مؤلفه‌های تحکیم خانواده

خانواده خميرمايه و سنگ بناي جامعه بزرگ انساني است. حكمت الهي بنابر فطرت و آفرينش انسانها طوري نظام‌مند آفريده شده كه براي رشد و شكوفايي و رسيدن به آرامش و امنيت رواني نياز به تشكيل خانواده منوط گشته است. در رابطه با زندگي اميرالمومنين(ع) و برترين بانوي عالم حضرت فاطمه(س) كه برترين اسوه و الگوی مردمان در همه اعصار هستند خانواده اهميت و جايگاه ممتازي را به خود اختصاص داده است. از اين رو ما در اين فراز به شمارش و تبيين عوامل تحكيم خانواده مي‌پردازيم، ببينيد آيا خانواده محكمي داريد؟!

تعاون و همكاری و تقسيم كار

در يك خانواده منسجم، پويا و اعتدالگرا هر يك از اعضا در كارها و رفع سختي‌ها و مشكلات با هم ديگر مشاركت و همكاري دارند. ضروري ترين عامل در استواري هر كانون انساني، تقسيم كار است و در تعيين چگونگي تقسيم كار، بيش از هر چيز ‌بايد به استعدادهاي تكويني مرد و زن نظر داشت و چنين دقت نظري بدون بهره گيري از افق برتر وحي امكان‌پذير نخواهد بود. از سويي امام علی(ع) در خانه با همسرش همكاري مي‌كرد. كار خانه را حضرت زهرا(س) به اختيار خودش انتخاب كرده و امام به ایشان تحميل نمي‌كند. در عين حال امام(ع) مي‌خواهد فشاري بر همسر عزيزش وارد نيايد (و در كارها به او كمك مي‌كند) . هنگامي كه رسول خدا(ص) پيشنهاد تقسيم كار در منزل امام علي(ع) را مي‌دهند، حضرت فاطمه(س) مسرور شده و رضايت خويش را اينگونه ابراز مي‌نمايند: «جز خدا كسي نمي‌داند كه از اين تقسيم كار تا چه اندازه مسرور و خوشحال شدم، چرا كه رسول خدا مرا از انجام كارهايي كه مربوط به مردان است، بازداشت.»

پراكندن محبت

خانه‌اي كه جو حاكم بر آن سرشار از محبت، عاطفه، تفاهم، آرامش و احترام باشد، افراد متعادل و با شخصيت رشد يافته اي، سر بر مي‌آورند. اما خانه‌اي كه روح فرزندان خود را از كينه توزي، تغذيه مي‌كند كه اساس آنها ترس و خشم است. چنين خانواده‌اي كاروانهايي از افرد منحرف و جنايتكار به سوي جامعه سرازير مي‌كند. اگر نيك بنگريم خواهيم ديد كه آن خانه گلي و خشتي كه امام علي و حضرت فاطمه (س) در آن زيسته‌اند و فرزنداني چون جوانان اهل بهشت، امام حسن(ع) و امام حسين (ع) را تربيت نموده اند، در سايه محبت الهي و عطر الفت و پاكدامني بوده كه بوي آن هنوز هم انسانها را شيفته خود مي‌سازد. پس محبت مانند آبي است كه به گياه مي‌رسد، اگر نباشد گياه مي‌خشكد و اگر بيش از حد شود ريشه گياه مي‌گندد و خراب مي‌شود و گياه مي‌خشكد. قرآن كريم محبت نسبت به يكديگر را اينگونه سفارش مي‌نمايد: آنان كه ايمان آورده‌اند و شايسته‌ها انجام داده‌اند خداوند بخشايشگر برايشان دوستي قرار مي‌دهد. يا در آيه‌اي ديگر به محبت و علاقه بين همسران تأكيد شده است. «در ميان شما با همسرانتان دوستي قرار داد و مهر افكند».

ابراز و اظهار علاقه در خانواده

صفاي زندگي به حاكميت عشق و علاقه بر محيط زندگي و معاشرت است و اگر دوستي وعلاقه نباشد، زندگي جهنمي سوزان و فضايي سرد و بي روح خواهد شد. ابراز عشق ومحبت در محيط خانواده ميان زن و مرد و نيز نسبت به فرزندانشان خانه را به بهشت تبديل مي‌كند. چه دوزخ‌هاي سوزاني كه كمبود محبت و عاطفه فرزندان از جانب والدين است. اگر اظهار علاقه در خانواده بنا به هر دليل و توجيهي ترك شود، بايستي خود را آماده روئيدن علف‌هاي هرز در كنار گل زندگي نمود. پس سخنان زشت و نيش دار، عيب جويي‌ها و ظن و گمان‌هاي ناروا درباره يكديگر بازارش گرم خواهد شد. ما در سيره و رفتار خانواده امام علي(ع) طبق آنچه از تاريخ و روايات در دست داريم حتي يك مورد هم سراغ نداريم كه رفتارها و برخوردها از مدار محبت و علاقه و آن چيزي كه مرضي خداوند است، خارج شده باشد. وجود حضرت زهرا(س) به قدري براي حضرت علي(ع) مايه آرامش و خشنودي بود كه امام علي(ع) در اين‌باره مي‌فرمايند: «من كه به چهره زهرا نگاه مي‌كردم، همين نگاه هرگونه غم و اندوه رااز من بر طرف مي‌نمود».

پايبندی به تعهدات اخلاقی و اعتقادی

براي يك زندگي سالم و با آرامش رعايت تناسب از نظر ارزش‌هاي اخلاقي و اعتقادي امري مسلّم است. چنانكه تقريبا اكثر افراد با انتخاب لباس خاص با توجه به آيه «هُنّ لِباسٌ لكُمْ و أنْتُمْ لِباسٌ لهُن» در واقع نوع بينش و طرز تفكر خود را بروز و آشكار مي‌سازند و در صورت عدم تناسب باعث احساس نامطلوب و مشكلات فراواني را با خود به همراه خواهد داشت. مولا علي(ع) در همين زمينه مي‌فرمايند: عليكُمْ بِالصّفِيقِ مِن الثِّيابِ فإِنّهُ منْ رقّ ثوْبُهُ رقّ دِينُه؛ «برشما باد پوشيدن لباس‌هاي ضخيم، زيرا كسي كه جامه‌اش نازك باشد، دينش نازك شود.» از اين رو عدم تناسب بين فرد و همسر او كه همچون لباس دائمي است مشكلات رواني و نيز زمينه انحراف فكري و اعتقادي را به دنبال خواهد داشت. بنابراين پيشوايان ديني بحث كفويت زن و مرد را مطرح كرده اند.

عدالت در خانواده

دين اسلام بر رعايت مساوات و عدالت در خانواده، تأكيد فراواني نموده و از هرگونه تبعيض و امتياز بيجا به برخي يا يكي از فرزندان به‌شدت منع نموده است. همچنين از تبعيض بين دو جنس دختر و پسر و محبت بيش از اندازه به پسران كه ريشه در عصر جاهليت داشت، پدر و مادر را تنبه مي‌دهد. امام علي مي‌فرمايند: « ان النبي«ص» ابصر رجلا له ولدان فقبّل احدهما و ترك الاخر. فقال رسول ا... (ص): فهلّا و اسيت بينهما، پيامبر كسي را ديد كه دو فرزند داشت. يكي را بوسيد و ديگري را رها كرد [در اين هنگام] پيامبر خدا [به وي] فرمود: « چرا ميان آنان يكسان عمل نكردي؟» با توجه به اين حديث نوراني، عدالت ورزي حتي در محبت و بوسيدن فرزندان بايستي رعايت شود تا مانع از حسادت و كينه‌ورزي آنان نسبت به هم شويم.

گفت‌وگوی صميمی

در خانواده‌هاي صميمي و موفق، همواره بستر لازم براي گفت‌وگوهاي شاد و جذاب فراهم است. نگرش مثبت به مسائل، دادن فرصت اظهار بيان براي تك تك اعضاي خانواده و رعايت اصل مهارت گوش دادن بدون قضاوت و پيشداوري و ارزيابي سريع، سبب رشد و احساس هويت و شخصيت خانواده را به دنبال دارد. متأسفانه با همه گير شدن تكنولوژي و فناوري، از جمله اينترنت و ماهواره و... ارتباط كلامي خانواده‌ها به كمترين حد خود نزديك مي‌شود و به عبارتي بهتر خانواده از يك فضاي صميمي، ارتباط نزديك، تبادل افكار و حل مشكلات به سپري كردن اوقات در زير يك سقف مبدل گشته است. بنابراين صحبت كردن با چهره بشاش موجب مي‌شود تا رايحه دل انگيز دوستي، فضا و محيط خانه و خانواده را معطر گرداند. امام متقيان علي(ع) مي‌فرمايند: «زيبا خطاب كنيد، تا جواب زيبا بشنويد».

آموزش و افزايش اطلاعات در خانواده

اميرالمؤمنين علي (ع) در قالب وصاياي خود و در فرایند آموزش فرزند جوان خويش به امام حسن مجتبي (ع) در نامه ۳۱ نهج البلاغه كه مشتمل بر سفارش‌هاي ناب و ظريف و نكات اخلاقي- تربيتي است، به تبيين و تصوير درست رابطه بين پدر كه يكي از اركان مهم تشكيل‌دهنده خانواده است با فرزندان كه ميوه دل و گل خوشبو خانواده هستند، مي‌پردازد. بنابراين به موارد كليدي كه از سوي والدين بايد به فرزندان منتقل شود را، اجمالا اشاره مي‌كنيم. امام مي‌فرمايند: «ابتدا خواستم (تربيت) تو را به تعليم كتاب خداوند و بيان آن و مقررات و احكام اسلام و حلال و حرام آن آغاز كنم». از اين رو هر معلم و مربي يا هر پدر مهرباني كه واقعا دلسوز فرزند خود باشد، در قدم نخست و قبل از آلوده شدن دل و درون، بايد حقايق دين را به فرزند خود بياموزد وگرنه اگر تعلل نموده و اين مهم را به تأخير بيندازد، دل جوان به عقايد انحرافي آلوده مي‌شود و اصلاح كردن وي، زحمتي دو چندان مي‌طلبد.