اعلامیه آمریکایی حقوق و وظایف انسان American Declaration of the Rights and Duties of man

اعلامیه آمریکایی حقوق و وظایف انسان در زمره نخستین اسناد منطقه‌ای حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی به شمار می‌آید که تقریباً هم زمان با پیدایش و شکل گیری حقوق بشر در مفهوم مدرن آن به تصویب رسیده است. نحوه شکل گیری و تدوین این سند حقوق بشری، محتوی و ماهیت آن و ویژگیها و سایر خصوصیات مرتبط با این اعلامیه طی مباحثی به شرح زیر تقدیم می‌گردد.

الف) پیشینه و فرآیند تدوین اعلامیه آمریکایی

هم زمان با تصویب «منشور سازمان کشورهای آمریکایی»[1] (OAS) در نهمین کنفرانس بین المللی کشورهای آمریکایی که در بوگوتای کلمبیا در سال 1948 برگزار شد، کشورهای منطقه آمریکا، اعلامیه آمریکایی حقوق و تکالیف انسان[2] را که به اختصار از آن تحت اعلامیه آمریکایی یاد می‌شود را نیز به تصویب رساندند. انگیزه‌ها و اهداف تدوین و تصویب این اعلامیه تا حدود زیادی مشابه انگیزه‌ها و اهداف تدوین و تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر است. این اعلامیه حدوداً شش ماه زودتر از اعلامیه جهانی به تصویب رسیده و با وجود آنکه از جهات متعددی مشابه اعلامیه جهانی حقوق بشر است ولی از برخی جهات نیز با یکدیگر متفاوت و متمایزند. اعلامیه آمریکایی و اعلامیه جهانی حقوق بشر هر دو پاسخی به وقایع جنگ جهانی دوم بودند.

هر دو سند مشتمل بر به رسمیت شناختن حقوق و آزادی‌های بنیادین فردی از هر دو سنخ حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند. همچنین مشابه اعلامیه جهانی، اعلامیه آمریکایی نیز الزام آور نبود.[3]

ولی در عین حال اعلامیه جهان در سطحی بسیار گسترده‌تر از اعلامیه آمریکایی به تصویب رسید، در حالی که اعلامیه آمریکایی تنها در دایره‌ای محدود منطقه‌ای توسط کشورهای عضو سازمان آمریکایی به رسمیت شناخته شد. علاوه بر این اعلامیه جهان حقوق بشر تنها به بیان حقوق و آزادی‌های افراد اکتفاء نمود در حالی که اعلامیه آمریکایی در کنار تقریر حقوق و آزادی‌ها، وظایف و تکلیف افراد را نیز مورد تأکید قرار داده است.

ب) وضعیت و جایگاه حقوقی اعلامیه آمریکایی

در قاره آمریکا به اعلامیه آمریکایی حقوق و تکالیف انسان موقعیت ممتازی داده می‌شود.[4] تضمین‌های ماهوی نظام آمریکایی در حمایت از حقوق بشر در این سند و کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر[5] یافت می‌شود. تا قبل از پیروزی انقلاب کوبا در سال 1959 میلادی هیچ ساز و کار نظارتی با هدف حمایت از حقوقی که در اعلامیه آمریکایی مقرر شده بودند، وجود نداشت.[6] هر چند هنوز هم این اعلامیه اثر قانونی مستقیمی ندارد اما با گنجاندن تعهدات حقوق بشری آن در منشور سازمان کشورهای آمریکایی که شامل محتوای حقوق اعلامیه آمریکایی نیز می‌باشد، این اعلامیه به طور غیرمستقیم از حیث قانونی الزام آور گردیده است.[7]

تعهدات حقوق بشری منشور و سازمان کشورهای آمریکایی که یک معاهده الزام آور است عمدتاً از موارد 3 و 16 این منشور ناشی می‌شود، هر چند در پاراگراف چهارم مقدمه و مواد 45، 49 و 145 منشور نیز به حقوق بشر و تعهدات مربوطه اشاره گردیده است.[8]

در خصوص حقوق بشر یا حقوق فردی که در متن منشور به آن اشاره شده دیوان آمریکایی حقوق بشر (The Inter-American court of Human Rights)در نظریه مشورتی (Advisory opinion) شماره 10 خود اظهار داشت؛ اعلامیه آمریکایی همان سندی است که حقوق بشری را که در منشور به آن ارجاع شده،‌تعیین نموده است.[9]

با تأسیس کمیسیون آمریکایی حقوق بشر و انتخاب اعضای آن در سال 1960 میلادی که از جمله مهمترین وظایف آن حفظ و ارتقاء ترویج حقوق بشر بود، (ر.ک ماده 9 اساسنامه کمیسیون آمریکایی حقوق بشر) فرآیند نوینی در توجه به اعلامیه آمریکایی آغاز گردید. مطابق با ماده 2 اساسنامه این کمیسیون با وجود آنکه شکایات فردی را در ابتدای امری می‌پذیرفت اما عمده تلاشها و فعالیت‌های آن بر بررسی این شکایات متمرکز نشد و بیشتر درباره وضعیت کلی حقوق بشر در کشورهای عضو سازمان آمریکایی تحقیق و تفحص می‌نمود.[10]

به هر حال یکی از تمایزات میان نهادهای نظارتی نظام اروپایی حقوق بشر با نظام آمریکایی نیز از همین جهت است. در حالی که نهادهای نظارتی نظام اروپایی تنها بر اساس تطبیق با کنوانسیون اروپایی حقوق بشر موارد ادعایی نقض حقوق بشر را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهند، در نظام آمریکایی دو سند با ماهیت متفاوت باید مدنظر قرار گیرند. یکی از این دو سند همین اعلامیه آمریکایی حقوق بشر است و سند دیگر هم که ماهیتی الزام آور دارد، کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر می‌باشد. چنین امری منجر به ایجاد سیستمی به مراتب پیچیده‌تر از نظام اروپایی گشته است.[11]

ج) ساختار و ماهیت حقوق و وظایف مندرج در اعلامیه آمریکایی

اعلامیه آمریکایی از یک مقدمه، دو فصل و 38 ماده تشکیل شده که فصل اول آن شامل مواد یک تا 28 فصل دوم شامل مواد 29 تا 38 می‌باشد. در مقدمه اعلامیه بر برابری انسان‌ها در کرامت و حقوق و آزاد بودن آنها تأکید شده[12]و سپس ارتباط و وابستگی میان حقوق و وظایف اجتماعی و سیاسی هر انسانی مورد توجه قرار گرفته و اعلام گردید در حالی که حقوق و آزادی فردی را ارتقاء می‌بخشد، وظایف بر کرامت و احترام به آن آزادی تأکید دارد.[13] در ادامه در فصل اول که با ماده یک شروع می‌شود عالی‌ترین حق بشری و بنیادی ترین حق بشری که همان حق حیات (The Right tolife) است به رسمیت شناخته شده و در کنار آن حق آزادی و امنیت شخصی نیز مورد تأیید قرار گرفته است.[14] برابری در مقابل قانون و بهره مندی از حقوق و وظایف مقرر شده در اعلامیه بدون هر گونه تبعیضی از نظر نژاد، جنسیت زبان یا دیگر عوامل،[15] حق اظهار آزادانه اعتقادات و اعمال مذهبی به طور فردی و خصوصی یا به صورت عمومی[16] حق بیان و اشاعه نظریات و تحقیق و جستجوی عقاید با هر ابزاری،[17] حق تشکیل خانواده،[18] حق بهره مندی از حمایت قانونی در برابر تجاوز نسبت به آبرو و حیثیت و زندگی فردی و خانوادگی،[19] حق آموزش،[20] حق مشارکت در حیات فرهنگی جامعه،[21] حق کار در شرایط مناسب و بر اساس انتخاب آزادانه خودش،[22] حق بهره‌مندی از تأمین اجتماعی[23] و...از جمله مهمترین حقوقی‌اند که در این اعلامیه به رسمیت شناخته شده است. این حقوق به همراه دیگر موارد در فصل اول اعلامیه که اختصاص به بیان حقوق و آزادی‌های افراد دارد، گنجانده شده است.

فصل دوم اعلامیه اختصاص به بیان وظایف و تکالیف افراد دارد. این قسمت که شامل مواد 29 تا 38 می‌شود برخی از مهمترین وظایف بشر در آن گنجانده شده است. از جمله مهمترین مواردی که در این قسمت آمده به وظیفه افراد در مقابل جامعه و دیگران،[24] وظیفه افراد در مقابل کودکان و لزوم حمایت و کمک به آنها،[25] وظیفه افراد در قبال والدین،[26] وظیفه شرکت در انتخابات عمومی و دادن رأی،[27] وظیفه اطاعت از قانون و دیگر دستورات مشروع مربوط به مقامات مسئول،[28] وظیفه انجام خدمات مدنی و نظام وظیفه،[29] وظیفه پرداخت مالیات،[30] وظیفه کارکردن[31] و....می‌توان اشاره نمود.[32]

د) مهمترین ویژگی‌های اعلامیه آمریکایی

از جمله مهمترین ویژگی‌های اعلامیه آمریکایی این است که این اعلامیه به عنوان یک سند غیرالزام آور که اثر و ضمانت اجرای قانونی ندارد به تصویب رسید.[33] اما با توجه به گنجاندن تعهدات حقوق بشری دولت‌های عضو نظام آمریکایی در منشور سازمان کشورهای آمریکایی و ارجاع به اعلامیه در اساسنامه کمیسیون آمریکایی حقوق بشر و سایر موارد از قبیل عرفی شدن برخی مقررات مندرج در این اعلامیه، محتوای آن به طور غیر مستقیم بر دولتهای عضو الزام آور گردیده است. با وجود آنکه به لحاظ تقدم زمانی در تصویب این سند نسبت به سایر اسناد حقوق بشری اهمیت زیادی برخوردار است اما قلمرو آن محدود به نظام آمریکایی و دولتهای عضو سازمان کشورهای آمریکایی است. دیگر ویژگی مهم این سند مربوط به محتوای آن می‌باشد که شامل حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کنار یکدیگر است. یک ویژگی منحصر به فرد این اعلامیه بیان حقوق و تکالیف است که چنین سیاقی در سایر اسناد حقوق بشری که متعاقباً به تصویب رسیده‌اند وجود ندارد. در مجموع می‌توان ادعا نمود که اعلامیه آمریکایی حقوق و تکالیف انسان به همراه کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر منعکس کننده مهمترین حقوق و آزادیهای بشر می‌باشند که در نظام آمریکایی حقوق بشر بر رعایت هنجارهای مندرج در آنها نظارت می‌نمایند.

برای دیدن متن کامل اعلامیه ر.ک:

25+ Human Rights Documents , center for the study of human Rights Columbia university, 2001,pp.178-181

منابع تکمیلی
• برای مطالعه بیشتر ر.ک:
• 1. T. Buergenthal,the Inter-American system for the protection of Human Rights , Anuario Juridico Inter American, 1981.
• 2. T.Burgenthal, D. Shelton, protectiong Human Rights in the Americas-cases and materials, fourth Revised Edition, kehl,Strasbourg,Arlington,N.p.Engle publisher,1995.
• 3. S.Davidson,The Inter-American Human Rights system, Aldershot , Dartmouth,1997.

پی نوشت:
• [1] . charter of the organization of American states,Treaty series no.1-f (1949)
• [2] . American Declaration of the Rights and Duties of man,(ADRDM) , Adopted by the Ninth International conference of American states on 2 may 1948 Resolution xxx,pan American unin,final Act of the ninth conference 38-45.
• [3] . David Harris,Regional protection of Human Rights: the Inter-American Achievement,in: the Inter – American system of Human Rights, Edited by David Harris and Stephen livingstone,clarendon press,oxford,1998,p.4.
• [4] . کریستیان تاموشات، حقوق بشر مبانی نظری، تحولات تاریخی و ساز و کارهای اجرایی، مترجم: حسین شریفی طراز کوهی، نشر میزان، چاپ اول، بهار 1386، ص 115.
• [5] . American convention on Human Rights (1969)
• [6] . فیلیپ لی اچ، دیوید هرپس و دیگران، نهادها و ساز و کارهای منطقه‌ای حمایت از حقوق بشر، مترجم: سید قاسم زمانی، امیر ساعد وکیل، پوریا عسکری، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، چاپ اول، 1386، ص 135.
• [7] . David Harris,op.cit,p.4.
• [8] . see: charter of the organization of American states, Art 3 and 16,45,49,145 and preamble.
• [9] . Inter-American court of Human Rights, series A no 10, para. 45 (1989), 11 HRLJ118.
• [10] . فیلیپ لی اچ، دیوید هرپس و دیگران، پیشین، صص 137-136.
• [11] . ر.ک: David Harris,op.cit,p.1.
• [12] . ADRDM(1948),preamble,para.1
• [13] . ADRDM(1948),Preamble,para2
• [14] . ADRDM(1948),Art.1
• [15] . ADRDM(1948), Art.2
• [16] . ADRDM(1948), Art.3
• [17] . Art.4
• [18] . Art.6
• [19] . Art.5
• [20] . Art.12
• [21] . Art.13
• [22] . Art.14
• [23] . Art.16
• [24] . Art.29
• [25] .30 Art.
• [26] . Art.30
• [27] . Art.32
• [28] . Art.33
• [29] . Art.34
• [30] .36 Art.
• [31] . 37Art.
• [32] . برای دیدن بحث خلاصه ر.ک: حسین مهرپور، نظام بین المللی حقوق بشر، انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، 1383، صص 212-211.
• [33] . همان.