جزم و عزم عقلانی

انسان داراي دو قوه علمي و عملي است. انسان عاقل کسي است که قوه عقل خويش را به کار مي گيرد و به دور از وهم و خيال بر اساس تعقل به تفکر مي پردازد و جزم انديشه اي نسبت به مسئله و موضوعي پيدا مي کند، سپس براساس عقل عملي، آنچه را به جزم به دست آورده در مقام عمل با عزم، آن را انجام مي دهد و ترديد در عمل را کنار مي گذارد و اين پا و آن پا نمي کند و اجازه نمي دهد تا شهوت و غضب او را از عملي بازدارد و به کاري ديگر وادارد.

از نظر قرآن، انسان با عقل و نقل معتبر چون وحي مي تواند در حوزه انديشه اي به جزم برسد و به دور از شهوت و غضب در عمل، با عزم وارد شده و با موفقيت خارج شود.

البته بايد همواره مواظب بود تا شيطان در حوزه جزم(انگيزه) و عزم(اراده و عمل) انسان وارد نشود؛ زيرا شيطان در قوه ادراکي انسان تصرفاتي مي کند و اجازه نمي دهد تا ابزارهاي ادراکي تحت رهبري عقل درآيد، بلکه کاري مي کند تا خيال و وهم بر انسان مسلط شود و جزم خيالي و وهماني داشته باشد نه جزم عقلاني. خداوند درباره شيطنت علمي ابليس و شياطين می‌فرمايد: إِنَّ الشَّياطينَ لَيُوحُونَ إِلي اَوْلِيائِهِمْ لِيُجادِلُوکُم؛ شياطين به اولياي خودشان وحي مي کنند تا با شما مجادله کنند.(انعام، آيه 121)

همچنين در حوزه عمل و عقل عملي وارد مي شود و عزم آدمي را مختل و به سوي ديگر هدايت مي کند. در اين موارد کاري مي کند که شهوت و غضب بر عقل عملي مسلط شود. براي اين کار هم به تزيين گري و اغواگري رو مي آورد.(يوسف، آيه 53)

انسان اگر بخواهد تهذيب و تزکيه نفس بکند، بايد مواظب انديشه و انگيزه خودش باشد و نگذارد تا وهم و خيال بر انديشه حاکم شود و اختيار قوه جازم را در دست بگيرد و همچنين نگذارد تا بر انگيزه حاکم شود و اختيار عزم را شهوت و غضب در دست گيرد. اين همان چيزي است که از آن به مراقبه نفس ياد مي شود.

روزنامه كيهان، شماره 21715 به تاريخ 14/6/96، صفحه 6 (معارف)