مبانی عقلانیت سیاسی در مردمسالاری دینی

اشاره: در سه بخش اول این نوشتار ضمن بررسی 5 شاخصه از ویژگی‌های دهگانه عاقل در حدیث شریف امام رضا(علیه السلام) برخی وجوه عقلانیت سیاسی در مردمسالاری دینی را مورد مداقه قرار دادیم. در این بخش به دو ویژگی دیگر خواهیم پرداخت.

‌‌6ـ در عمر خود از دانش طلبی خسته نشود‌

فاصله گرفتن بشر از جهل و اقبال به علم، دانایی و آگاهی نمادی از عقلانیت محسوب می‌شود. اما این مسئله در مورد سیاستمداران و نخبگان یک جامعه از اهمیت مضاعفی برخوردار است. افلاطون پس از پرده برداری از مدینه فاضله خود معتقد است: «شهر خیالی که او توصیف کرد، جز با حاکمیت حاکم فیلسوف یا فیلسوف حاکم تحقق نمی پذیرد. از این رو، حکیم در فلسفه سیاسی افلاطون، جایگاه رفیعی دارد؛ زیرا باید زعامت و اداره جامعه و سیاستگذاری آن به دست او باشد.»

فارابی نیز، حکمت را شرط اساسی رئیس مدینه فاضله می‌داند؛ چرا که در اتّصال با عقل فعّال است اوست که با به فعلیت درآوردن عقل و دریافت علوم و آگاهی و معرفت خلاهای طبیعی جوامع بشری را پر می‌کند. از آنجا که فارابی به واحد بودن منشا دانایی و علم پیامبر و حکیم معتقد است، در حاکمیت مدینه، برای رئیس حکیم همان جایگاه و وظایفی را قائل است که برای پیامبر.به زعم فارابی رئیس و رهبر مدینه فاضله باید دارای فضایل چهارگانه نظری، فکری، خلقی و عملی باشد. فضلیت نظری همان حکمت نظری است که شامل منطق، الهیات، ریاضیات و طبیعیات است. فضیلت فکری، عبارت است از علم به قوانین؛ و فضلیت خلقی هم داشتن سجایا و ملکات است. فضلیت عملی توانایی انجام یافته‌های نظری در جامعه می‌باشد. ‌عقلانیت سیاسی متکامل در مردمسالاری دینی بخصوص از آنجا که بر بستر ولایت فقیه می‌روید نخبگان سیاسی را به علم آموزی و توسعه دایره دانایی‌ها سوق می‌دهد. حوصله علمی داشتن و اشتیاق زاید الوصف به آگاهی با عقلانیت سیاسی در مردمسالاری دینی سازگار است.کسانی که گوش‌ها و چشم‌های خود را بر واقعیات
می‌بندند و لجاجت آنها مانع از فهم واضحات و بدیهیات می‌گردد شایسته اطلاق نخبگی سیاسی نیستند.

دانش طلبی در یک دور ترکیبی هم موجب توسعه و تکامل عقلانیت سیاسی می‌شود و هم با توسعه عقلانیت سیاسی متناسب با نیازهای جامعه دانش و آگاهی تولید می‌شود. در جامعه ای که سیاست عقلانی شده باشد تولیدات علمی از جنس نیازهای فرار روی آن جامعه است. در این جامعه چرخ گفتمان پیشرفت به حرکت در خواهد آمد و اینجا حلقه وصل توسعه یافتگی و عقلانیت سیاسی است.

‌‌7ـ فقر در راه خدایش از توانگری محبوب تر باشد‌

غربی‌ها می‌گویند سیاست ورزان باید در عین حال که شایسته ترین و لایق ترین هستند، سیر ترین نیز باشند. چرا که نیاز‌های مادی عقلانیت را از کار می‌اندازد و چه بسا کنشگر را به اقدامی علیه فاکتورهای عقلانی ترغیب کند.

کسانی که امروز در لندن و واشنگتن علیه انقلاب و مردم ایران موضع گیری می‌کنند خود را فروخته‌اند و هر کدام بهایی دارند. یکی کرسی استادی یک دانشگاه غربی و دیگری شغلی در ‌VOA ‌‌ یا ‌BBC‌ برای ارتزاق؛ آن دیگری به قیمت اقامت و پناهندگی و ... . برخی کمی ارزان تر و برخی قدری گران تر. به هر حال بازار خود فروشی و حتی وطن فروشی در آن سوی مرزها برای سیاست ورزان داغ است.

کسی که قدم در عرصه سیاست می‌گذارد خواسته یا نا خواسته دو در باغ سبز به رویش گشوده می‌شود. یکی در باغ ثروت و مکنت و دیگری در باغ مناعت و فقر در راه خدا. فقر برای مردم پسندیده نیست اما اقتضای عقلانیت سیاسی در مردمسالاری دینی مناعت و زهد نخبگان در زندگی است. ساده زیستی مسئولان و سیاستمداران در این پارادایم فکری همواره یک ارزش است. رجایی‌ها در این انقلاب همیشه زنده هستند و منطقشان پویاست.

امام صادق(ع) از پدر بزرگوارش روایت کرده که فرمود : علی(ع)در کوفه به مردم نان و گوشت می‌خوراند وخود طعامی جداگانه داشت. بعضی گفتند :کاش می‌دیدیم که خوراک امیرمومنان چیست ؟ پس عده ای به طور سرزده به حضور امام رسیدند، غذای او چنین بود : تریدی (خرده ای) از نان خشکیده خیسیده به روغن که با خرمای فشرده آمیخته شده بود و آن خرما را از مدینه برای وی می‌آوردند. ‌

امام خمینی(ره) همواره بر ساده زیستی مسئولان و کارگزاران و روحانیان تاکید می‌نمودند وآنان را از تجمل‌گرایی برحذر می‌داشتند. ایشان در این باره می‌فرماید : «من متواضعانه و به عنوان یک پدر پیر ازهمه فرزندان و عزیزان روحانی خود می‌خواهم که در زمانی که خداوند بر علما و روحانیون منت نهاده است و اداره کشور بزرگ و تبلیغ رسالت انبیا را به آنان محول فرموده است، از زی روحانی خود خارج نشوند و از گرایش به تجملات و زرق و برق دنیا که دون شان روحانیت و اعتبار نظام جمهوری اسلامی ایران است، پرهیزکنند وبر حذر باشند که هیچ آفت و خطری برای روحانیت و برای دنیا و آخرت آنان، بالاتر از توجه به رفاه و حرکت در مسیر دنیا نیست. »