كلمات كليدي : بخت نصر، بابل، بني اسرائيل، اورشليم
نویسنده : علی محمودی
مفهوم شناسی:
این نام در اصل بابلی است با تلفظ «نبوکودوری اوصَّر» که در لغت به معنای الهۀ حکمت بابلی، جانشین یا مرز را حمایت کن می‌باشد و در زبان عبری به صورت "نبوخد ناصر" یا "نبوخد راصر" درآمده و در منابع اسلامی به بخت نصر تغییر یافته است.[1]
بخت نصر در کتاب "مقدس" به صورت "نبوکه نصر" آمده و آن بهترین و بالاترین القاب شهر بابل بوده است، او پسر «نبو پولاسر» و مؤسس مملکت بابل و از مشهورترین پادشاهان سلسلۀ خود بلکه می‌توان گفت از مشهورترین سلاطین دنیا بوده است.[2]
در تاریخ از دو پادشاه به این نام یاد شده، نخستین آنها متعلق به سلسلۀ چهارم بابل و دومی متعلق به سلسلۀ نو بابلی یا کلده است، شخص مورد بحث، دومی می‌باشد، همانگونه که ذکر می‌شود شهرت او بر اثر حمله‌اش به اورشلیم و بیت المقدس و بازتاب وسیع آن در کتاب مقدس است.[3]
بخت نصر معاصر "ارمیا" و "دانیال نبی" بوده و قیام او حدود ششصد سال پیش از میلاد مسیح رخ داده است.[4] در قاموس کتاب مقدس آمده وی پادشاهی بزرگ بود که دانیال وی را "ملک الملوک" می‌نامد.
او باغهایی بسیار زیبا در تپه‌های مصنوعی، ایجاد کرده بود که از جملۀ عجایب دنیا محسوب می‌شده و رودهای بسیاری برابر آبیاری زمینها حفر نموده بود، حاکم ظالم و سخت دلی که مجوسیان و ساحران را می‌کشت به جرم اینکه قادر به تعبیر خوابهایش نبودند، مردم را دستور می‌داد تا او را عبادت کنند با وجودی که خودش پادشاه آسمانها را یکی از خدایان فرض می‌نمود و او را پرستش می‌کرد.[5]
بخت نصر در قرآن:
نام بخت نصر در قرآن نیامده است ولی در ذیل برخی آیات به صورت مبهم با اختلاف گزارشهای بسیار به او اشاره شده است:
«وَقَضَیْنا اِلی بنی اسرائیلَ فِی الْکتابِ لَتُفسِدُنَّ فِی الْارضِ مَرَّتَیْنِ وَلَتَعلُنَّ عُلُوّا کبیراً فَاِذا جاءَ وَعْدُ اولئهُما بَعَثنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا اُوْلی بأسٍ شَدیدٍ فَجاسوا خِلالَ الدَََّیارِ وکانَ وَعْداً مَفعُولاً»[6]
«ما به بنی اسرائیل در کتاب (تورات) اعلام کردیم که دوبار در زمین فساد خواهید کرد و برتری جویی بزرگی خواهید نمود، هنگامی که نخستین وعده فرا رسد گروهی از بندگان پیکارجویِ خود را بر ضد شما می‌انگیزیم (تا شما را سخت درهم کوبند، حتی برای به دست آوردن مجرمان) خانه‌ها را جستجو می‌کنند و این وعده‌ای است قطعی »
آیات فوق سخن از دو انحراف اجتماعی بنی اسرائیل است که منجر به فساد و برتری جویی می‌گردد، که به دنبال آن خداوند مردانی نیرومند و پیکار جو را بر آنها مسلط ساخته تا آنها را سخت مجازات کنند و به کیفر اعمالشان برسانند.
در اینکه قرآن به کدامیک از این حوادث اشاره می‌کند در میان مفسران گفتگو بسیار است،[7]راویان اسلامی حمله کنندگان به بنی اسرائیل را چند نفر ذکر کرده‌اند که در این بین شهرت بخت نصر از دیگران بیشتر است.
جدای از اینکه آیات قرآن به وقوع این حملات درگذشته صراحت ندارند ولی عموم مفسران به وقوع حداقل یکی از این دو حمله به دست بخت نصر اتفاق نظر دارند[8] و می‌توان گفت نخستین کسی که به آنها هجوم آورد بخت نصر بود، وی در آغاز از بنی اسرائیل حمایت می‌کرد ولی چون از ایشان سرکشی و عصیان دید، لشکر بی‌شماری به سوی آنها گسیل داشت، تورات و دیگر کتب انبیاء را به آتش کشید،[9] جمع زیادی از یهودیان را به قتل رساند به طوریکه دیگر کسی از حافظان تورات باقی نماند، بازماندگان را نیز به اسارت برد.[10]
بنی اسرائیل همچنان در ذلت و خواری در بابل بسر بردند تا آنکه کوروش هخامنشی بابل را فتح کرد و آنان را به وطن خویش بازگردانید[11]برخی گفته‌اند: بیت المقدس یک بار در زمان داود (ع) و سلیمان (ع) ساخته شد و بخت نصر آن را ویران کرد، این همان وعدۀ اولی است که قرآن به آن اشاره می‌کند و بار دیگر در زمان پادشاه هخامنشی ساخته شد و آن را "طیطوس رومی" ویران ساخت.[12]
سرانجام بخت نصر:
گفته شده در اواخر عمر در اثر گناهان بسیار به صورت حیوانی مسخ یا دیوانه شده، خود را گاو می‌پنداشت، برخی سرانجام وی را پس از دوره‌ای مسخ شدن و بخشش از سوی خداوند و بازگشت به هیئت انسانی ذکر کرده‌اند،[13] وی در سال 561 قبل از میلاد از دنیا رفت و مدت سلطنتش را چهل و چهار سال ذکر کرده‌اند.[14]