معیت

كلمات كليدي : معیت، تقدم، تأخر

نویسنده : هیئت تحریریه سایت پژوهه

معیت عبارت است از اشتراک دو چیز در یک معنا بی‌آنکه از حیث کمال و نقص و تقدم و تأخر با یکدیگر اختلاف داشته باشند.این بدان معنی نیست که اگر بین دو چیز نوعی از تقدم و تأخر نباشند، با هم در همان نوع دارای معیت ‌هستند، چنان‌که جواهر مفارق تقدم و تأخر زمانی ندارند و دارای معیت زمانی هم نیستند.

تقابل معیت با تقدم و تأخر از قسم تقابل تضایف نیست تا لازم آید که هر جا تقدم و تأخر هست، معیت نیز باشد؛ بلکه تقابل میان آنها از نوع عدم و ملکه است، تقدم و تأخر، ملکه و معیت، عدم آن ملکه است.

اقسام معیت:

1)معیت زمانی، وقتی است که دو چیز زمانی باشند و قابلیت تقدم و تأخر زمانی را داشته باشند. آن‌گاه اگر در یک معنای زمانی با یکدیگر اشتراک یافتند و بین آنها تقدم و تأخری وجود نداشت، معیت (هم‌زمانی) خواهند داشت.

2)معیت رتبی، با هم بودن دو شیء است که فاصلۀ آنها از مبدأ معین، فاصلۀ واحدی باشد. این قسم معیت یا مکانی است، هم‌چون معیت دو مأموم که پشت سر امام ایستاده‌اند، نسبت به مبدأ مفروض مثل محراب از حیث رتبۀ حسی، یا غیرمکانی است؛ مانند معیت دو نوع یا دو جنس واقع در تحت یک جنس در سلسلۀ انواع و اجناس نسبت بدان جنس، مانند معیت انسان و اسب نسبت به حیوان یا جسم. معیت مکانی اجسام از تمام وجوه ممکن نیست مگر با تقدم زمانی یکی از آنها بر دیگری. اما بعضی اجسام از یک وجه با هم معیت دارند، مانند تساوی نسبت دو شخص به کسی که از پس یا پیش می‌آید و ضرورتاً نسبت آن دو به کسی که از چپ یا راست می‌آید، مختلف است.

3)معیت به شرف، مانند این است که دو انسان شجاع در صفت شجاعت با یکدیگر برابر باشند.

4)معیت به طبع، برابر بودن دو شیء در لزوم وجود است، بدون آنکه یکی سبب وجود دیگری باشد، مانند دو جزء که نسبت به کل مساوی‌اند، زیرا آن دو علت ناقصۀ کل‌ می‌باشند و از این جهت هیچ تفاوتی با هم ندارند.

5)معیت به علیت، مثل معیت دو معلول در یک علت تامه است. معیت دو علت تامه ممکن نیست.

6)معیت در دهر، عبارت است از معیت دو جزء از اجزای یک مرتبه از مراتب وجود عینی اگر در آن کثرت فرض شود

7)معیت در حقیقت و مجاز و معیت در حق مانند معیت در علیت است.