روایات
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَ إِنْ تَسْئَلُوا عَنْها حینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللَّهُ عَنْها وَ اللَّهُ غَفُورٌ حَلیمٌ [1]
اى كسانى كه ایمان آورده اید! از چیزهایى نپرسید كه اگر براى شما آشكار گردد، شما را ناراحت مى كند! و اگر به هنگام نزول قرآن، از آنها سؤال كنید، براى شما آشكار مى شود خداوند آنها را بخشیده (و نادیده گرفته) است. و خداوند، آمرزنده و بردبار است.
روایات
كافی
بَابُ الصَّمْتِ وَ حِفْظِ اللِّسَانِ
1. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا ع مِنْ عَلَامَاتِ الْفِقْهِ الْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ وَ الصَّمْتُ إِنَّ الصَّمْتَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْحِكْمَةِ إِنَّ الصَّمْتَ یَكْسِبُ الْمَحَبَّةَ إِنَّهُ دَلِیلٌ عَلَى كُلِّ خَیْر [2]
از نشانه هاى فقاهت بردبارى و علم و خاموشى است، همانا خاموشى یكى از درهاى حكمت است، همانا خاموشى محبت مى آورد و راهنماى هر امر خیرى میباشد. (زیرا انسان با تفكر بهر خیرى میرسد و خاموشى موجب و مزید تفكر است).
2. عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّمَا شِیعَتُنَا الْخُرْس [3]
امام باقر علیه السّلام فرمود: شیعیان ما بى زبانند (كم گوى و گزیده گویند).
3. عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْجَوَّانِیِّ قَالَ شَهِدْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یَقُولُ لِمَوْلًى لَهُ یُقَالُ لَهُ سَالِمٌ وَ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى شَفَتَیْهِ وَ قَالَ یَا سَالِمُ احْفَظْ لِسَانَكَ تَسْلَمْ وَ لَا تَحْمِلِ النَّاسَ عَلَى رِقَابِنَا [4]
ابو على جوانى گوید: امام صادق علیه السّلام را دیدم انگشت بالاى لبهاى شریفش گذاشته و بغلامش سالم میفرماید: اى سالم زبانت را نگه دار تا سالم بمانى و مردم را بر دوش ما سوار مكن (یعنى از فضائل و مناقب ما آنچه خلاف تقیه است بمردم مگو تا بر ما نشورند).
4. عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى قَالَ حَضَرْتُ أَبَا الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَوْصِنِی فَقَالَ لَهُ احْفَظْ لِسَانَكَ تَعِزَّ وَ لَا تُمَكِّنِ النَّاسَ مِنْ قِیَادِكَ فَتَذِلَّ رَقَبَتُك [5]
مردى بحضرت ابو الحسن علیه السّلام عرضكرد: مرا سفارشى نما، فرمود: زبانت را نگهدار تا عزیز باشى و افسار خود را بدست مردم مده كه خوار و زبون شوى.
5. عَنْهُ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِرَجُلٍ أَتَاهُ أَ لَا أَدُلُّكَ عَلَى أَمْرٍ یُدْخِلُكَ اللَّهُ بِهِ الْجَنَّةَ قَالَ بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَنِلْ مِمَّا أَنَالَكَ اللَّهُ قَالَ فَإِنْ كُنْتُ أَحْوَجَ مِمَّنْ أُنِیلُهُ قَالَ فَانْصُرِ الْمَظْلُومَ قَالَ وَ إِنْ كُنْتُ أَضْعَفَ مِمَّنْ أَنْصُرُهُ قَالَ فَاصْنَعْ لِلْأَخْرَقِ یَعْنِی أَشِرْ عَلَیْهِ- قَالَ فَإِنْ كُنْتُ أَخْرَقَ مِمَّنْ أَصْنَعُ لَهُ قَالَ فَأَصْمِتْ لِسَانَكَ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ أَ مَا یَسُرُّكَ أَنْ تَكُونَ فِیكَ خَصْلَةٌ مِنْ هَذِهِ الْخِصَالِ تَجُرُّكَ إِلَى الْجَنَّة [6]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله بمردى كه خدمتش آمد، فرمود: نمیخواهى ترا بامرى راهنمائى كنم كه خدا بسبب آن بهشتت برد؟ عرضكرد: چرا یا رسول اللَّه! فرمود از آنچه خدا بتو داده بده، عرضكرد: اگر خودم از آنكه باو دهم نیازمندتر باشم چه كنم؟ فرمود: مظلوم را یارى كن، عرضكردم:
اگر خودم از آنكه یاریش كنم ناتوانتر باشم چه كنم؟ فرمود: كارى براى نادان كن- یعنى نادان را راهنمائى كن، عرض كردم: اگر خودم نادانتر از او بودم چه كنم؟ فرمود: زبانت را جز از خیر خاموش دار. آیا شادمان نیستى كه یكى از این خصال داشته باشى كه ترا به بهشت برد.
6. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ إِنْ كُنْتَ زَعَمْتَ أَنَّ الْكَلَامَ مِنْ فِضَّةٍ فَإِنَّ السُّكُوتَ مِنْ ذَهَب [7]
امام صادق علیه السّلام فرمود: لقمان به پسرش گفت: پسر جان اگر خیال كنى سخن از نقره است، بدان كه خاموشى از طلا است.
7. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنِ الْحَلَبِیِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَمْسِكْ لِسَانَكَ فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ تَصَدَّقُ بِهَا عَلَى نَفْسِكَ ثُمَّ قَالَ وَ لَا یَعْرِفُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى یَخْزُنَ مِنْ لِسَانِه [8]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: زبانت را نگهدار، زیرا نگهدارى زبان صدقه ایست كه بخود میدهى (چون خاموشى ترا از بلا نگهدارد) سپس فرمود: هیچ بنده ئى حقیقت ایمان را نشناسد، تا برخى از زبانش را نگهدارد (و تنها آنچه را بسود دنیا یا آخرتش باشد رها كند و بگوید).
8. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ كُفُّوا أَیْدِیَكُمْ قَالَ یَعْنِی كُفُّوا أَلْسِنَتَكُم [9]
امام صادق علیه السّلام در باره قول خداى عز و جل: مگر كسانى را كه بآنها گفته شد دستهاى خود را نگهدارید، ندیدى، فرمود: یعنى زبان خود را نگهدارید.
9. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنِ الْحَلَبِیِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نَجَاةُ الْمُؤْمِنِ فِی حِفْظِ لِسَانِه [10]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: نجات مؤمن در نگهداشتن زبانش باشد.
10. یُونُسُ عَنْ مُثَنًّى عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ كَانَ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ یَقُولُ یَا مُبْتَغِیَ الْعِلْمِ إِنَّ هَذَا اللِّسَانَ مِفْتَاحُ خَیْرٍ وَ مِفْتَاحُ شَرٍّ فَاخْتِمْ عَلَى لِسَانِكَ كَمَا تَخْتِمُ عَلَى ذَهَبِكَ وَ وَرِقِك [11]
ابو بصیر گوید: شنیدم امام باقر علیه السّلام فرمود: ابو ذر- رحمه اللَّه- میگفت اى دانش جو همانا این زبان كلید خیر و كلید شر است، پس همچنان كه بر طلا و نقره ات مهر میزنى، بر زبانت هم مهر بزن.
11. حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ الْخَشَّابِ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ مُعَاذِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ الْمَسِیحُ ع یَقُولُ لَا تُكْثِرُوا الْكَلَامَ فِی غَیْرِ ذِكْرِ اللَّهِ فَإِنَّ الَّذِینَ یُكْثِرُونَ الْكَلَامَ فِی غَیْرِ ذِكْرِ اللَّهِ قَاسِیَةٌ قُلُوبُهُمْ وَ لَكِنْ لَا یَعْلَمُون [12]
امام صادق علیه السّلام فرمود: حضرت عیسى علیه السّلام میفرمود: بجز ذكر خدا سخن بسیار نگوئید، زیرا كسانى كه بجز ذكر خدا سخن بسیار گویند، دلهاشان سخت است و نمیدانند.
12. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ یَوْمٍ إِلَّا وَ كُلُّ عُضْوٍ مِنْ أَعْضَاءِ الْجَسَدِ یُكَفِّرُ اللِّسَانَ یَقُولُ نَشَدْتُكَ اللَّهَ أَنْ نُعَذَّبَ فِیك [13]
امام صادق علیه السّلام فرمود: روزى نیست جز آنكه هر عضوى از اعضاء تن در برابر زبان فروتنى كنند و بگویند: ترا بخدا مبادا بسبب تو عذاب بینیم.
13. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ إِنَّ لِسَانَ ابْنِ آدَمَ یُشْرِفُ عَلَى جَمِیعِ جَوَارِحِهِ- كُلَّ صَبَاحٍ فَیَقُولُ كَیْفَ أَصْبَحْتُمْ فَیَقُولُونَ بِخَیْرٍ إِنْ تَرَكْتَنَا وَ یَقُولُونَ اللَّهَ اللَّهَ فِینَا وَ یُنَاشِدُونَهُ وَ یَقُولُونَ إِنَّمَا نُثَابُ وَ نُعَاقَبُ بِك [14]
على بن الحسین علیهما السّلام فرمود: در هر بامداد زبان آدمیزاد بر تمام اعضائش مشرف شود و گوید: چگونه هستید؟ گویند: اگر تو ما را رها كنى خوبیم و میگویند: خدا را خدا را نسبت بما بیاد آور و سوگندش دهند و گویند ما بسبب تو ثواب و عقاب بینیم.
14. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ قَیْسٍ أَبِی إِسْمَاعِیلَ وَ ذَكَرَ أَنَّهُ لَا بَأْسَ بِهِ مِنْ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِی فَقَالَ احْفَظْ لِسَانَكَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِی قَالَ احْفَظْ لِسَانَكَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِی قَالَ احْفَظْ لِسَانَكَ وَیْحَكَ وَ هَلْ یَكُبُّ النَّاسَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِی النَّارِ إِلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِم
مردى خدمت پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله آمد و عرضكرد: یا رسول اللَّه! مرا سفارشى كن، فرمود: زبانت را نگهدار. گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشى كن فرمود: زبانت را نگهدار، گفت: یا رسول اللَّه! مرا سفارشى كن، فرمود: زبانت را نگهدار. واى بر تو! آیا مردم را جز دروشده هاى زبانشان برو در آتش اندازد.
15. أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ لَمْ یَحْسُبْ كَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ كَثُرَتْ خَطَایَاهُ وَ حَضَرَ عَذَابُه [15]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: كسى كه سخنش را از عملش نشمارد، خطاهایش زیاد شود و عذابش فرا رسد.
16. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُعَذِّبُ اللَّهُ اللِّسَانَ بِعَذَابٍ لَا یُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنَ الْجَوَارِحِ فَیَقُولُ أَیْ رَبِّ عَذَّبْتَنِی بِعَذَابٍ لَمْ تُعَذِّبْ بِهِ شَیْئاً فَیُقَالُ لَهُ خَرَجَتْ مِنْكَ كَلِمَةٌ فَبَلَغَتْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا فَسُفِكَ بِهَا الدَّمُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِبَ بِهَا الْمَالُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِكَ بِهَا الْفَرْجُ الْحَرَامُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُعَذِّبَنَّكَ بِعَذَابٍ لَا أُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنْ جَوَارِحِك [16]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خدا زبان را عذابى كند كه هیچ یك از اعضاء را آن عذاب نكرده باشد، زبان گوید: پروردگارا مرا عذابى نمودى كه چیز دیگر را چنان عذابى ننمودى؟ باو گفته شود تو یك جمله گفتى كه بمشارق و مغارب زمین رسید و بوسیله آن خون محترم ریخته شد و مال محترم غارت شد و فرج محترم دریده شد، بعزت و جلالم سوگندت را عذابى كنم كه هیچ یك از اعضاء دیگر را آن گونه عذاب نكرده باشم.
17. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنْ كَانَ فِی شَیْ ءٍ شُؤْمٌ فَفِی اللِّسَان [17]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: اگر در چیزى نحسى باشد در زبانست.
18. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ كَانَ الرَّجُلُ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ إِذَا أَرَادَ الْعِبَادَةَ صَمَتَ قَبْلَ ذَلِكَ عَشْرَ سِنِین [18]
امام رضا علیه السّلام میفرمود: هر گاه مردى از بنى اسرائیل میخواست عبادت كند، ده سال پیش از آن خاموشى میگزید. (یعنى سخن بیهوده نمیگفت و فكر خود را متوجه علوم و معارف دینى مینمود و سپس بتعلیم و هدایت خلق میپرداخت).
19. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْغِفَارِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ رَأَى مَوْضِعَ كَلَامِهِ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ كَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیه [19]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر كه محل سخنش را از كردارش بیند (یعنى سخنش را از كردارش شمارد و آن را بیشتر از هر كارش داند) سخن گفتنش كم شود، مگر در باره آنچه برایش سودمند باشد.
20. أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْكُوفِیِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ فِی حِكْمَةِ آلِ دَاوُدَ عَلَى الْعَاقِلِ أَنْ یَكُونَ عَارِفاً بِزَمَانِهِ مُقْبِلًا عَلَى شَأْنِهِ حَافِظاً لِلِسَانِه [20]
امام صادق علیه السّلام فرمود: در حكمت آل داود (كتاب زبور) است كه: بر عاقل لازمست كه بوضع زمان خود آشنا باشد، سرگرم كار خود بوده، زبانش را حفظ كند.
21. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا یَزَالُ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ یُكْتَبُ مُحْسِناً مَا دَامَ سَاكِتاً فَإِذَا تَكَلَّمَ كُتِبَ مُحْسِناً أَوْ مُسِیئا [21]
امام صادق علیه السّلام فرمود: بنده مؤمن تا زمانى كه خاموش باشد. نیكوكار نوشته مى شود. و چون سخن گوید: نیكوكار یا بد كردار نوشته شود.
بحار الأنوار
باب السكوت و الكلام و موقعهما و فضل الصمت و ترك ما لا یعنی من الكلام
1- ج، [الإحتجاج ] سُئِلَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع عَنِ الْكَلَامِ وَ السُّكُوتِ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ فَقَالَ ع لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا آفَاتٌ فَإِذَا سَلِمَا مِنَ الْآفَاتِ فَالْكَلَامُ أَفْضَلُ مِنَ السُّكُوتِ قِیلَ كَیْفَ ذَلِكَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَا بَعَثَ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْأَوْصِیَاءَ بِالسُّكُوتِ إِنَّمَا بَعَثَهُمْ بِالْكَلَامِ وَ لَا اسْتُحِقَّتِ الْجَنَّةُ بِالسُّكُوتِ وَ لَا اسْتُوجِبَتْ وَلَایَةُ اللَّهِ بِالسُّكُوتِ وَ لَا تُوُقِّیَتِ النَّارُ بِالسُّكُوتِ إِنَّمَا ذَلِكَ كُلُّهُ بِالْكَلَامِ مَا كُنْتُ لِأَعْدِلَ الْقَمَرَ بِالشَّمْسِ إِنَّكَ تَصِفُ فَضْلَ السُّكُوتِ بِالْكَلَامِ وَ لَسْتَ تَصِفُ فَضْلَ الْكَلَامِ بِالسُّكُوتِ [22]
از امام سجاد علیه السّلام در باره سكوت و سخن گفتن سؤال شد كه كدام یك از آنها بهتر مى باشند امام علیه السّلام فرمود: هر یك از آنها آفاتى دارند و هر گاه از آفت مصون باشند، سخن گفتن بهتر از سكوت مى باشد، پرسیدند یا ابن رسول اللَّه این مطلب را بیشتر توضیح دهید تا موضوع روشن شود.
فرمود: براى اینكه خداوند انبیاء و مرسلین و اوصیاء را براى سكوت مبعوث نكرد، خداوند آنها را فرستاد تا سخن بگویند بهشت را با سكوت نمى توان بدست آوردو با سكوت به ولایت خداوند نتوان رسید و با سكوت هم نمى توان از جهنم دور شد تمام اینها را با سخن باید بدست آورد و نمى توان ماه را با آفتاب مقایسه كرد، شما فضیلت سكوت را بیان كردى ولى فضیلت بیان را بر سكوت وصف نكردى.
2- لی، [الأمالی للصدوق ] أَبِی عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ جُمِعَ الْخَیْرُ كُلُّهُ فِی ثَلَاثِ خِصَالٍ النَّظَرِ وَ السُّكُوتِ وَ الْكَلَامِ فَكُلُّ نَظَرٍ لَیْسَ فِیهِ اعْتِبَارٌ فَهُوَ سَهْوٌ وَ كُلُّ سُكُوتٍ لَیْسَ فِیهِ فِكْرٌ فَهُوَ غَفْلَةٌ وَ كُلُّ كَلَامٍ لَیْسَ فِیهِ ذِكْرٌ فَهُوَ لَغْوٌ فَطُوبَى لِمَنْ كَانَ نَظَرُهُ عَبَراً وَ سُكُوتُهُ فِكْراً وَ كَلَامُهُ ذِكْراً وَ بَكَى عَلَى خَطِیئَتِهِ وَ آمَنَ النَّاسَ شَرَّهُ [23]
همه خوبیها در سه خصلت گرد آمده است: نگاه، سكوت و سخن. پس هر نگاهى كه مایه عبرت نباشد سهو است و هر سكوتى كه با اندیشیدن همراه نباشد غفلت است و هر سخنى كه یاد خدا در آن نباشد لغو است . پس ، خوشا آن كه نگاهش عبرت باشد و سكوتش اندیشه و سخنش ذكر خدا، و بر گناه خویش بگرید و مردم از گزند او در امان باشند.
3- لی، [الأمالی للصدوق ] عَنِ الْبَاقِرِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ لَا حَافِظَ أَحْفَظُ مِنَ الصَّمْتِ [24]
هیچ نگهبانى ، حفظ كننده تر از خاموشى نیست
4- لی، [الأمالی للصدوق ] الدَّقَّاقُ عَنِ الصُّوفِیِّ عَنِ الرُّویَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ مَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ بِرَجُلٍ یَتَكَلَّمُ بِفُضُولِ الْكَلَامِ فَوَقَفَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا هَذَا إِنَّكَ تُمْلِی عَلَى حَافِظَیْكَ كِتَاباً إِلَى رَبِّكَ فَتَكَلَّمْ بِمَا یَعْنِیكَ وَ دَعْ مَا لَا یَعْنِیكَ [25]
امام على علیه السلام ـ وقتى بر مردى گذشت كه زیاده گویى مى كرد ـ فرمود : بدان كه تو بر دو فرشته نگهبان اعمالت نوشته اى املا مى كنى و به سوى پروردگارت مى فرستى. پس، سخنانى بگو كه برایت سودمند باشد و از سخنان بیهوده دم فرو بند.
5- مع، [معانی الأخبار] لی، [الأمالی للصدوق ] قَالَ رَسُولُ اللَّهُ أَعْظَمُ النَّاسِ قَدْراً مَنْ تَرَكَ مَا لَا یَعْنِیهِ [26]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : پر ارج ترین مردم، كسى است كه آنچه را بیهوده است فرو گذارد.
6- لی، [الأمالی للصدوق ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ النَّوْمُ رَاحَةٌ لِلْجَسَدِ وَ النُّطْقُ رَاحَةٌ لِلرُّوحِ وَ السُّكُوتُ رَاحَةٌ لِلْعَقْلِ [27]
امام صادق علیه السلام : خواب مایه آسایش تن است و سخن مایه آسایش جان و سكوت مایه آسایش خِرد.
7- ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام ] لی، [الأمالی للصدوق ] ابْنُ مُوسَى عَنِ الصُّوفِیِّ عَنِ الرُّویَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ [28]
امیر مومنان فرمود: آدمى در زیر زبان خود، پنهان است.
8- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ عَلَى لِسَانِ كُلِّ قَائِلٍ رَقِیباً فَلْیَتَّقِ اللَّهَ الْعَبْدُ وَ لْیَنْظُرْ مَا یَقُولُ وَ قَالَ مِنْ حُسْنِ إِسْلَامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لَا یَعْنِیهِ [29]
رسول خدا فرمود: براى هر زبانى مراقب و نگهبانى هست كه گفتارها را ضبط میكند پس باید بنده از خدا بترسد و دقت كند كه چه میگوید و فرمود از نشانه هاى نیكویىِ اسلامِ شخص، دم فرو بستن از بیهوده گویى است.
9- ل، [الخصال ] حَمْزَةُ الْعَلَوِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ زِیَادِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی وَكِیعٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ مَا مِنْ شَیْ ءٍ أَحَقَّ بِطُولِ السِّجْنِ مِنَ اللِّسَانِ [30]
امام على علیه السلام : هیچ چیز به اندازه زبان، سزاوار زندان طولانى مدت نیست.
10- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ إِنَّ دَاوُدَ قَالَ لِسُلَیْمَانَ عَلَیْهِمَا جَمِیعاً السَّلَامُ یَا بُنَیَّ إِیَّاكَ وَ كَثْرَةَ الضَّحِكِ فَإِنَّ كَثْرَةَ الضَّحِكِ تَتْرُكُ الْعَبْدَ حَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا بُنَیَّ عَلَیْكَ بِطُولِ الصَّمْتِ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ النَّدَامَةَ عَلَى طُولِ الصَّمْتِ مَرَّةً وَاحِدَةً خَیْرٌ مِنَ النَّدَامَةِ عَلَى كَثْرَةِ الْكَلَامِ مَرَّات یَا بُنَیَّ لَوْ أَنَّ الْكَلَامَ كَانَ مِنْ فِضَّةٍ یَنْبَغِی لِلصَّمْتِ أَنْ یَكُونَ مِنْ ذَهَبٍ [31]
داود به سلیمان گفت: اى فرزند از خنده زیاد دورى كن زیرا خنده زیاد روز قیامت آدمیان را كوچك مى كند. اى فرزند همواره ساكت باش مگر در آنجائى كه خیرى باشد، پشیمانى براى سكوت یك بار بیشتر نیست ولى پشیمانى براى سخن زیاد بیشتر مى باشد، اى فرزند اگر سخن از نقره باشد سكوت از طلا خواهد بود.
11- ل، [الخصال ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ رَبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الصَّمْتِ وَ الْمَشْیِ إِلَى بَیْتِهِ [32]
خداوند به چیزى برتر از خاموشى و رفتن به خانه او (حج)، عبادت نشده است.
12- ل، [الخصال ] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ اجْعَلِ الدُّنْیَا كَلِمَتَیْنِ كَلِمَةً فِی طَلَبِ الْحَلَالِ وَ كَلِمَةً لِلْآخِرَةِ وَ الثَّالِثَةُ تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ فَلَا تُرِدْهَا الْخَبَرَ [33]
امام باقر علیه السلام: ابوذر گفت: دنیا را دو كلمه قرار بده: كلمه اى در طلب [روزى ]حلال و كلمه اى براى آخرت و كلمه سوم زیان مى زند و سود نمى رساند ، پس به آن نپرداز.
13- ل، [الخصال ] الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّرَّاجُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الضَّبِّیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ یَا سُفْیَانُ أَمَرَنِی وَالِدِی ع بِثَلَاثٍ وَ نَهَانِی عَنْ ثَلَاثٍ فَكَانَ فِیمَا قَالَ لِی یَا بُنَیَّ مَنْ یَصْحَبْ صَاحِبَ السَّوْءِ لَا یَسْلَمْ وَ مَنْ یَدْخُلْ مَدَاخِلَ السَّوْءِ یُتَّهَمْ وَ مَنْ لَا یَمْلِكْ لِسَانَهُ یَنْدَمْ ثُمَّ أَنْشَدَنِی
عَوِّدْ لِسَانَكَ قَوْلَ الْخَیْرِ تَحْظَ بِهِ إِنَّ اللِّسَانَ لِمَا عَوَّدْتَ مُعْتَادٌ
مُوَكَّلٌ بِتَقَاضِی مَا سَنَنْتَ لَهُ فِی الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ فَانْظُرْ كَیْفَ تَعْتَادُ [34]
از امام صادق علیه السلام روایت شده که : پدرم مرا به سه كار امر كرد و از سه كار بازداشت. از چیزهائى كه بمن فرمود این بود: پسرم هر كه با رفیق بد مصاحبت كند سالم نمى ماند و هر كه در جاهاى بد رفت و آمد كند مورد اتهام قرار میگیرد و هر كه مالك زبان خود نباشد پشیمان مى شود.
زبان خویش را بسخن خوب عادت بده تا از خوبى بهره بگیرى زبان عادت میكند بهر طورى كه او را عادت بدهى او آماده است راهى برود كه تو مى برى چه خوب باشد و چه بد پس بنگر که چگونه عادتش میدهی.
14- ل، [الخصال ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ قَالَ یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ تَكُونُ الْعَافِیَةُ فِیهِ عَشَرَةَ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِی اعْتِزَالِ النَّاسِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الصَّمْتِ [35]
امام علیه السّلام فرمود: زمانى خواهد آمد كه عافیت در آن ده جزء خواهد بود كه نه جزء آن در كناره گیرى از مردم مى باشد و یكى هم در سكوت خواهد بود.
15- مع، [معانی الأخبار] ل، [الخصال ] فِی وَصَایَا أَبِی ذَرٍّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص... وَ قَالَ ص عَلَیْكَ بِطُولِ الصَّمْتِ فَإِنَّهُ مَطْرَدَةٌ لِلشَّیْطَانِ وَ عَوْنٌ لَكَ عَلَى أَمْرِ دِینِكَ [36]
بر تو باد به خاموشى بسیار كه آن موجب طرد شیطان است و در كار دینَت یاور تو .
16- ل، [الخصال ] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثٌ مُنْجِیَاتٌ تَكُفُّ لِسَانَكَ وَ تَبْكِی عَلَى خَطِیئَتِكَ وَ تَلْزَمُ بَیْتَكَ [37]:
سه چیز نجات بخش است : زبانت را نگه دارى، بر گناهت بگریى و در خانه ات بنشینى.
17- مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَى بْنِ عُمَرَ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَتَى النَّبِیَّ أَعْرَابِیٌّ فَقَالَ لَهُ أَ لَسْتَ خَیْرَنَا أَباً وَ أُمّاً وَ أَكْرَمَنَا عَقِباً وَ رَئِیسَنَا فِی الْجَاهِلِیَّةِ وَ الْإِسْلَامِ فَغَضِبَ النَّبِیُّ ص وَ قَالَ یَا أَعْرَابِیُّ كَمْ دُونَ لِسَانِكَ مِنْ حِجَابٍ قَالَ اثْنَانِ شَفَتَانِ وَ أَسْنَانٌ فَقَالَ ص فَمَا كَانَ فِی أَحَدِ هَذَیْنِ مَا یَرُدُّ عَنَّا غَرْبَ لِسَانِكَ هَذَا أَمَا إِنَّهُ لَمْ یُعْطَ أَحَدٌ فِی دُنْیَاهُ شی ء [شَیْئاً] هُوَ أَضَرُّ لَهُ فِی آخِرَتِهِ مِنْ طَلَاقَةِ لِسَانِهِ یَا عَلِیُّ قُمْ فَاقْطَعْ لِسَانَهُ فَظَنَّ النَّاسُ أَنَّهُ یَقْطَعُ لِسَانَهُ فَأَعْطَاهُ دَرَاهِمَ [38]
عرب بیابان نشینى به خدمت پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله آمد و چنین گفت: آیا تو از جهت پدر و مادر بهترین ما و بزرگوارترین فرزند پدران ما و در جاهلیّت و اسلام رئیس ما نبودى؟ پیغمبر خشمگین شد و فرمود: اى اعرابى جلوى زبانت چند پرده دارد؟
گفت: دوتا لبها و دندانها، پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: پس در دو پرده خاصیّتى نبود كه تندى این زبانت را از ما بگیرد؟ توجّه داشته باش كه به احدى در دنیا، چیزى داده نشده كه براى آخرتش زیان بارتر از زبانِ ول باشد. بعد رو به حضرت علىّ علیه السّلام نمود و فرمود: یا علىّ بر خیز فاقطع لسانه (پس زبانش را قطع كن) مردم گمان بردند كه على علیه السّلام زبان او را خواهد برید ولى بر خلاف انتظار آنان چند درهم به او داد.
18- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] فِیمَا أَوْصَى بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عِنْدَ وَفَاتِهِ الْزَمِ الصَّمْتَ تَسْلَمْ [39]
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: سكوت را مراعات كنید تا سالم بمانید.
19- مع، [معانی الأخبار] عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ نِعْمَ الْعَوْنُ الصَّمْتُ فِی مَوَاطِنَ كَثِیرَةٍ وَ إِنْ كُنْتَ فَصِیحاً [40]
امام حسن علیه السلام : در بسیارى جاها ، خاموشى، یاورى نیكو است ؛ هرچند سخنور باشى .
20- مع، [معانی الأخبار] عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الْمُذَكِّرُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الطَّبَرِیِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زَكَرِیَّا عَنْ خِرَاشٍ مَوْلَى أَنَسٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ مَنْ ضَمِنَ لِی اثْنَیْنِ ضَمِنْتُ لَهُ الْجَنَّةَ فَقَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ فِدَاكَ أَبِی وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ ص أَنَا أَضْمَنُهُمَا لَكَ مَا هُمَا قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ضَمِنَ لِی مَا بَیْنَ لَحْیَیْهِ وَ مَا بَیْنَ رِجْلَیْهِ ضَمِنْتُ لَهُ الْجَنَّةَ [41]
أنس گوید: روزى پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله نزد اصحاب خود آمد و فرمود:كسى كه دو چیز را برایم تعهّد كند، بهشت را براى او متعهّد مى شوم، ابو هریره گفت: اى پیامبر خدا پدر و مادرم فدایت باد! پذیرفتم، آن دو چیستند؟ رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: شخصى كه براى من، میانه دو طرف دهان و میانه دو پایش را عهده دار شود، ملتزم مى شوم براى او بهشت را- یعنى كسى كه با من تعهّد كند كه زبان و آلت تناسلیش را به حرام آلوده نسازد-.
و أسباب گرفتاریها از این دو عضو پدیدار مى گردند، و جنایت زبان، كفر به خدا و دروغگوئى و افتراء و شریك گردانیدن (كسى یا چیزى) با خداوند، در أسماء و صفات پروردگار، و غیبت و سخن چینى و تهمت و همه اینها از تبهكاریهاى زبان مى باشد. و جنایت آلت تناسلى، همخوابگى با زن باشد، كه اگر آزاد است بى سبب عقد زناشوئى، و یا اگر كنیز است بى سبب مالك شدن او و آنكه هنوز زناشوئى با او حلال نشده باشد، خداوند تبارك و تعالى فرموده: وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلَّا عَلى أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغى وَراءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ العادُونَ (مؤمنون 23: 5 و 7)
21- لی، [الأمالی للصدوق ] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع اخْزُنْ لِسَانَكَ وَ عُدَّ كَلَامَكَ یَقِلَّ كَلَامُكَ إِلَّا بِخَیْرٍ [42]
امام على علیه السلام : زبانت را نگه دار و گفتارت را بشمار، تا سخنانت جز در خیر و خوبى كاستى گیرد.
22- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْمُفِیدُ عَنِ التَّمَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَفْصٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِینَارٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا تُكْثِرُوا الْكَلَامَ بِغَیْرِ ذِكْرِ اللَّهِ فَإِنَّ كَثْرَةَ الْكَلَامِ بِغَیْرِ ذِكْرِ اللَّهِ تَقْسُو الْقَلْبَ إِنَّ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْقَلْبُ الْقَاسِی [43]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در غیر از ذكر خدا، زیاده گویى نكنید؛ زیرا زیاده گویى در غیر ذكر خدا، موجب سخت دلى مى شود و دورترین مردم از خدا، سخت دل است.
23- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] فِیمَا أَوْصَى بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِلَى ابْنِهِ ع یَا بُنَیَّ إِنَّهُ لَا بُدَّ لِلْعَاقِلِ مِنْ أَنْ یَنْظُرَ فِی شَأْنِهِ فَلْیَحْفَظْ لِسَانَهُ وَ لْیَعْرِفْ أَهْلَ زَمَانِهِ [44]
امیر المؤمنین در وصیت خود فرمودند: اى پسر من عاقل باید در كارهاى خود دقت كند و زبانش را نگهدارد، و مردم زمانش را بشناسد.
24- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْمُفِیدُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمْزَةَ الْحَسَنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ فِیمَا كَتَبَ إِلَیْنَا عَلَى یَدِ أَبِی نُوحٍ الْكَاتِبِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ بَزِیعٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ لِأَصْحَابِهِ اسْمَعُوا مِنِّی كَلَاماً هُوَ خَیْرٌ لَكُمْ مِنَ الدُّهْمِ الْمُوقَّفَةِ لَا یَتَكَلَّمْ أَحَدُكُمْ بِمَا لَا یَعْنِیهِ وَ لْیَدَعْ كَثِیراً مِنَ الْكَلَامِ فِیمَا یَعْنِیهِ حَتَّى یَجِدَ لَهُ مَوْضِعاً فَرُبَّ مُتَكَلِّمٍ فِی غَیْرِ مَوْضِعِهِ جَنَى عَلَى نَفْسِهِ بِكَلَامِهِ وَ لَا یُمَارِیَنَّ أَحَدُكُمْ سَفِیهاً وَ لَا حَلِیماً فَإِنَّهُ مَنْ مَارَى حَلِیماً أَقْصَاهُ وَ مَن مَارَى سَفِیهاً أَرْدَاهُ وَ اذْكُرُوا أَخَاكُمْ إِذَا غَابَ عَنْكُمْ بِأَحْسَنِ مَا تُحِبُّونَ أَنْ تُذْكَرُوا بِهِ إِذَا غِبْتُمْ عَنْهُ وَ اعْمَلُوا عَمَلَ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ مُجَازًى بِالْإِحْسَانِ مَأْخُوذٌ بِالْإِجْرَامِ [45]
عبید اللَّه بن عبد اللَّه از امام صادق علیه السّلام روایت مى كند كه آن جناب به یاران خود فرمودند: سخنى از من بشنوید كه براى شما بهتر از اسبان سیاه مى باشد، و آن این است كه سخن بیهوده بر زبان نرانید، و در موارد لازم هم زیاد صحبت نكنید تا آنگاه كه براى سخن خود جاى مناسبى بیابید.
چه بسا گوینده ای كه در غیر محل خود صحبت مى كند و با سخن خود به خویشتن ستم مى نماید، نه با نادان و نه با بردبار هرگز مجادله نكنید، هر كس با بردبار مجادله كند او را از مطلب دور مى كند و هر كس با نادان مجادله نماید او را به هلاكت مى رساند.
هر گاه برادر مؤمن شما در میان شما نبود از او به بهترین وجه ذكر خیر بكنید همان گونه كه انتظار دارید آنها در غیبت شما ذكر خیر شما را بكنند، و در عمل مانند كسى كار كنید كه مى داند اگر كار نیك بكند پاداش مى گیرد، و اگر كار زشت انجام دهد مجازات مى گردد و مورد مؤاخذه قرار مى گیرد
25- ل، [الخصال ] الْأَرْبَعُمِائَةٍ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَا تَقْطَعُوا أَنْهَارَكُمْ بِكَذَا وَ كَذَا وَ فَعَلْنَا كَذَا وَ كَذَا فَإِنَّ مَعَكُمْ حَفَظَةً یَحْفَظُونَ عَلَیْنَا وَ عَلَیْكُمْ وَ قَالَ ع كُفُّوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً تَغْنَمُوا [46]
روزِ خود را به سخنان و رفتارهاى بیهوده مگذرانید ؛ زیرا شما را نگهبانانى است كه [رفتار و گفتار ]شما و ما را شماره (ثبت) مى كنند وفرمودند: زبان خود را حفظ كنید و سالم باشید و تسلیم گردید تا سود برید.
26- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع قُلْتُ أَرْبَعاً أَنْزَلَ اللَّهُ تَصْدِیقِی بِهَا فِی كِتَابِهِ قُلْتُ الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ فَإِذَا تَكَلَّمَ ظَهَرَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ قُلْتُ فَمَنْ جَهِلَ شَیْئاً عَادَاهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ قُلْتُ قَدْرُ [أَوْ قِیمَةُ] كُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِی قِصَّةِ طَالُوتَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ قُلْتُ الْقَتْلُ یُقِلُّ الْقَتْلَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَكُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ [47]
امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود. من چهار چیز گفته ام كه خداوند صدق گفتار مرا در قرآن نازل فرموده:
1- من گفته ام شخصیت و ارزش انسان در زیر زبانش نهفته است خداوند متعال فرموده.وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ (محمد: 30) اى پیامبر عزیز آنان را در نحوه گفتارشان خواهى شناخت 2- من گفته ام كسى كه چیزى را نفهمد دشمنى و لجاجت مینماید. خداوند متعال میفرماید: بَلْ كَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ (یونس 39) آنچه را كه احاطه علمى بآن ندارند تكذیب میكنند.3- من گفته ام ارزش انسان و یا قیمت انسان به آن چیزى است كه او را نیكو میشمارد.خداوند متعال در داستان طالوت میفرماید: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ(بقره 247 )خداوند از میان شما طالوت را برگزید چون داراى علم فراوان و بدنى قوى و نیرومند است 4- من گفته ام كشتن و اعدام قاتل موجب كم شدن قتل و كشتار است. خداوند متعال فرموده: وَ لَكُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ (بقره 179) قصاص و اعدام قاتل موجب و ضامن حیات و زندگى شما است اى خردمندان.
27- ص، [قصص الأنبیاء علیهم السلام ] إِنَّ آدَمَ ع لَمَّا كَثُرَ وُلْدُهُ وَ وُلْدُ وُلْدِهِ كَانُوا یُحَدِّثُونَ عِنْدَهُ وَ هُوَ سَاكِتٌ فَقَالُوا یَا أَبَتِ مَا لَكَ لَا تَتَكَلَّمُ فَقَالَ یَا بُنَیَّ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ لَمَّا أَخْرَجَنِی مِنْ جِوَارِهِ عَهِدَ إِلَیَّ وَ قَالَ أَقِلَّ كَلَامَكَ تَرْجِعْ إِلَى جِوَارِی [48]
هنگامی که فرزندان و نوه های آدم زیاد شده بود در حضور وی با هم مشغول صحبت می شدند ولی آدم ساکت بود. روزی گفتند ای پدر چرا سخن نمی گویی؟ فرمود: ای فرزندانم هنگامی که خدای متعال مرا از جوار خود(بهشت) بیرون راند با من عهد کرد که اگر کلامت را کم کنی به جوارم(بهشت) باز گردی.
28- ثو، [ثواب الأعمال ] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُكَیْمٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع نَجَاةُ الْمُؤْمِنِ فِی حِفْظِ لِسَانِهِ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ حَفِظَ لِسَانَهُ سَتَرَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ [49]
امام صادق علیه السلام فرمود: نجات مؤمن، در نگهدارى زبان اوست.وامام على علیه السلام فرمودند : هر كه زبانش را نگه دارد، خداوند عیبش را بپوشاند.
29- سن، [المحاسن ] ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَعْیَنَ وَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ النَّخَّاسِ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَیْمَنَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ تُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ تُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَ تَكُفُّوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ[50]
آیا راضى نمى شوید به اینکه نماز بگذارید و زكاة بدهید و زبان هاى خود را حفظ كنید و در عوض داخل بهشت گردید.
30- ضه، [روضة الواعظین ] قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع حَقُّ اللِّسَانِ إِكْرَامُهُ عَنِ الْخَنَا وَ تَعْوِیدُهُ الْخَیْرَ وَ تَرْكُ الْفُضُولِ الَّتِی لَا فَائِدَةَ لَهَا وَ الْبِرُّ بِالنَّاسِ وَ حُسْنُ الْقَوْلِ فِیهِمْ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَقَبَّلُوا لِی سِتَّ خِصَالٍ أَتَقَبَّلْ لَكُمْ بِالْجَنَّةِ إِذَا حَدَّثْتُمْ فَلَا تَكْذِبُوا وَ إِذَا وَعَدْتُمْ فَلَا تُخْلِفُوا وَ إِذَا ائْتَمَنْتُمْ فَلَا تَخُونُوا وَ غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ وَ احْفَظُوا فُرُوجَكُمْ وَ كُفُّوا أَیْدِیَكُمْ وَ أَلْسِنَتَكُمْ
وَ قَالَ الصَّادِقُ ع كُونُوا لَنَا زَیْناً وَ لَا تَكُونُوا عَلَیْنَا شَیْناً قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ كُفُّوهَا عَنِ الْفُضُولِ وَ قَبِیحِ الْقَوْلِ
وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع الْكَلَامُ فِی وَثَاقِكَ مَا لَمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ فَإِذَا تَكَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ فَاخْزُنْ لِسَانَكَ كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ فَرُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً وَ لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْكَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ هَانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَیْهَا لِسَانَهُ وَ مَنْ كَثُرَ كَلَامُهُ كَثُرَ خَطَاؤُهُ وَ مَنْ كَثُرَ خَطَاؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ [51] امیر مومنان علیه السلام فرمود: شش چیز را براى من به عهده گیرید، من براى شما بهشت را به عهده مى گیرم: هرگاه سخن گفتید دروغ مگویید، هر گاه وعده دادید خلف وعده نكنید، هرگاه امین تان دانستند خیانت نورزید، چشمانتان را [از حرام ]فرو بندید، شهوت خویش را حفظ كنید، و دست و زبان خود را نگه دارید.
و امام صادق علیه السلام فرمودند : اى جماعت شیعه! مایه آبروى ما باشید نه باعث بدنامى ما . سخنان خوب به مردم بگویید ، زبانهایتان را نگه دارید و آنها را از بیهوده گویى و سخنان زشت باز دارید .
و على علیه السّلام فرمود: سخن در اختیار تو مى باشد مادامى كه آن را بر زبان جارى نكرده اى ولى هر گاه سخن گفتى تو در بند آن گرفتار مى كردى، اكنون زبانت را حفظ كن همان گونه كه طلا و نقره ات را حفظ مى كنى، بسا سخنى كه نعمتى را از انسان سلب مى كند، پس هر چه نمى دانى از گفتن آن خوددارى كن. خداوند بر اعضاء و جوارحت چیزهائى واجب كرده كه روز قیامت از آنها سؤال خواهد كرد در آن روز خوار خواهد شد كسى كه زبانش بر او حكومت كند، هر كس پر حرف شد خطایش هم زیادتر مى گردد، و هر كس این چنین باشد حیائش كم مى گردد و ورعش قلت پیدا مى كند، و هر كس ورعش كم شد دلش مى میرد و هر كس دلش مرد وارد دوزخ مى گرد
31- جع، [جامع الأخبار] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رَاحَةُ الْإِنْسَانِ فِی حَبْسِ اللِّسَانِ وَ قَالَ حَبْسُ اللِّسَانِ سَلَامَةُ الْإِنْسَانِ
وَ قَالَ ع بَلَاءُ الْإِنْسَانِ مِنَ اللِّسَانِ
وَ قَالَ ع سَلَامَةُ الْإِنْسَانِ فِی حِفْظِ اللِّسَانِ
وَ قَالَ ع ذَلَاقَةُ اللِّسَانِ رَأْسُ الْمَالِ وَ قَالَ ع الْبَلَاءُ مُوَكَّلٌ بِالْمَنْطِقِ وَ قَالَ ع فِتْنَةُ اللِّسَانِ أَشَدُّ مِنْ ضَرْبِ السَّیْفِ
وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع ضَرْبُ اللِّسَانِ أَشَدُّ مِنْ ضَرْبِ السِّنَانِ
وَ قَالَ الصَّادِقُ ع نَجَاةُ الْمَرْءِ فِی حِفْظِ لِسَانِهِ
قَالَ النَّبِیُّ ص فِی الْوَصِیَّةِ لِعَلِیٍّ یَا عَلِیُّ مَنْ خَافَ النَّاسُ لِسَانَهُ فَهُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ
وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ تُقِیَ مِنْ مَئُونَةِ لَقْلَقِهِ وَ قَبْقَبِهِ وَ ذَبْذَبِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ
وَ قَالَ ص طُوبَى لِمَنْ أَنْفَقَ فَضَلَاتِ مَالِهِ وَ أَمْسَكَ فَضَلَاتِ لِسَانِهِ
وَ قَالَ ص إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عِنْدَ لِسَانِ كُلِّ قَائِلٍ وَ قَالَ لَا یَسْتَقِیمُ إِیمَانُ عَبْدٍ حَتَّى یَسْتَقِیمَ قَلْبُهُ وَ لَا یَسْتَقِیمُ قَلْبُهُ حَتَّى یَسْتَقِیمَ لِسَانُهُ [52]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: راحت و آسایش انسان در حفظ و حبس زبان است و نیز فرمود حبس زبان موجب سلامت انسان است و فرمود.بلا و گرفتارى انسان از زبان است و فرمود سلامت انسان در حفظ زبان است و فرمود حدت و تیززبانى سرمایه است و فرمود بلا و گرفتارى موكل بنطق و در كنار زبان است و فرمود:فتنه و زیان زبان از ضربت شمشیر شدیدتر است. و امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود ضربت و زخم زبان شدیدتر از ضربت شمشیر و نیزه است. و حضرت صادق علیه السّلام فرمود: نجات انسان در حفظ زبان است پیامبر اسلام صلى اللَّه علیه و آله در ضمن وصیت و سفارشات خود بعلى علیه السّلام فرمود یا على هر كس كه مردم از زبان او بترسند از اهل دوزخ است و رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود كسى كه از شر زبان و شكم و فرج خود مصون باشد وارد بهشت خواهد شد. و نیز فرمود خوشا بحال كسى كه زیادى مال خود را انفاق نموده و زیادى حرفهاى خود را نگهدارد. و نیز فرمود: خداوند متعال در كنار زبان هر گوینده اى حاضر است (تمام جزئیات ضبط و بررسى مى شود) و فرمود: ایمان بنده استوار نخواهد شد تا وقتى كه قلبش استوار شود و قلبش استوار نخواهد شد مگر با استوارى زبان .
32- ختص، [الإختصاص ] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللِّسَانَ كَلْبٌ عَقُورٌ إِنْ خَلَّیْتَهُ عَقَرَ وَ رُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً فَاخْزُنْ لِسَانَكَ كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ [53] امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین در وصیت نامه خود به محمد بن حنفیه فرمودند: بدان که زبان مانند سگ درنده مى باشد، اگر او را واگذارید همه را گاز مى گیرد چه بسا سخنى كه نعمتى را سلب كند، اینك زبان خود را حفظ كن همان گونه كه طلا و نقره ات را حفظ مى كنى
33- ختص، [الإختصاص ] مُعَاوِیَةُ بْنُ وَهْبٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ ع كَانَ أَبِی یَقُولُ قُمْ بِالْحَقِّ وَ لَا تَعَرَّضْ لِمَا نَابَكَ وَ اعْتَزِلْ عَمَّا لَا یَعْنِیكَ [54]
امام صادق علیه السّلام فرمود : به حق عمل كن و به گرفتارى هایى كه در این راه به تو مى رسد، اعتنایى مكن و از آنچه بیهوده است، كناره گیرى كن.
34- ختص، [الإختصاص ] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ بَلْ لَا تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ [55]
امیر مومنان فرمود: آنچه نمى دانى مگوى، حتى تمام آنچه را هم كه مى دانى مگوى.
35- ختص، [الإختصاص ] قَالَ الرِّضَا ع مَا أَحْسَنَ الصَّمْتَ لَا مِنْ عِیٍّ وَ الْمِهْذَارُ لَهُ سَقَطَاتٌ [56]
امام رضا علیه السلام فرمود: چه نیكوست آن خاموشى كه از روى درماندگى [در سخن گفتن ]نباشد، و براى پُر گو لغزشهاست .
36- ختص،[الإختصاص ] دَاوُدُ الرَّقِّیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الصَّمْتُ كَنْزٌ وَافِرٌ وَ زَیْنُ الْحَلِیمِ وَ سِتْرُ الْجَاهِلِ [57]
امام صادق علیه السلام فرمود: سكوت گنجى است با ارزش كه حلیم و بردبار را زینت مى دهد و جاهل را از جهل حفظ مى كند
37- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] ابْنُ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ عَلِیٍّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص حِینَ یَقُولُ الْكَلَامُ ثَلَاثَةٌ فَرَابِحٌ وَ سَالِمٌ وَ شَاحِبٌ فَأَمَّا الرَّابِحُ فَالَّذِی یَذْكُرُ اللَّهَ وَ أَمَّا السَّالِمُ فَالَّذِی یَقُولُ مَا أَحَبَّ اللَّهُ وَ أَمَّا الشَّاحِبُ فَالَّذِی یَخُوضُ فِی النَّاسِ
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سخن سه گونه است: سودآور، سالم و پژمرده. اما سودآور، [سخن] كسى است كه خدا را یاد مى كند. اما سالم، [سخن] كسى است كه آن مى گوید كه خدا دوست دارد و امّا پژمرده، [سخن ]كسى است كه به طعن و تمسخر مردم مى پردازد.
38- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً فَبَعَثَ غُلَاماً لَهُ أَعْجَمِیّاً فِی حَاجَةٍ إِلَى رَجُلٍ فَانْطَلَقَ ثُمَّ رَجَعَ فَجَعَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَسْتَفْهِمُهُ الْجَوَابَ وَ جَعَلَ الْغُلَامُ لَا یَفْهَمُهُ مِرَاراً قَالَ فَلَمَّا رَأَیْتُهُ لَا یَتَعَبَّرُ لِسَانُهُ وَ لَا یَفْهَمُهُ ظَنَنْتُ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع سَیَغْضَبُ عَلَیْهِ قَالَ وَ أَحَدَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع النَّظَرَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ كُنْت عَیِیَّ اللِّسَانِ فَمَا أَنْتَ بِعَیِیِّ الْقَلْبِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْحَیَاءَ وَ الْعِیَّ عِیُّ اللِّسَانِ لَا عِیُّ الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْفُحْشُ وَ الْبَذَاءُ وَ السَّلَاطَةُ مِنَ النِّفَاقِ [58]
راوی گوید: خدمت حضرت صادق بودم حضرت غلام عجمى خود را براى كارى نزد شخصى فرستاد غلام رفت و برگشت حضرت در باره آن كار توضیح میخواست ولى غلام در عین حال كه چند بار توضیح میداد نمیتوانست مطلب خود را بفهماند و بیان كند چون دیدم كه غلام تعبیر رسا و بیان روشن نداشت فكر كردم كه حضرت ناراحت مى شود و بر غلام خشم میكند ولى مشاهده كردم كه حضرت نگاه تندى بغلام نمود و فرمود بخدا سوگند اگر زبان تو ناتوان و نارسا است قلب تو نارسا نیست. سپس حضرت فرمود. حیاء و نارسائى زبان از نشانه هاى ایمان است. و فحش و ناسزاگوئى و زبان درازى از علائم نفاق است.
39- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ غَالِبٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ قَیْسِ بْنِ رُمَّانَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِی عَیَّاشٍ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ قِلَّةُ كَلَامِهِ فِیمَا لَا یَعْنِیهِ [59]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از نشانه هاى فقاهتِ آدمى این است كه سخنان بیهوده كمتر گوید.
40- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى الضَّرِیرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَكَرِیَّا الْمَكِّیِّ عَنْ كَثِیرِ بْنِ طَارِقٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ سُئِلَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع مَنْ أَفْصَحُ النَّاسِ قَالَ الْمُجِیبُ الْمُسْكِتُ عِنْدَ بَدِیهَةِ السُّؤَالِ [60]
امام على علیه السلام ـ در پاسخ به این پرسش كه : شیوا سخن ترین مردم كیست؟ ـ فرمود: كسى كه به سؤالِ ناگهانى پاسخ دندان شكن دهد.
41- نهج، [نهج البلاغة] قَالَ ع اللِّسَانُ سَبُعٌ إِنْ خُلِّیَ عَنْهُ عَقَرَ
وَ قَالَ ع هَانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَیْهَا لِسَانَهُ
وَ قَالَ ع إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْكَلَامُ
وَ قَالَ ع لَا خَیْرَ فِی الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ كَمَا أَنَّهُ لَا خَیْرَ فِی الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ
وَ قَالَ ع مَنْ كَثُرَ كَلَامُهُ كَثُرَ خَطَاؤُهُ وَ مَنْ كَثُرَ خَطَاؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ
وَ قَالَ ع مَنْ عَلِمَ أَنَّ كَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ كَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیهِ
وَ قَالَ ع الْكَلَامُ فِی وَثَاقِكَ مَا لَمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ فَإِذَا تَكَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ وَثَاقَهُ فَاخْزُنْ لِسَانَكَ كَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ فَرُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً وَ جَلَبَتْ نَقِمَةً
وَ قَالَ ع لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ وَ لَا تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْكَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ
وَ قَالَ ع تَكَلَّمُوا تُعْرَفُوا فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ
وَ قَالَ ع رُبَّ قَوْلٍ أَنْفَذُ مِنْ صَوْلٍ
وَ قَالَ ع إِیَّاكُمْ وَ تَهْزِیعَ الْأَخْلَاقِ وَ تَصْرِیفَهَا وَ اجْعَلُوا اللِّسَانَ وَاحِداً وَ لْیَخْتَزِنِ الرَّجُلُ لِسَانَهُ فَإِنَّ هَذَا اللِّسَانَ جَمُوحٌ بِصَاحِبِهِ وَ اللَّهِ مَا أَرَى عَبْداً یَتَّقِی تَقْوَى تَنْفَعُهُ حَتَّى یَخْتَزِنَ لِسَانَهُ وَ إِنَّ لِسَانَ الْمُؤْمِنِ مِنْ وَرَاءِ قَلْبِهِ وَ إِنَّ قَلْبَ الْمُنَافِقِ مِنْ وَرَاءِ لِسَانِهِ لِأَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَكَلَّمَ بِكَلَامٍ تَدَبَّرَهُ فِی نَفْسِهِ فَإِنْ كَانَ خَیْراً أَبْدَاهُ وَ إِنْ كَانَ شَرّاً وَارَاهُ وَ إِنَّ الْمُنَافِقَ یَتَكَلَّمُ بِمَا أَتَى عَلَى لِسَانِهِ لَا یَدْرِی مَا ذَا لَهُ وَ مَا ذَا عَلَیْهِ
وَ لَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ لَا یَسْتَقِیمُ إِیمَانُ عَبْدٍ حَتَّى یَسْتَقِیمَ قَلْبُهُ وَ لَا یَسْتَقِیمُ قَلْبُهُ حَتَّى یَسْتَقِیمَ لِسَانُهُ فَمَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ أَنْ یَلْقَى اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ هُوَ نَقِیُّ الرَّاحَةِ مِنْ دِمَاءِ الْمُسْلِمِینَ وَ أَمْوَالِهِمْ سَلِیمُ اللِّسَانِ مِنْ أَعْرَاضِهِمْ فَلْیَفْعَلْ
وَ مِنْ كَلَامٍ لَهُ ع أَلَا إِنَّ اللِّسَانَ بَضْعَةٌ مِنَ الْإِنْسَانِ فَلَا یُسْعِدُهُ الْقَوْلُ إِذَا امْتَنَعَ وَ لَا یُمْهِلُهُ النُّطْقُ إِذَا اتَّسَعَ وَ إِنَّا لَأُمَرَاءُ الْكَلَامِ وَ فِینَا تَنَشَّبَتْ عُرُوقُهُ وَ عَلَیْنَا تَهَدَّلَتْ غُصُونُهُ وَ اعْلَمُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ أَنَّكُمْ فِی زَمَانٍ الْقَائِلُ فِیهِ بِالْحَقِّ قَلِیلٌ وَ اللِّسَانُ عَنِ الصِّدْقِ كَلِیلٌ وَ اللَّازِمُ لِلْحَقِّ ذَلِیلٌ الْخَبَرَ
وَ قَالَ فِی وَصِیَّتِهِ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ع تَلَافِیكَ مَا فَرَطَ مِنْ صَمْتِكَ أَیْسَرُ مِنْ إِدْرَاكِكَ مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِكَ وَ حِفْظُ مَا فِی الْوِعَاءِ بِشَدِّ الْوِكَاءِ [61]
امیر مومنان فرمود:
زبان درنده اى است، اگر واگذارندش بگزد.
و فرمود: آن كه زبانش را بر خود فرمانروا ساخت خود را از بها بینداخت.
[و فرمود:] چون خرد كمال گیرد، گفتار نقصان پذیرد.
[و فرمود:] نیكو نیست خاموشى آنجا كه سخن گفتن باید، چنانكه نیكو نیست گفتن كه نادانسته آید.
و فرمود: هر كه پر گفت راه خطا بسیار پویید، و آن كه بسیار خطا كرد شرم او كم، و آن كه شرمش كم پارسایى اش اندك هم، و آن كه پارسایى اش اندك، دلش مرده است، و آن كه دلش مرده است راه به دوزخ برده
و فرمود: آن كه دانست گفتارش از كردارش به حساب آید، جز در آنچه به كار اوست زبان نگشاید.
[و فرمود:] سخن در بند توست تا بر زبانش نرانى و چون گفتى اش تو در بند آنى، پس زبانت را چنان نگه دار كه درهمت را و دینار. چه بسا سخنى كه نعمتى را ربود و نقمتى را جلب نمود.
[و فرمود:] مگو آنچه نمى دانى، بلكه مگو هر چه مى دانى چه خدا بر اندامهاى تو چیزهایى واجب كرد و روز رستاخیز بدان اندامها بر تو حجت خواهد آورد.
[و فرمود:] سخن گویید تا شناخته شوید كه آدمى زیر زبانش نهان است.
[و فرمود:] بسا سخن كه از حمله كارگرتر بود.
و فرمود: خوى خود را برمگردانید، و زبان را با دل یكى گردانید. و هر یك- از شما- زبان خود را نگاه دارد، كه این زبان، به صاحبش قصد سركشى دارد. به خدا، نمى بینم بنده اى را كه پرهیزگار بود و پرهیزگارى اش وى را سود دهد، مگر آن گاه كه زبان خویش در كام كشد
و فرمود: همانا زبان مرد با ایمان در پس دل اوست- و آنچه گوید در گرو ایمان است-. و دل منافق از پس زبان اوست- و هر چه بر زبان راند بر او تاوان است- چه، مرد با ایمان چون خواهد سخنى بر زبان آرد، در آن نیك بیندیشد، اگر نیك است، آشكارش كند، و اگر بد است پنهانش دارد، و منافق مى گوید آنچه بر زبانش آید، و نمى داند چه به سود اوست و چه او را نشاید.
و رسول خدا (ص) فرمود: ایمان بنده اى استوار نگردد تا دل او استوار نشود، و دل او استوار نشود تا زبان او استوار نگردد. پس هر یك از شما كه تواند خدا را دیدار كند- دست به خون و مال مسلمانان نیالوده، و زبان به ریختن آبروى شان نگشوده- چنین كند.
و فرمود: بدانید كه زبان پاره اى است از انسان. اگر آدمى سخن گفتن نتواند، زبان او را گویا نگرداند، و اگر بر گفتار توانا بود، گویایى به زبان مجال درنگ ندهد. ما امیران گفتاریم. سخن- به تعلیم ما- ریشه دوانیده و شاخه هاى خود را بر سر ما تنیده. بدانید خدایتان بیامرزاد! شما در زمانى به سر مى برید كه گوینده حق اندك است در آن، و زبان در گفتن راست ناتوان.
و فرمود: جبران آنچه به نگفتن به دست نیاورده اى آسانتر بود تا تدارك آنچه به گفتن از دست داده اى، كه نگاهدارى آنچه در آوند است به استوار بستن آن به بند است .
42- كَنْزُ الْكَرَاجُكِیِّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ عَلِمَ أَنَّ كَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ كَلَامُهُ إِلَّا فِیمَا یَعْنِیهِ مَنْ كَثُرَ كَلَامُهُ كَثُرَ خَطَاؤُهُ وَ مَنْ كَثُرَ خَطَاؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّارَ إِذَا فَاتَكَ الْأَدَبُ فَالْزَمِ الصَّمْتَ الْعَافِیَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِی اعْتِزَالِ النَّاسِ وَ وَاحِدَةٌ فِی الصَّمْتِ إِلَّا عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَمْ مِنْ نَظْرَةٍ جَلَبَتْ حَسْرَةً وَ كَمْ مِنْ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً مَنْ عَلِمَ لِسَانُهُ [غَلَبَ لِسَانَهُ ] أَمَّرَهُ قَوْمُهُ الْمَرْءُ یَعْثُرُ بِرِجْلِهِ فَیُبْرَى وَ یَعْثُرُ بِلِسَانِهِ فَیُقْطَعُ رَأْسُهُ احْفَظْ لِسَانَكَ فَإِنَّ الْكَلِمَةَ أَسِیرَةٌ فِی وَثَاقِ الرَّجُلِ فَإِنْ أَطْلَقَهَا صَارَ أَسِیراً فِی وَثَاقِهَا عَاقِبَةُ الْكَذِبِ شَرُّ عَاقِبَةٍ خَیْرُ الْقَوْلِ الصِّدْقُ وَ فِی الصِّدْقِ السَّلَامَةُ وَ السَّلَامَةُ مَعَ الِاسْتِقَامَةِ لَا حَافِظَ أَحْفَظُ مِنَ الصَّمْتِ إِیَّاكُمْ وَ النَّمَائِمَ فَإِنَّهَا تُورِثُ الضَّغَائِنَ هَانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَیْهِ لِسَانَهُ الصَّمْتُ نُورٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ صُورَةَ الْمَرْأَةِ فِی وَجْهِهَا وَ صُورَةَ الرَّجُلِ فِی مَنْطِقِهِ [62]
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: هر كس بداند سخنش از اعمالش به حساب مى آید در گفتار خود كوتاهى مى كند و از لغویات دست باز مى دارد.فرمود: هر كس پر حرف باشد خطایش زیاد خواهد بود. فرمود: هر گاه ادب نداشتى سكوت را مراعات كن. فرمود: عافیت بر ده قسم است كه نه عدد آن در كناره گیرى از مردم مى باشد و یكى هم در سكوت مى باشد مگر اینكه ذكر خدا باشد. فرمود: چه بسا نگاهى كه موجب حسرت مى باشد و چه بسا سخنى كه نعمتى را از آدمى سلب مى كند. فرمود: هر كس زبان خود را تعلیم دهد بر عشیره اش حكومت مى كند، مردى در اثر لغزش پاهایش قطع مى گردد، و یا زبانش مى لغزد سرش را از دست مى دهد، زبانت را حفظ كن كه سخن اسیر مرد است و هر گاه رها شد تو اسیر آن خواهى شد، پایان دروغ بسیار بد است. فرمود: بهترین گفتار راستى است، و در راستى سلامتى حاصل مى شود، و سلامتى در استقامت خواهد بود. فرمود: نگهدارنده اى مانند سكوت نیست، از سخن چینى خوددارى كنید كه ایجاد كینه مى كند، هر كس زبان خود را بر خود مسلط كند خوار مى گردد، سكوت روشنائى دهنده است، خداوند متعال صورت زن را در چهره اش قرار داده و صورت مرد را در زبانش نهاده است.
43- كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ سَهْلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْأَشْعَثِ عَنْ مُوسَى بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً قَالَ خَیْراً فَغَنِمَ أَوْ سَكَتَ عَنْ سُوءٍ فَسَلِمَ
وَ مِنْهُ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الرَّجُلُ الصَّالِحُ یَجِی ءُ بِخَبَرٍ صَالِحٍ وَ الرَّجُلُ السَّوْءُ یَجِی ءُ بِخَبَرِ سَوْءٍ
وَ مِنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص السُّكُوتُ خَیْرٌ مِنْ إِمْلَاءِ الشَّرِّ وَ إِمْلَاءُ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنَ السُّكُوتِ
وَ قَالَ ص السُّكُوتُ ذَهَبٌ وَ الْكَلَامُ فِضَّةٌ
وَ مِنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمْزَةَ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الصَّمْتُ كَنْزٌ وَافِرٌ وَ زَیْنُ الْحَلِیمِ وَ سَتْرُ الْجَاهِلِ
وَ قَالَ ع الصَّمْتُ عِبَادَةٌ لِمَنْ ذَكَرَ اللَّهَ [63]
رسول خدا فرمود: خداوند رحمت كند آن بنده اى را كه خیر گوید و بهره مند شود و یا از گفتار بدى سكوت كند و سالم بماند و از همان كتاب. با همان اسناد. رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود. شخص صالح خبر خوب مى آورد و شخص بد خبر بد را بازگو میكند. و نیز همان كتاب از احمد بن على ... از سكونى از امام ششم از پدرش از اجداد خود علیهم السّلام كه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود. سكوت و خاموشى بهتر از گفتار بد است و میان مطالب خوب بهتر از سكوت است و فرمود سكوت و خاموشى ارزشى طلا و سخن ارزش نقره دارد. و از همان كتاب. از حسن بن حمزه ... از معده بن صدقه از حضرت صادق از پدر از اجداد خود علیهم السّلام كه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود. سكوت گنجى است فراوان و زینت شخص حلیم و بردبار و پوششى است براى جاهل و نادان و فرمود سكوت براى كسى كه در یاد خدا باشد عبادت است.