نسبت اعمال زشت انسان با خدا

پرسش:

با توجه به اينکه حق تعالي علت فاعلي تمامي پديده هاست، اعمال زشت و قبيح انسان چگونه قابل توجيه است؟

پاسخ:

فعل و کردار حق تعالي با علل و اسباب همراه است. کردار و رفتار و افکار انسان نيز اين گونه است و تمامي پديده هاي هستي با فعل و انفعالاتي که دارند به گونه اي با هم در ارتباط هستند.

کنش و رفتاري که از انسان سر مي زند، يا آن را از اجداد خود به ارث برده يا از آنان تعليم ديده و يا از عوامل محيطي کوچه، بازار، همسايه، محل زندگي، آب و هوا و طبيعت خشک يا مرطوب و سرد يا گرم در خلق و خوي او اثر داشته است و خود را در فعل آدمي نشان مي دهد.

به طور نمونه، شخصي به دلايل و عوامل متعدد دزدي مي کند؛ گاهي اوقات پدر، مادر، دوست يا اقتصاد جامعه يا کم و زياد شدن درآمد و خرج زندگي باعث بروز اين فعل از او مي شود؛ از اين روي محاکمه دزد در جامعه بدون جست وجو و بررسي عوامل دزدي و حل و فصل آن عوامل، اثربخش نيست و باعث کم شدن دزدي و ريشه کن شدن و مهار اين فساد نمي شود. همچنين درباره اعتياد و هر عامل فساد ديگر نيز اين سخن جاري است. حق تعالي نيز در اين فسادها دخالت به معناي اعطاي قدرت دارد. قدرت را خداي تعالي به همگان داده است. از آن سو نيز در امور خير، هم فاعل حق تعالي است و هم شخصي که آن را ظاهر مي سازد. علل و اسبابي بودن تمامي کردارها و امور، چيدماني بسيار دقيق دارد که اندازه و متغيرهاي آن بايد رعايت شود و بايد مهم بودن و غيرمهم بودن مسايل نيز لحاظ گردد. همچنين نبايد براي رشد بشر به يک متغير و حساب بسنده کرد. اگر انسان به دلايل يک مسئله در تاثيرگزاري ها حصري(تک علتي) توجه کند و آن تاثير سبب غفلت او از عوامل و تاثيرهاي ديگر شود، آن شخص انسان غافلي است. براي نمونه، در رحم مادر، عوامل زيادي در رشد نطفه تاثير دارد که حق تعالي در ابتداي اين عوامل قرار دارد.

همچنين حق تعالي در رتبه اي ديگر با فرشتگان موثر است و فرشتگان نيز بدون واسطه موثر مي باشند و باز حق تعالي در رتبه اي ديگر با فرشتگان و با ناسوت(طبيعت) و فرشتگان نيز در رتبه اي با واسطه ناسوت در کار هستند و ناسوت هم بي واسطه، در رشد اين نطفه تاثير مي کند که به آن تاثير ناسوتي مي گويند. اگر مادر سيب بخورد، فرزندش اين چنين مي شود، اگر کندر بخورد، آن گونه مي شود. آب و هوا و زيست محيط و نيز اخلاق مرد نيز در جنين موثر است. اگر کسي اين اثرها را فقط از ماده يا فقط از فرشتگان بداند و ماده و خدا را انکار کند، باز مشرک و جاهل است و اگر آن را از خدا بداند و فرشتگان و دنيا را بي اثر بداند، جاهل است و دنيا و خداي تعالي را درک نکرده است. خدايي مي گويد؛ ولي به کار او علم ندارد و اين جهل به ضرر اوست و باعث رکود جامعه مي گردد.

بنابراين از آنجا که تمامي موجودات و مخلوقات مظهر ذات باري تعالي هستند و بقا و دوام آنها به افاضه هستي از جانب خداي متعال مي باشد، لذا هرگونه فعل و انفعال و کنش و واکنشي در مخلوقات الهي از جمله انسان فعل الله به حساب مي آيد، اما اين نکته را نيز بايد همواره مورد توجه قرار داد که فعل خدا از طريق علل و اسباب به بروز و ظهور رسيده و تجلي پيدا مي کند. و نسبت فعلي به خدا به معناي ناديده گرفتن علل و اسباب نبايد باشد. کردار بد انسان و ظلم ها و جنايت هاي بشري هيچ گاه مورد اراده و خواست الهي نبوده بلکه اين انسان عصيانگر است که از امکانات وجودي و قدرت الهي سوء استفاده کرده و آنها را در مسير شکرگزاري و اطاعت از اوامر و نواهي الهي بکار نمي بندد، و به همين خاطر مورد معاقبه الهي در دنيا و آخرت قرار مي گيرد.

روزنامه كيهان، شماره 21292 به تاريخ 9/12/94، صفحه 6 (معارف)