مبانی عقلانیت سیاسی در مردمسالاری دینی

اشاره: در بخش پایانی این نوشتار ضمن بررسی دهمین ویژگی از «ویژگی‌های دهگانه عاقل» در حدیث شریف امام رضا(علیه السلام) به جمع‌بندی و نتیجه گیری از مباحث مطروحه به ذکر برخی از مولفه‌های مستفاد از این حدیث در تعریف عقلانیت سیاسی در مردم‌سالاری دینی خواهیم پرداخت.‌

‌10ـ‌احدی را ننگرد جز این که بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است‌ قاعدتا شخصی که 9 مرتبه عقلانیت را در این حدیث شریف امام رضا(ع) طی کرده است دارای درجه‌ای از تقوا و پارسایی است. در این وضعیت این شخص یا جریان اگر خود را با تقواتر و صالح تر از رقبا بخواند فاقد یکی از ویژگی‌های عقلانیت است. عقلانیت سیاسی حکم می‌کند وی در تعامل با رقبا اعتراف کند که آنها از وی صالح تر و با تقوا تر در احراز یک مسئولیت یا بر عهده گرفتن وظیفه‌ای خاص هستند.
امروزه انحصار طلبی در دایره جریانات سیاسی مهم در کشور به خصوص در بین اصولگرایان ناشی از این مهم است که برخی افراد خود را عالم تر، هوشیار‌تر، پارساتر و اصولگراتر می‌دانند. این در حالی است که اصولگرایی در انحصار هیچ گروهی نیست و رجال و جریانات سیاسی که به ملاک‌های مصرح توسط مقام معظم رهبری در منشور اصولگرایی وفادار هستند در این دایره می‌گنجند. در سیاست توسعه دایره خودی‌ها همیشه بهتر از تصفیه غیر خودی‌ها است. تصفیه نا خالصی‌ها هر چند ناگزیر هم باشد هزینه بر است. مضاف براینکه درجه خلوص خودیها یکسان و مساوی نیست. از حواریون نظام تا آنهایی که کمی متوسط‌تر هستند و حتی آنهایی که در برخی مقاطع مورد شماتت نظام قرار گفته‌اند جملگی خودی هستند. گسترش دایره خلصین، غیر خودی‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و موجب افزایش کیفیت و کمیت خلوص در جامعه می‌شود.‌ 

نتیجه گیری

از آنجا که عقل بشری به تنهایی نمی‌تواند تمام نیازهای و ملزومات خود را درک کند، عقلانیت سیاسی دینی مطیع امر قدسی و در اتصال به وحی است. در تعریف اسلامی از عقلانیت سیاسی ماهیت زندگی سیاسی انسان، ماهیت استرشادی است و به تعبیر امام حسین(ع) لایکمُلُ العَقلُ اِلابِاتُّباعِ الحَقِّ عقل کامل نمی‌شود مگر با تبعیت از حق. اینجا خط تمایز عقلانی شدن سیاست در مردمسالاری دینی با نظام‌های سیاسی سکولار است.

در این گفتمان التزام نظری و عملی به ولایت فقیه همان عقلانیت سیاسی دینی است. چرا که عقلانیت سیاسی بی‌نیاز از ارشاد شریعت کژراهه‌ای است که سیاست ورزان را به نقطه مقصود در سپهر مادی و معنوی سیاست نمی‌رساند. ابتنا و اکتفا به عقل مادی در سیاست ورزی باعث حرکت یک گام عقب یا جلو امام می‌گردد. همان اشتباهی که بسیاری از رجال سیاسی از صدر اسلام تا کنون انجام داده اند. حضرت علی(ع) در نامه خویش به عثمان بن حنیف می‌فرمایند: «الاو ان لکل ماموم اماما یقتدی به و یستضیء بنور علمه»؛ یعنی برای هر مامومی امامی وجود دارد که بدو اقتدا نموده و از نور علم وی کسب نور می‌کند.

ردپای این نوع شناخت شناسی را می‌توان در آراء و اندیشه‌های حکیم ابونصر فارابی پیرامون مهندسی مدینه فاضله نیز یافت. در نظر فارابی، رئیس مدینه فاضله، انسان کاملی است که دارای روح بزرگ و سرشت فوق العاده باشد. این شخص، به طور مستقیم، معرفت را از طریق وحی از «عقل فعال» می‌گیرد.‌
بر اساس حدیث شریف ثامن‌الحجج(ع) می‌توان مولفه‌های عقلانیت سیاسی در مردمسالاری دینی را اینگونه بازسازی و صورتبندی نمود.

الف): التزام نظری و عملی به ولایت فقیه ‌

ب): درد مندی برای حل مشکلات کشور

ج): همسویی و هم پوشانی فعالیت‌های سیاسی با منافع واقعی مردم ‌

د): رعایت اخلاق در سیاست ورزی و پرهیز از خشم، لجاجت، دروغ و سایر خصایل نکوهیده

ه): به رسمیت شناختن ظرفیت‌های رقبای سیاسی

و): فروتنی سیاسی مثبت و پرهیز از تبختر و خودخواهی‌های سیاسی

ز): جذب حداکثری و دفع حداقلی

ح): علم آموزی و توسعه دایره دانایی ها‌

ت): زهد مناعت در زندگی شخصی و ساده زیستی

ی): دشمن شناسی، هوشمندی، بصیرت و برخورد بهنگام با آن

ک): حب شهرت و جاه نداشتن

ل): پل زدن بین منافع مختلف وجمع باوری در حل مشکلات کشور‌

م): توسعه دایره خلصین و خودی ها‌