دانستنی‌های حقوقی؛
کودکان با فطرت پاکشان، همواره خواهان ارتکاب جرم نیستند و از بدی دوری می‌کنند؛ اما گاهی توسط بزرگتر‌ها تحریک و اغفال می‌شوند و جرم مورد نظر فرد بزرگسال به وسیله کودک رخ می‌دهد. این مسأله مورد توجه قانون‌گذار ما نیز بوده و برای حمایت از طفل بی‌گناهی که وسیله ارتکاب جرم بزرگسال شده، موادی را تصویب کرده است.
قتل از جرایم مهم و دارای مجازات شدید است و زمانی‌که کودکی به عنوان یکی از طرفین جرم یعنی قاتل یا مقتول در آن وارد می‌شود، اهمیت آن دوچندان می‌گردد.
به گزارش «تابناک»؛ کودکی دوران معصومیت و دور بودن از گناه و مؤاخذه است. هیچ‌کس رفتارهای یک کودک را مانند یک فرد بزرگسال نمی‌داند و کودکان به اقتضای سنشان درمورد بسیاری از رفتارهایشان مسئولیت ندارند. اما پرسشی که همواره وجود دارد اینکه این تسامح و آسان‌گیری بر کودک تا چه سنی است و به عبارت دیگر کودک کیست؟ در کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون حقوق کودک، به افراد زیر ۱۸ سال کودک گفته می‌شود. در حقوق ایران هرچند افراد تا ۱۸ سال دارای حمایت‌های ویژه‌ای نسبت به بزرگسالان هستند، واژه بالغ و نابالغ درباره تمایز کودک از بزرگسال بیشتر کاربرد دارد. سن بلوغ شرعی در دختران ۹ سال قمری و برای پسران ۱۵ سال قمری است و پس از آن افراد به سن تکلیف می‌رسند.
کودک یا بزرگسال بودن افراد در جرایم نیز مهم است و در موارد فراوانی ارتکاب جرم توسط کودک (کودکِ مرتکب) و یا بر روی کودک (کودکِ بزه‌دیده) احکام و مجازات‌های متفاوتی نسبت به بزرگسال دارد. یکی از این موارد، تأثیر صغر و کودکی بر جرم قتل است.
در این یادداشت با ما همراه باشید تا به بررسی کودک بودن قاتل یا مقتول و تأثیر آن در مسئولیت و جرم قتل بپردازیم.
کودکِ قاتل مسئولیت کیفری ندارد
در قانون مجازات اسلامی بیان شده است که افراد نابالغ یا صغیر مسئولیت کیفری ندارند (ماده ۱۴۶) و ارتکاب قتل توسط صغیر قتل عمد محسوب نمی‌شود و خطای محض است (ماده ۲۹۲) و قاتل قصاص نمی‌شود. در نتیجه نمی‌توان کودک نابالغ را به دلیل قتلی که انجام داده ولو اینکه عمداً باشد، مجازات کرد. مجازات مختص افراد بالغ و کسانی است که مسئولیت کیفری دارند. بااین‌حال برای مرتکب نابالغ و کودک نیز اقداماتی وجود دارد که از آن به‌عنوان اقدامات تأمینی و تربیتی ذکر می‌شود.
اقدامات تأمینی و تربیتی اطفال نابالغ در مورد جرم قتل در تبصره ۲ ماده ۸۸ قانون مجازات آمده است. این تبصره بیان می‌کند که نابالغ درصورتی که مرتکب جرم موجب حد یا قصاص (مثل قتل) گردد؛ اگر زیر ۱۲ سال داشته باشد یکی از سه تصمیم زیر درمورد وی گرفته می‌شود.
۱. تسلیم به والدین یا اولیا یا سرپرست قانونی با اخذ تعهد به تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل
۲. تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی که دادگاه مصلحت بداند درصورت عدم صلاحیت اولیا بند ۱.
۳. نصیحت به وسیله قاضی دادگاه
درصورتی که کودک مرتکب قتل بین ۱۲ تا ۱۵ سال قمری باشد و هنوز بالغ نشده باشد؛ یکی از دو تصمیم زیر توسط دادگاه بر وی اعمال می‌شود:
۱. اخطار و تذکر و یا اخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم
۲. نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از ۳ ماه تا ۱ سال
بدین ترتیب هرچند کودک نابالغ مسئولیت کیفری ندارد ولی بعد از ارتکاب قتل رها نشده و توسط دادگاه اقداماتی برای وی در نظر گرفته می‌شود.
نکته دیگر درمورد ارتکاب قتل توسط کودک بالغ زیر ۱۸ سال است. گفته شد که افراد زیر ۱۸ سال حمایت‌های ویژه‌ای دارند و این مسأله در جرم قتل نیز دیده می‌شود. برای حمایت از افرادی که بالغ شده‌اند اما در زیر سن ۱۸ سال مرتکب جرم قتل می‌شوند در قانون شرط ویژه‌ای ذکر شده است. اگر مرتکب قتل ماهیت جرم انجام شده و یا حرمت آن را درک نکند و یا در رشد و کمال عقل او شبهه وجود داشته باشد؛ چنین فردی دیگر قصاص نمی‌شود بلکه با توجه به سنش به یکی از مجازات یا اقدامات مواد ۸۸ و ۸۹ قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شود.
کودک بازیچه دست بزرگسال برای ارتکاب جرم نیست
کودکان با فطرت پاکشان همواره خواهان ارتکاب جرم نیستند و از بدی دوری می‌کنند اما گاهی توسط بزرگتر‌ها تحریک و اغفال می‌شوند و جرم مورد نظر فرد بزرگسال به‌وسیله کودک رخ می‌دهد. این مسئله مورد توجه قانون‌گذار ما نیز بوده و برای حمایت از طفل بی‌گناهی که وسیله ارتکاب جرم بزرگسال شده موادی را تصویب کرده است.
در قانون مجازات اسلامی اگر فردی از کودک نابالغ به‌عنوان وسیله ارتکاب جرم استفاده نماید به حداکثر مجازات آن جرم محکوم می‌شود (ماده ۱۲۸). در قتل نیز همین قاعده وجود دارد و اگر کودک وسیله قتل برای بزرگسال باشد؛ قتل منتسب به بزرگسال است. مثلاً فردی به کودک بگوید با تفنگ به سمتی که افراد هستند شلیک کند و یا در خانه‌ای که افراد خواب هستند به کودک بگوید که شیر گاز را باز کند و به‌این ترتیب افراد کشته شوند. در هر دو مثال بالا قتل به بزرگسال منتسب است و کودک مسئولیت کیفری ندارد.
در تمام موارد بالا کودک نابالغ باید غیرممیز باشد تا قتل به بزرگسال منتسب شود. کودک غیرممیز فردی است که هنوز به سنی نرسیده که تشخیص خوب از بد را بدهد و درست یا غلط کارهایش را درک کند ولی اگر کودک ممیز باشد و خوب و بد را تشخیص دهد، کودک قاتل است؛ هرچند بیان شد که مسئولیت کیفری ندارد.
همچنین در بحث اکراه، اگر فردی طفل غیرممیزی را اکراه به قتل شخص ثالث کند؛ فقط اکراه کننده محکوم به قصاص است.
اگر مقتول کودک باشد
پس از بررسی ارتکاب قتل توسط کودک باید این نکته را بیان کرد که ارتکاب قتل بر روی کودک هیچ فرقی با ارتکاب قتل روی بزرگسال ندارد و در قانون مجازات اسلامی نیز صراحتاً بیان شده که جنایت عمدی نسبت به نابالغ، موجب قصاص است (ماده ۳۰۴). کودک از آن زمانی که متولد شده و از حالت جنینی خارج می‌شود؛ مانند فرد بزرگسال مورد حمایت کیفری بوده و کشتن وی مانند کشتن بزرگسال است. در نتیجه کسی که نابالغی را بکشد به خاطر وی قصاص می‌شود.
سایت تابناک
تاریخ انتشار: 22 شهریور ماه 1397