مقدمه‌ای برای استجابت دعا

«رد مظالم» در اصطلاع فقهی اموال معین یا غیرمعینی است که به ناحق و ظالمانه از روی نادانی یا عالمانه و عامدانه از شخص مجهول یا معلوم غیر متمکن الرد، تصرف شده است؛ حال اگر اصل مال باقی است به مرجع داده می شود و در صورت تلف شدن، بهای آن به مرجع داده می شود تا در موارد مجاز مصرف شود. همه ما وقتی به گذشته خود نگاه می‌کنیم می بینیم که زمانی که اطلاعات مذهبی ما کم بوده است یا اینکه به لحاظ رشد عقلی به رشد کاملی نرسیده بودیم، گاهی حقوق دیگران را رعایت نمی کردیم. سؤال اینجاست گاهی ما به خاطر علل مختلفی که گفته شد چون (کمی سن و...) دیگر به خاطر نداریم که از چه کسی پول قرض گرفته یا خدای ناکرده بدون اجازه برداشته ایم و بعداً هم پرداخت نکرده ایم یا به اموال کسی ضربه ای زده ایم و جبران نکرده ایم، و حالا هم دیگر آن اشخاص را نمی شناسیم چکار باید کنیم؟ واژه مظالم جمع مظلمه عبارت است از چیزى كه به ستم از كسى گرفته شده است و در اصطلاح اموال حرامى است در دست انسان و صاحبان آن را نمى‌شناسد. در این ‌صورت باید با اجازه مجتهد جامع شرایط به فقیر بدهد. (لسان العرب و دهخدا، ماده «ظلم»)

اصطلاح فقهی رد مظالم

رد مظالم یک اصطلاحات فقهی به معنای بازگرداندن مالی است که به ناحق به عمد یا جهل از راه غصب و سرقت و مانند آنها از کسی گرفته شده است. «رد مظالم» در اصطلاع فقهی اموال معین یا غیرمعینی است که به ناحق و ظالمانه از روی نادانی یا عالمانه و عامدانه از شخص مجهول یا معلوم غیر متمکن الرد، تصرف شده است؛ حال اگر اصل مال باقی است به مرجع داده می‌شود و در صورت تلف شدن، بهای آن به مرجع داده می‌شود تا در موارد مجاز مصرف شود. البته در صورت اذن مرجع و حاکم شرع می توان در مورد مشخصی چون صدقه به فقیران مصرف کرد.

نکاتی پیرامون رد مظالم

۱- اموالی که از دیگران در دست انسان است اگر صاحبش را می شناسد باید به او برگرداند یا حلالیت بطلبد و اگر به هیچ وجه انسان صاحبان آنها را نمی‌شناسد، چه خود آن اموال باقی باشد و یا توسط شخص مصرف شده باشد، تا جایی که انسان می تواند صاحبان آنها را پیدا کند و اموالشان را به آنها بازگرداند و اگر پیدا کردن صاحبان آنها ممکن نیست، در این صورت با اجازه مرجع تقلید عین اموال و یا قیمت آنها را (در صورتی که اموال از بین رفته باشد) به فقرا صدقه بدهد.۲- در محاسبه رد مظالم، اگر شخص مقدار آن را می داند همان قدر را در صورت نومیدی از یافتن صاحبان آن با اجازه مرجع تقلید، به نسبت صاحب مال صدقه بدهد، اگر مقدار آن را نمی داند به هر مقداری که یقین دارد، آن را صدقه بدهد. اگر مقدار را به هیچ وجه نمی‌داند باید یک پنجم مالی که در آن حرام قرار دارد را به نیت ادای وظیفه اعم از خمس و صدقه با اجازه مرجع تقلید صدقه بدهد.

رد مظالم، مقدمه ای برای استجابت دعا

رد مظالم به عنوان یک حق الناس بر عهده هر انسانی است که ظلم و ستمی روا داشته است. حق الناس تنها به حوزه مالی محدود نمی شود؛ زیرا حق الناس بر سه قسم است:

حق مالی

اصولاً پرداخت حقوق دیگران از جمله رد مظالم زمینه ساز توبه و در نتیجه استجابت دعا است و اگر کسی بخواهد توبه واقعی داشته باشد باید نخست حقوق مردم را ادا کند تا توبه‌اش پذیرفته شود در دیدگاه اسلامی، مال و دارایی مؤمن و نیز اموال دیگران محترم است و مصونیت دارد و اتلاف و تجاوز در آن مجاز نیست. بنابراین، اگر کسی از راه ربا، رشوه، فریبکاری، سرقت و بالاخره هرگونه تصرف نامشروع، مالی را از کسی خورده باشد، باید به تحصیل رضایت صاحب مال و یا باز پس دادن آن مال اقدام کند.

حق جانی

جان مسلمان از نظر اسلام حرمت خاصی دارد بنابر این هیچ کس نمی تواند به جان مسلمان، لطمه ای از قبیل ضرب و جرح وارد کند یا با دادن غذای فاسد و مسموم و یا اعتیاد به مواد مخدر و یا هر چیز دیگری، سلامتی کسی را به خطر اندازد. بنابر این احترام به جان و جسم و سلامتی افراد، تا آن حد مورد اهمیت و مؤاخذه است که حتی خداوند هم از آن صرف نظر نمی کند! امام علی(ع) فرمود: خداوند می فرماید: «به عزت و جلال خودم سوگند، از ظلم هیچ ظالمی نخواهم گذشت، اگر چه به اندازه دست بر دست زدنی باشد، یا با فشار دادن دستی از روی ستم، محقق شده باشد».(بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۹) علاوه بر حرمت جسمی دیگران، انسان نمی تواند با ترساندن و اندوهگین ساختن، آزردن و خلاصه هر گونه ضربه به اعصاب و روان دیگران موجبات ناراحتی روحی و روانی آنان را فراهم کند، در غیر این صورت باید همه ضربه ها و خسارت های وارده را جبران نماید و اگر چنین نکند، در دنیا و آخرت کیفر کردار ناروای خویش را خواهد دید.

حق عرضی و آبروی مردم

عرض و آبروی افراد هم، دارای حرمت و مصونیت فوق العاده ای است و از موارد حق الناس به شمار می‌آید. بنابر این انسان نمی تواند به وسیله غیبت، تهمت، افشاگری و هرگونه رفتار دیگر، به آبرو و حیثیت دیگران ضربه و آسیبی وارد کند، در غیر این صورت مرتکب ظلم بزرگی در حق آنان شده که باید به جبران آن بپردازد. امام صادق (ع) می فرماید: «من کسر مؤمنا فعلیه جبره؛ هر کس حیثیت مؤمنی را بشکند، بر او واجب است که آن را جبران کند» (بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۳۵۱). هر گونه اهمال و تجاوز به حقوق مردم کیفر دنیوی و اخروی را به دنبال دارد. اگر کسی بخواهد در دنیا و آخرت از مجازات الهی در امان بماند باید حقوق دیگران را مراعات کند و تجاوز و ظلم نداشته باشد. اصولاً پرداخت حقوق دیگران از جمله رد مظالم زمینه ساز توبه و در نتیجه استجابت دعا است و اگر کسی بخواهد توبه واقعی داشته باشد باید نخست حقوق مردم را ادا کند تا توبه اش پذیرفته شود. بسیاری از مردم این پرسش را مطرح می کنند که چرا دعاهای آنان مستجاب نمی شود؟ در پاسخ باید گفت وقتی انسان توبه واقعی نداشته باشد چگونه خداوند دعاهایشان را اجابت کند؛ تا زمانی که حقوق دیگران به ویژه حقوق مالی بر گردن است ادعای شخص مستجاب نخواهد شد. از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است که فرمودند: به من امر شد که قوم خود را بترسان و بگو: داخل مشوید در خانه ای از خانه های من (یعنی مساجد) در حالی که حقی از بندگان من نزد شما باشد که به او ظلم نموده اید، به‌ درستی که تا در محضر من به نماز ایستاده او را لعنت می کنم تا آن حق را به صاحبش برگرداند (بحارالانوار: ج ۸۴، ص ۲۵۷). نیز آن حضرت فرمودند: در قیامت بنده ای که کار خوب بسیار دارد، در حالی که خوشحال است وارد محشر می‌شود، ناگهان مردی می رسد و می گوید: خداوندا! این شخص در دنیا به من ظلم کرده است، پس، از کارهای نیک او گرفته می شود و به آن مظلوم داده می شود تا جایی که حسنه ای باقی نمی ماند و چون فرد دیگری می آید و حقش را طلب می کند، از گناهان او برداشته به بدهکار می دهند تا جایی که جهنم بر او واجب می شود. (نهایه البدایه، ج ۲، ص ۵۵).