خداوند در قرآن زن و شوهر را به لباس نسبت به هم تشبيه کرده است. در مطلب حاضر نويسنده در تفسير اين مفهوم قرآني به ويژگي‌هاي لباس اشاره و ارتباط آن را با عملکرد و رفتار همسران نسبت به هم تشريح کرده است.
***
تفاوت نکاح و زوجيت
از نظر قرآن، هر مخلوقي داراي زوج و جفتي است تا بدان کامل شود. خدا مي‌فرمايد: وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ؛ از هر چيزى زوج يعنى نر و ماده آفريديم. اميد كه شما عبرت گيريد.(ذاريات، آيه 49) البته اين زوجيت در انسان در قالب نر و ماده است؛ چنانکه خدا در جايي ديگر مي‌فرمايد: وَ مَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى؛ و سوگند به آنكه نر و ماده را آفريد. (ليل، آيه?) اين بدان معناست که نفس انساني با همه استقلالي که نسبت به نفس ديگر دارد، از يک نياز دايمي و فقر ذاتي رنج مي‌برد و به هيچ وجه نمي‌تواند مستقل زندگي کند و به کمالات دست يابد؛ زيرا اقتضاي زوجيت و جفت داشتن در ذات خلقت هر چيزي از جمله انسان، جز اين نيست که بي‌زوج خويش به کمال نمي‌رسد. بنابراين، هر نفس انساني با بده و بستان به جفت خويش است که به کمال دست مي‌يابد. اين زوجيت بايد در قالب نر و ماده باشد؛ زيرا جنس مخالف است که فرصت کمال‌يابي را مي‌دهد نه جنس موافق.
از اين مطالب مي‌توان اين معنا را به دست آورد که زوجيت به معناي يافتن جنس مخالف مناسب، يک ضرورت در طبيعت و نهاد هر موجودي به ويژه انسان است. از آنجا که انسان مانند جنيان از عقل و اراده برخوردار است، از اين اختيار انتخاب سود مي‌برد تا خود زوج خويش را انتخاب کند. اين گونه است که نر و ماده انساني با اختيار ارادي خويش زوج خويش را انتخاب کرده و در کنار وي زندگي مي‌کنند.
البته براي اينکه زوجيت و جفت‌يابي مورد تشويق و تأکيد قرار گيرد و گرايش ذاتي به يک گرايش انتخابي آزاد تبديل شود، انگيزه‌هاي ظاهري و باطني و ذاتي و عرضي براي آن قرار داده شده است. يکي از مهم‌ترين انگيزه‌هاي زوجيت در انسان، انگيزه‌هاي جنسي و لذت جنسي است. از اين رو زوجيت در انسان با نکاح در آميخته است؛ زيرا نکاح در زبان عربي به معناي عمل جنسي است. از نظر قرآن، هدف از نکاح دستيابي به زوجيتي است که دو جنس مخالف نر و ماده در کنار هم به اهدافي دست مي‌يابند که مهم‌ترين آن سکونت و آرامش است. خدا مي‌فرمايد: وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ و از نشانه‌هاى او اينكه از نوع خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها سکون و آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد. آرى در اين نعمت براى مردمى كه مى‌‌انديشند، قطعاً نشانه‌‌هايى است. (روم، آيه ??)
در اين آيه بيان شده که زوج بايد از نوع انسان باشد، نه از انواع ديگر مانند سگ و گربه. ديگر آنکه هدف از ايجاد زوج براي انسان از جنس انسان آن است که انسان به سکونت و آرامش برسد. اين بدان معنا خواهد بود که انساني که جفت و زوجي ندارد، در تلاطم و اضطراب است و با زوج است که به سکون و آرامش مي‌رسد و از خروش باز مي‌ايستد. البته وقتي زوجيت ايجاد شود، در سايه آن و سکونتي که پيامد آن است، از سوي خداوند اموري به عنوان برآيند اين زوجيت پديد مي‌آيد که همان مودت و رحمت است. مودت نوعي ارتباط عاطفي بروز و ظهور يافته در عمل و رفتار است که مي‌تواند ولايت را تحقق بخشد؛ از اين رو خدا درباره مزد رسالت پيامبر(ص) به مودت ذي‌القربي اشاره مي‌کند(شوري، آيه 23) که برآيند آن ولايت است. به اين معنا که شخصي که مودت کسي را پذيرفته تحت ولايت و سرپرستي او قرار مي‌گيرد که بر پايه محبت است. بر اين اساس، نوعي ولايت و سرپرستي محبتي ميان همسران ايجاد مي‌شود که در جايي ديگر نمي‌توان آن را يافت؛ چنانکه رفتار ميان همسران براساس عنصر رحمت کلي خواهد بود که مهرباني چيزي جز عفو و گذشت و عطوفت و رأفت و احسان و مانند آنها نخواهد بود.
البته از نظر قرآن سکونت و آرامش را مي‌توان در جاهايي ديگر و با اسباب ديگر فراهم آورد، مثلاً شب يکي از اسباب سکونت است که بارها در قرآن آمده است: هُوَالَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ؛ او خدايي است که براي شما شب را قرار داد تا در آن آرامش يابيد. (يونس، آيه 10؛ غافر، آيه 61؛ قصص، آيه 73) اين از رحمت الهي است که اسباب سکونت را متفاوت و گوناگون قرار داده است؛ اما بايد توجه داشت که جنس سکونتي که با شب و خواب آن به دست مي‌آيد با جنس سکونت و آرامشي که با همسر به دست مي‌آيد فرق دارد، هر چند در کليت يکي است.
همچنين خدا در آيه 189 سوره اعراف مي‌فرمايد: هوالذي خلقكم من نفس واحده و جعل منها زوجها ليسكن اليها؛ اوست آن كس كه شما را از نفس واحدي آفريد و جفت وي را از آن پديد آورد تا بدان آرام گيرد.
به هر حال، ميان نکاح و زوجيت فرق است و اهداف زوجيت بسيار متعالي و برتر از اهداف نکاح است که در آن پاسخ به يک نياز طبيعي شهواني به نام نياز جنسي است. در حالي که با زوجيت اهدافي چون سکونت و مودت و رحمت فراهم مي‌آيد و انسان در شرايط سعادتي قرار مي‌گيرد که از جايي ديگر تأمين شدني نيست. کسب اين کمالات را نمي‌توان به تنهايي يا با جنس موافق به دست آورد، بلکه لازمه آن جنس مخالفي است که همدل و همراه در زندگي است.
همسران، لباس يکديگر
از نظر قرآن، زوجيت يک اصل اساسي در تحقق اهداف متعالي و کمالي بشر است؛ اما اين زوجيت بايد در شکل و قالبي باشد که بتواند اين اهداف را برآورده سازد. به سخن ديگر، زوجيت عنصر اولي و ابتدايي است که بايد شرايط و امور ديگري فراهم آيد تا آن فلسفه و اهداف کمالي و متعالي تحقق يابد.
از نظر قرآن، زن و شوهري مي‌توانند به چنين اهداف کمالي و متعالي دست يابند که نسبت به يکديگر لباس باشند. خدا مي‌فرمايد: أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ؛ در شب‌هاى روزه زناشويي با زنان‌تان بر شما حلال شده است. آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستيد.(بقره، آيه 187)
بايد توجه داشت که لباس داراي ويژگي‌هايي است که از جمله آنها مي‌توان به اين ويژگي‌ها و کارکردها اشاره کرد:
1- زينت و آرايش: از مهم‌ترين کارکردهاي لباس آن است که انسان بدان خود را زيبا مي‌کند. از اين رو لباس‌هاي متنوع و رنگارنگي مي‌پوشد تا زيبا جلوه کند. خدا درباره اين کارکرد لباس مي‌فرمايد: وهوالذي سَخّرالبحر لتأکلوا منه لحماً طرياً وتستخرجوا منه حليهً تلبسونها؛ او خداوندي است که دريا را زير سلطه شما قرارداد تا از آن گوشت تازه بخوريد و از آن زيورهايي مانند درّ و مرجان استخراج کنيد که آن را به عنوان لباس و پوشش زيبا مي‌پوشيد.» (نحل، آيه 14) اصولاً انسان زيبايي را دوست مي‌دارد و براي ايجاد و کسب آن تلاش مي‌کند. از همين رو که خداوند فرمان مي‌دهد در محافل و جوامع عمومي از زينت‌ها استفاده کنيد و آن را به کار گيريد تا اين گونه آراسته در مجالس و محافل حضور يابيد: يا بني آدم خذوا زينتکم عند کل مسجد؛ اي فرزندان آدم زينت‌هاي خود را در هر مسجدي به کار گيريد.(اعراف، آيه 32) پس انسان در مساجد که براي عبادت است بايد از زينت‌هاي ظاهري در کنار زينت باطني يعني تقوا سود برد و خود را بيارايد. اهل بهشت خود را به انواع زر و زيور و لباس‌ها مي‌آرايند و اين رويه بهشتي را بايد اهل بهشت در دنيا نيز داشته باشند. (کهف، آيه 3) اين رويه اهل بهشت بايد در ميان همسران نيز نمود يابد. بر اين اساس، همسران نسبت به يکديگر بايد به گونه‌اي عمل کنند که چون لباسي زيبا برازنده يکديگر باشند و هر کسي به آنان مي‌نگرد آنان را در کمال زيبايي و جمال بيابد. البته از آنجا که در فرهنگ قرآني، زيبايي حقيقي همان زيبايي معنوي است، در حقيقت هر يک از همسران بايد تلاش کند تا از نظر اخلاقي و معنوي ديگري به عنوان يک انسان کامل خودنمايي کند. امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «إلبَس و تَجَمّل فإنّ اللهَ جميلٌ و يُحِبّ‌الجمال و ليکن مِن حلال؛ بپوشيد و خود را بياراييد که خداوند زيباست و زيبايي را دوست مي‌دارد، اما اين لباس و زينت بايد از راه حلال باشد. (وسائل الشيعه ،ج3 ،ص340) امام علي (ع) در اين باره مي فرمايد: «ان الله جميل يحب الجمال و يحب ان يري اثر النعمه علي عبده؛ خدا زيبا است و زيبايي را دوست مي‌دارد و دوست دارد که اثر نعمت در بنده‌اش نمايان شود.» (فروع كافي ج 6 ص 438) اينکه خدا مي‌فرمايد: وَأَمَّا بِنِعْمَةً رَبِّكَ فَحَدِّثْ؛ از نعمت پروردگارت سخن بگو.(ضحي، آيه 11) اين سخن گفتن با نمايش نعمت نيز مي‌تواند معنا يابد. امام صادق(ع) مي فرمايد: «اذا انعم الله علي عبده بنعمه، احب ان يري عليه لانه جميل يحب الجمال؛ هنگامي که خدا بر بنده‌اي نعمتي داد دوست مي‌دارد که آن را نشان دهد؛ زيرا خدا زيبا است و زيبايي را مي‌پسندد.» (فروع كافي، ج 6، ص 438؛ وسايل الشيعه، ج 5، ص 7)
?- پوششي بر زشتي: از ديگر کارکردهاي لباس آن است که زشتي‌ها را مي‌پوشاند؛ زيرا در بدن انسان نقاط زشتي ممکن است باشد که ظهور آن موجب تنفر و اشمئزاز ديگران شود. عيب پوشي از خواص لباس است: (يا بني آدم قد انزلنا عليکم لباساً يواري سوآتکم و ريشاً، اعراف 26) «سؤآت» در آيه به معناي «هر آنچه ذكر و ظهورش در ملأ عام براي ديگران مايه شرمساري است» و «ريشاً» به معناي «پر پرندگان است و چون پر براي پرندگان موجب زيبايي آنهاست، در اين آيه «ريشاً» به طور عام به عنوان وسيله‌اي آرايش و يا هر آنچه كه موجب آراستگي انسان شود به كار رفته است» [مفردات راغب اصفهاني و لسان العرب ابن منظوراندلسي- ذيل لغت سؤآت و ريش] نيازهاي جنسي زن و مرد وقتي طغيان مي‌کند، موجب رفتارهاي زشت مي‌شود و حتي به جنايت و قتل مي‌انجامد که در گزارش‌هاي خبري بسيار شنيده و ديده شده است. همسران با برآورد کردن اين نيازهاي جنسي به گونه‌اي عمل مي‌کنند تا اين زشتي نياز جنسي از ميان برود و ديده نشود. در حقيقت ارضاي همسران از نظر جنسي خود عامل اصلي پوشش اين زشتي رفتاري است. خداوند از جمله كاركردهايي كه براي لباس در آيه 26 سوره اعراف بيان مي‌کند پوشاندن زشتي‌هاي انسان و تزيين و زينت است. در آيه مورد بحث پوشاندن عورت و ديگر زشتي‌هاي تن آدمي به عنوان يكي از كاركردهاي لباس بيان شده و در ادامه به نقش تزييني لباس اشاره گرديده تا معلوم شود كه همان گونه كه لباس پوشش زشتي‌هاست، در عين حال با جلوه‌ها و آرايه‌هايش، آدمي را نيز زيبا مي‌نماياند. هر چند كه نفس پوشاندن زشتي به طور طبيعي موجب مي شود تا نقش زيباي انساني جلوه كند ولي افزون بر اين زيبايي كه لباس براي آدمي موجب مي شود، همچنين با تزيين و جلوه‌گري ديگري موجبات افزايش زيبايي آدمي را نيز فراهم مي‌کند. بنابراين مي توان گفت كه زن و شوهر در قبال هم نقش پوشيدن عيوب و نواقص را ايفا مي‌کنند و موجب مي‌شوند تا زيباتر از هر زماني جلوه كنند.
?- پوشش دفاعي: يکي از مهم‌ترين کارکردهاي لباس، پوشش دفاعي از گرما و سرما و جنگ است. خداوند در آيه 18 سوره نحل دو كاركرد ديگر براي لباس بيان مي‌کند كه عبارت از حفاظت از گرما و شمشير و تيرهاي دشمن است: والله جعل لكم مما خلق ظلالا و جعل لكم من الجبال اكنانا و جعل لكم سرابيل تقيكم الحر و سرابيل تقيكم باسكم كذلك يتم نعمته عليكم لعلكم تسلمون؛ و خدا از آنچه آفريده، به سود شما سايه‌هايي فراهم آورده و از كوه‌ها براي شما پناهگاه‌هايي قرار داده و براي شما تن‌پوش‌هايي مقرر كرده كه شما را از گرما (و سرما) حفظ مي‌کند، و تن‌پوش‌ها (زره‌ها)يي كه شما را در جنگتان حمايت مي نمايد. اينگونه نعمتش را بر شما تمام مي گرداند، اميد كه شما (به فرمانش) گردن نهيد. پس از مهم‌ترين کارکردهاي همسران نسبت به يکديگر آن است که اجازه ندهند تا عواملي موجب نفوذ و تأثير منفي در فکر و رفتار آنان شود. در حقيقت به عنوان محافظ و پوشش دفاعي يکديگر عمل مي‌کنند و اجازه نمي‌دهند تا شيطان‌هاي جني و انسي به محيط خانواده نفوذ کرده و عامل انحراف و سستي بنياد خانواده شوند. همان طوري که لباس ظاهري، انسان را از گرما و سرما و جنگ حفظ مي‌کند و حتي اجازه نمي‌دهد جنيان بتوانند تن انسان را ببينند؛ زيرا لباس از اين قدرت برخوردار است که جنيان بدن انسان را نبينند با آنکه از در و ديوار عبور مي‌کنند، همچنين همسران با برآورد نيازهاي يکديگر اجازه نمي‌دهند تا جنيان و انسان‌هاي شيطاني به محيط خانواده نفوذ و يا در روان همسران تصرف داشته باشند. همسران از عرض و مال و جان يکديگر محافظت مي‌کنند و اجازه تعرض به ديگران نمي‌دهند. اين گونه است که در مسير کمالي گام برمي‌دارند؛ زيرا فرصت بي‌بديلي براي توبه و استغفار و کارهاي خوب و نيک براي يکديگر فراهم مي‌آورند و هرگونه اتهام و ترديد را از سر زندگي خويش دور مي‌سازند.
?- نهان سازي: از ديگر كاركردهايي كه قرآن براي لباس ياد مي‌کند، اينكه همه چيز را از ديده مخفي مي‌سازد چنانكه شب اين گونه است (فرقان، آيه 74) و همين پوشش مطلق است كه آرامش و استراحت را براي آدمي فراهم مي‌آورد و از تشويش و اضطراب حفظ مي‌کند. زن و شوهر نيز بايد اينگونه باشند و با پوشش كاملي كه براي يكديگر ايجاد مي‌کنند و از ديده‌هاي دشمنان مخفي مي سازند، آرامش و استراحت و امنيت را براي يكديگر به ارمغان آورند. از نظر قرآن، همسران بايد چنان امنيتي را ايجاد کنند که ديگران نتوانند همسرش را ببينند و به محيط خانواده نفوذ کنند. هر يک از همسران موظف هستند تا همچون پاره‌اي از شب عمل کنند و اجازه ندهند تا ديگران نسبت به مسايل خانواده آگاهي داشته باشند. بنابراين، اخبار يکديگر را منتقل نکنند و مسائل ميان خويش را به ديگران نگويند و روزنه‌اي براي ديگران به زندگي خويش باز نکنند. همسراني که از روابط جنسي خويش اعم از اختلالي يا کمالي سخن مي‌گويند، روزنه‌اي براي ديگران به خلوتگاه خويش باز مي‌کنند. اصولاً بيان اخبار ميان همسري بيرون از دايره خانواده زشت است و بايد از آن اجتناب کرد.
?- پوشش تقوايي: هر چند که تقوا به معناي وقايه و نگه داشت است و به حوزه دفاعي ارتباط پيدا مي‌کند، ولي براي تأکيد بر ارزش تقوا جداگانه از اين کارکرد لباس سخن به ميان آورده مي‌شود. از نظر قرآن، تقوا داراي سه‌گانه عام و خاص و اخص است که مراتب پايين تا عالي آن را شکل مي‌دهد. تقواي اخص شامل انجام همه واجبات و مستحبات از يک سو و ترک همه محرمات و مکروهات و حتي شبهات و بلکه حتي برخي از مباحات از سوي ديگر است. اين بدان معنا است که همسران اگر بخواهند لباس کاملي براي يکديگر باشند بايد اين گونه عمل کنند و جنبه‌هايي را مورد توجه قرار دهند که لازم و ضروري همسري نيست، ولي به حکم احسان و بلکه اکرام عمل به آن را وظيفه خود مي‌دانند. بر اين اساس، زندگي خود را در چارچوب قوانين سفت و سخت حقوق همسري سامان نمي‌دهند و همواره حقوق خود و وظيفه ديگري را يادآور نمي‌شوند، بلکه کارهايي را که انجام مي‌دهند در قالب عفو و گذشت و بلکه احسان و بلکه اکرام ايثاري است بي‌آنکه هيچ چشمداشتي داشته باشند؛ زيرا اين همسران رضايت خدا را مي‌جويند هر چند بر خود سختگيرند و از حقوق مسلم و قانوني خود چشم پوشند. از اين روست که بر درشتي و رفتار بد همسر صبوري کرده و با حلم و عقلانيت عاطفي، ايثار مي‌کنند و از حقوق قانوني مي‌گذرند تا محيط خانواده را سالم و آرام نگه دارند. بي‌گمان اينگونه تقواي الهي است که هدف از زندگي مشترک و زوجيت است. پس بايد انسان خود را به لباس تقوايي بيارايد که همسران مي‌توانند به عنوان زوجيت شرايط تحقق آن را به بهترين وجه فراهم آورند و بهشت و سعادت دنيا و آخرت را براي يکديگر تأمين و تضمين کنند. اين گونه است که لباس زشتي فقدان آسايش و آرامش را از تن يکديگر بيرون مي‌آورند و همسراني که اين گونه عمل نکنند و در مسير تقواي الهي گام برندارند، گرفتار فقدان آسايش و آرامش يعني سعادت و خوشبختي خواهند شد؛ چنانکه خدا مي‌فرمايد: اذاقها الله لباس الجوع والخوف؛ خدا لباس و پوشش گرسنگي و ترس را بر آنان چشاند. (نحل، آيه 112)
روزنامه کيهان
تاريخ انتشار: يکشنبه 19 آذر ماه