارد.[3]
کاربرد آیینی
ویسپرد از یسنا فراهم شده است و بسا از جمله‌های آن در یسنا دیده می‌شود و برخی از جمله‌های آن بازنویسی شده است، بنابراین ویسپرد کتاب مستقلی نیست بلکه پیوست یسناست. ویسپرد در مراسم دینی با یسنا و وندیداد، مجموعه این سه بخش اوستا بدون ترجمه پهلوی را وندیداد ساده می‌نامند، خوانده می‌شود. در مراسم شش گاهنبار و نوروز هم ویسپرد به تنهایی خوانده می‌شود.[4]
متن ویسپرد
متن 24 کرده ویسپرد بدین شرح است: کرده یکم، نه بند دارد و درباره ستایش "ردان" گونه‌های متفاوت، شش گاهنبار، متون آیینی ستوت یسنیه، سه دعای مشهور اهونور و اشم‌وهو و ینگهه‌هاتام، دعاهای اییریمن ایشیه و فشوشو مانثره است. این کرده بازنویسی از "های یکم" یسنا است.[5]
کرده دوم، یازده بند دارد و شرح نیایشها و زوهر و برسم است و همان موارد کرده پیشین ستوده شده است.[6]
کرده سوم، شش بند دارد. متن نیایشی است و در آن از هفت موبدان و سه گروه مردمان و چهار فرمانروایان ایران کهن یاد شده است.[7]
کرده چهارم، دو بند دارد و در آن از نیایش ایزدبانوان اشی و چیستا سخن رفته است.[8]
کرده پنجم، سه بند دارد و در آن از نیایش امشاسپندان و "ردان" روز و ماه و سال سخن رفته است.[9]
کرده ششم، یک بند دارد و در آن از نیایش امشاسپندان سخن رفته است.[10]
کرده هفتم، پنج بند دارد و در آن از نیایش برخی ایزدان مانند سروش، اشی، اشتاد، نریوسنگ، ... و اهوره مزدا سخن رفته است.[11]
کرده هشتم، دو بند دارد و در آن از شهریاری نیک سخن رفته است.[12]
کرده نهم، هفت بند دارد و دارمستتر آن را مقدمه ای تفسیری بر ستایش هوم (هوم یشت) مانند بغان یشت (یسنا 19-21) می داند.[13]
کرده دهم، دو بند دارد و در آن از هفت کشور و افزارهای پیشکش سخن رفته است.[14]
کرده یازدهم، بیست و یک بند دارد و در آن از پیشکش به هوم، امشاسپندان و دیگر ایزدان و ردان سخن رفته است.[15]
کرده دوازدهم، پنج بند دارد و در آن از نیایش آماده‌کنندگان هوم سخن رفته است.[16]
کرده سیزدهم، سه بند دارد و در آن از ستایش سه "های" نخست گاهان سخن رفته است.[17]
کرده چهاردهم، چهار بند دارد و در آن از ستایش اهونود گاه و دعای اهونور سخن رفته است.[18]
کرده پانزدهم، سه بند دارد و در آن از ستایش هفت ها و نیایش به اهوره مزدا سخن رفته است.[19]
کرده شانزدهم، چهار بند دارد و در آن از ستایش هفت ها و ایزد آذر و فروهرهای پارسایان سخن رفته است. [20]
کرده هفدهم، یک بند دارد و درباره پذیرش اندیشه نیک، گفتار نیک، کردار نیک و یسنای هفت هاست.[21]
کرده هجدهم، سه بند دارد و در آن از ستایش "اشتود گاه" سخن رفته است.[22]
کرده نوزدهم، سه بند دارد و در آن از ستایش "سپنتمد گاه" سخن رفته است.[23]
کرده بیستم، سه بند دارد و در آن از ستایش "وهوخشتر گاه" سخن رفته است.[24]
کرده بیست و یکم، سه بند دارد و در آن از ستایش مرد پارسا، آب، گاو و یسنای هفت ها سخن رفته است.[25]
کرده بیست و دوم، دو بند دارد و در آن از ستایش امشاسپندان و سوشیانتها و مرد پارسا سخن رفته است.[26]
کرده بیست و سوم، دو بند دارد و در آن از ستایش "وهیشتوایشت گاه" سخن رفته است.[27]
کرده بیست وچهارم، سه بند دارد و در آن از ستایش دعای "اییریمن ایشیه" سخن رفته است.[28]