كلمات كليدي : آب، آب مطلق، آب مضاف، اقسام آب
نویسنده : داریوش سعادتی لیلان
آب واژه‌ای است که مفهوم آن بدیهی و نزد همگان معلوم است و از آنجا که هر چه قدر مفهومی بدیهی‌تر باشد، تعریف و تبیین آن برای دیگران، سخت‌تر خواهد بود. [به دلیل آن که معرِّف باید أجلی از معرَّف باشد] تعریف مفهوم آب نیز از این قبیل است. به طور خلاصه می‌توان گفت: منظور از آب، مایع سیّالی است که از ترکیب دو اتم ئیدروژن با یک اتم اکسیژن تشکیل یافته است که در حالت معمولی به صورت مایع است ولی می‌تواند به شکل جامد (یخ) و گاز (بخار آب) نیز درآید و دارای رنگ و طعم و بوی خاصی نمی‌باشد.
اقسام آب:
آب در یک تقسیم بندی بر دوقسم است: آب مطلق و آب مضاف.
اول: آب مطلق: آبی است که اطلاق کلمه آب بر آن بدون هیچ اضافه و قیدی صحیح باشد؛ و به عبارت دیگر آبی است که با چیزی دیگر مخلوط نشده باشد و اگر هم چیزی با آن مخلوط شد، به طوری نباشد که دیگر عرفاً به آن آب گفته نشود مانند آب باران و آب دریا؛ اگر چه چیزی به آنها مخلوط شده و این آب‌ها املاحی در خود دارند ولی باز هم در عرف به آنها آب گفته می‌شود.
دوم: آب مضاف: آبی است که اطلاق کلمه آب بر آن به تنهایی صحیح نباشد؛ اعمّ از این که از چیزی گرفته شده باشد مثل آب هندوانه و گلاب؛ یا با چیزی مخلوط شده باشد به طوری که دیگر به آن آب نمی‌گویند مانند شربت یا آب گِل؛ و یا به شکل دیگری باشد مثل آب دهان و چشم و غیره.[1]
آب مضاف مخلوط یا ترکیبی است که اگر چه درون آن مولکول‌های آب نیز وجود دارد ولی این مولکول‌ها با مولکول‌های عناصر دیگر به نحوی مخلوط یا ترکیب شده است که دیگر در عرف به این مخلوط یا ترکیب آب گفته نمی‌شود و اگر آب را بر آن استعمال کنند، به صورت مضاف و اضافه شده به مفهوم دیگری خواهد بود مانند آب گِل یا گلاب که بیانگر مخلوط یا ترکیبی است که از اجتماع مولکول‌های آب با مولکول‌های گِل (در آب گِل) یا از اجتماع مولکول‌های آب با مولکول‌های گُل (در گلاب) تشکیل شده است.
در وجه تسمیه آب مضاف دو نظر می‌توان ارائه کرد: اول: آب مضاف حکایت از آبی می‌کند که به چیز دیگری اضافه شده است؛ دوم: آب مضاف حکایت و بیانگر مفهومی است که برای بیان آن از اضافه شدن لفظ آب به یک لفظ دیگر استفاده می‌شود.
ذکر این نکته ضروری است که اگر آب با چیز دیگری مخلوط یا ترکیب شود امّا به نحوی که باز هم به آن آب گفته شود در این صورت آب مورد نظر آب مطلق محسوب می‌شود نه آب مضاف، اگر چه رنگ یا طعم آ ب را تغییر داده باشد مانند آبی که مقداری رنگ یا نمک به آن اضافه شده باشد که در این صورت باز هم آب مطلق میباشد.[2]
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«و انزلنا من السماء ماءاً طهوراً»
«یعنی ما از آسمان آبی فرستادیم که پاک است و پاک کننده»
حال سوال این است که آیا این حکم شامل آب مضاف هم می‌شود یا نه؟ به عبارت دیگر آیا آب مضاف پاک است و در صورت مثبت بودن پاسخ آیا پاک کننده هم هست و آیا می‌توان با آن وضو یا غسل کرد یا نه؟ پاسخ این است که آب مضاف به خودی خود پاک است مگر این که با نجاستی برخورد نماید. بنا به اجماع فقها آب مضاف هر چه قدر هم زیاد باشد به محض ملاقات با نجس – هر چه قدر کم باشد – نجس می‌شود. قریب به اتفاق فقها قائلند که آب مضاف پاک کننده نیست که در مقابل آن قول شیخ صدوق (ره) به جواز وضو و غسل با گلاب و قول سید مرتضی (ره) به جواز رفع حدث با آن است؛ نظر فقهای معاصر نیز این است که آب مضاف پاک است ولی پاک کننده نیست.[3][4]