قدرت بيان و سخن گفتن هم در ترقی و كمال و شادی انسان مؤثر است و هم در سقوط و تباهی و غم و اندوه او اثر دارد و اهميت سخن در زندگی انسان آن قدر زياد است كه خداوند حكيم در سوره الرحمن بعد از مسأله آفرينش انسان، از نعمت بيان سخن گفته است. از جمله نعمت‌های ارزشمند كه آفريدگار جهان به انسان عطا كرده و مايه اصلی آن را با سرشت بشر درهم آميخته، قدرت بيان است. نعمت سخن گفتن، عامل مهمی در تكامل انسان است. اهميت سخن در زندگی انسان آن قدر زياد است كه خداوند حكيم بعد از مسأله آفرينش انسان، از نعمت بيان سخن گفته است. خداوند در سوره الرحمن می‌فرمايد: خداوند رحمان، قرآن را تعليم داد، انسان را آفريد و به او بيان آموخت. انسان با قدرت بيان و به وسيله آن، معلوماتی را كه اندوخته ظاهر می‌سازد و تفكر خود را به ديگران منتقل می‌كند. از اين رو می‌توان گفت سخن مانند پلی است كه مغزهای جدا از يكديگر را به هم پيوند می‌زند و افراد از طريق آن می‌توانند موجب خوشحالی يا غمگينی همديگر شوند. از امام سجاد (ع) پرسيدند: از سخن و سكوت كدام يك بر ديگری برتری دارد؟ فرمودند: برای هر يك آفت‌هايی است، ولی اگر از آفت مصون و سالم باشند، سخن افضل و برتر است، زيرا خداوند هيچ يك از پيامبرانش را به سكوت مبعوث نكرده است، بلكه آنان مأموريت داشتند كه با مردم سخن بگويند و با بيان خود آنان را به صلاح و رستگاری دعوت كنند و نيز هيچ كس با سكوت مستحق بهشت نمی‌شود و از عذاب دوزخ مصون نمی‌ماند. نيل به رحمت الهی و نجات از عذاب او در پرتو سخن گفتن است. من هرگز ماه را نظير آفتاب قرار نمی‌دهم. شما خود فضل سكوت را با سخن توصيف می‌كنی، در حالی كه هرگز فضل سخن را با سكوت نمی‌توان توصيف كرد. (۱) روشن است كه سخن، هم در ترقی و كمال و شادی انسان مؤثر است و هم در سقوط و تباهی و غم و اندوه او اثر دارد. بستگی به اين دارد كه تا چه حد و اندازه‌ای از هنر سخن گفتن برخوردار باشيم. شيوه سخن گفتن نه تنها معرف شخصيت افراد است، بلكه با توجه به آن به ميزان دانش طرف مقابل پی می‌بريم. كسی كه از هنر سخنوری آگاه است و با كاربرد درست كلمات و عبارات آشنايی دارد، قادر به گشودن هر در بسته‌ای است و از هر مهلكه‌ای رهايی می‌يابد. عبوس‌ترين و خشمگين‌ترين چهره‌ها را باز كرده و خنده بر لبانشان جاری می‌سازد و بدين وسيله شادی را بر خود و ديگران عرضه می‌كند. چنان كه حضرت علی (ع) فرموده‌اند: جمال مرد به فصاحت اوست. برجسته‌ترين سياستمداران دنيا همواره بزرگ‌ترين سخنوران نيز بوده‌اند. منظور از سخن گفتن سخنرانی كردن نيست، بلكه خوب حرف زدن و انتخاب كلمات و مطالب مناسب و بجاست، كه می‌تواند موجب برقراری رابطه مطلوب باشد. امروزه در خانواده نیز مذاكره امری مهم تلقی می‌شود، زيرا مناسب‌ترين و سريع‌ترين راه حل‌هاست. از طريق مذاكره می‌توانيم به سوءتفاهماتی كه عامل و منشأ اختلاف‌اند خاتمه دهيم. افراد به هنگام گفت‌وگو اطلاعات لازم را در اختيار يكديگر قرار می دهند و در جريان كم و كيف نظريات هم قرار می‌گيرند كه نتيجه آن آگاهی از خواسته‌های طرفين، دستيابی به راه حل عقلانی و منطقی و نهايتاً برقراری تفاهم نسبی است. افرادی كه شيوه صحيح گفت‌وگو با ديگران را رعايت نكنند، كمتر موفق به حل گرفتاری های فيمابين می‌شوند.
اصول گفتمان خوب
ما بدون تسلط بر خود نمی‌توانيم فاتح ديگران باشيم. هر كلمه كه از دهان بيرون آيد مرهمی است كه به زخمی می‌رسد يا خنجری است كه دلی را می‌شكافد يا نسيمی است كه دريای احساسات را به تلاطم در می‌آورد، پس پيش از گفتن، تأمل كنيم و خوشخو، فروتن، مؤدب، بذله‌گو، نكته سنج و شيرين سخن باشيم. هميشه لبخند بر لب داشته باشيم، هنگام سخن گفتن راحت و آرام بوده و از كلمات ساده و قابل فهم استفاده كنيم. توجه طرف گفت‌وگو را به موضوع صحبت جلب كنيم و ذهن او را از مسائل و اتفاقات خارج از جلسه دور سازيم. چنان كه حضرت علی (ع) می‌فرمايند: بيانديش، سپس سخن بگو تا از لغزش‌ها در امان باشی. (۲) همچنين سخن بايد راست و همراه با عمل باشد، اگر سخنی را عمل تصديق كند، اثر آن چندين برابر خواهد شد، لذا سخن راست همراه با عمل، خرسندی و شادی در پی خواهد داشت.
آثار خوش‌سخنی
سخن زيبا مال و ثروت را زياد می‌كند، روزی را افزايش می‌دهد، مرگ را به تأخير می‌اندازد، آدمی را محبوب می‌سازد و او را وارد بهشت می‌سازد. (۳) سخن خوش دوستان انسان را زياد می‌كند و دشمنان را اندك. (۴)