كلمات كليدي : ابراهيم، آل ابراهيم، يهود، قرآن پژوهي، علوم قرآن
نویسنده : علی محمودی
ترکیب آل ابراهیم از دو کلمه تشکیل شده است؛
1- «آل» که مقلوب لفظی اهل است[1] و اهل کسانی را گویند که نسبی یا دینی یا چیزی همانند آن، آنها را با یکدیگر جمع و مربوط کند[2]و "آل" به شریف‌تر و با فضیلت‌تر‌ها اضافه می‌شود، مثل آل الله و آل النبی، اما اهل اضافه شدنش کلی و عمومی است.[3]
2- «ابراهیم»، اسمی غیر عربی است که به صورت "آب رام" به معنی پدر عالی و بعد از آن به صورت "پابراهام" به معنی پدر جماعت بسیار آمده[4] و اصطلاحاً نام یکی از پیامبران اوالعزم میباشد.
یادکرد قرآن از آل ابراهیم:
آل ابراهیم تنها دوبار در قرآن تکرار شده و در اینکه آنها از چه کسانی هستند با توجه به گوناگونی معانی آل، در بین مفسران اختلاف وجود دارد؛
«اِنَّ اللهَ اصْطَفی ءادَمَ و نوحاً و ءالِ اِبراهیمَ و ءالِ عِمرانَ عَلَی العالَمینَ »[5]
«خداوند آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برتری داد »
مراد از اصطفی (یعنی گزینش و برتری دادن آنها) یا برگزیدن دین آنهاست یا ارزانی داشتن فضیلت و برتری به خود آن شایستگان، که در مورد ابراهیم (ع) مقام ولا و دوستی خدا و سرد گردانیدن آتش بر آن حضرت و نابود ساختن رجال زمان او یعنی نمرود، از مصادیق برتری دادن وی محسوب می‌شود[6] و برگزیده شدن، مختص کسانی است که معصوم باشند و از این آیه معصوم بودن انبیاء و امامان استدلال شده است.[7]
آل ابراهیم چه کسانی هستند؟
1- فرزندان برگزیدۀ ابراهیم؛
یعنی اسماعیل، اسحاق، یعقوب اسباط، داود، سلیمان و... و پیامبر اسلام (ص) نیز در شمار آل ابراهیم قرار می‌گیرد چون نسبش به اسماعیل (ع) می‌رسد. قرآن به پیوند معنوی و عمیق رسول اکرم (ص) و دین اسلام با حضرت ابراهیم اشاره دارد. [8]
2- پیروان دین ابراهیم؛
آیه 68 سورۀ آل عمران و آیۀ 36 سورۀ ابراهیم مؤید این مطلب است. [9] فرزندان پیامبر (ص) نیز از آل ابراهیم خواهند بود چرا که اینان نوادگان ابراهیم (ع) هستند.[10]
3- شخص ابراهیم (ع)
«اَمْ یَحْسُدُونَ النّاسَ عَلی ماء ءاتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضلِهِ فَقَد ءاتَینا ءَالَ اِبراهیمَ الکِتابَ وَالحِکمَةَ وَءَاتَیناهُمْ مُلکاَ عَظیماً»[11]
« یا اینکه نسبت به مردم (پیامبر و خاندانش) بر آنچه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حسد می‌ورزند؛ ما به آل ابراهیم (که یهود نیز از خاندان او هستند) کتاب و حکمت دادیم و حکومت عظیمی در اختیار آنها (پیامبران بنی اسرائیل) قرار دادیم»
در این آیه به حسادت یهود به پیامبر و خاندانش، اشاره شده است، زیرا آنها بر اثر ظلم و ستم و کفران نعمت، مقام نبوت و حکومت را از دست دادند و به همین جهت مایل نبودند این موقعیت الهی به دست هیچ کس سپرده شود، لذا به پیامبر (ص) و اهل بیتش (ع) که مشمول این موهبت الهی شده‌اند، حسد می‌ورزند.[12]
خداوند در این جمله، اهل کتاب را در حسد ورزیدنشان مأیوس نموده و امیدشان را به اینکه نعمت از دست آل ابراهیم بیرون برود، قطع می‌کند و می‌فرماید این فضل خدا در آنان تمام ناشدنی است، از این بیان روشن می‌شود که مراد از آل ابراهیم رسول خدا و اهل بیت (ع) است که همه نوادگان اسماعیل (ع) هستند یا اینکه مراد مطلق آل ابراهیم هستند چه اولاد اسماعیل (ع) چه اولاد اسحاق (ع) که در هر حال نمی‌تواند مراد، بنی اسرائیل باشد (البته آنان نیز از نسل ابراهیم (ع) هستند) زیرا یهودیان در این آیه طرف سرزنش خدا هستند و معنا ندارد از ایشان ستایش کند و بفرماید به آنها کتاب و حکمت و...دادیم.[13]
طبق روایت؛ مراد از "الکتاب" نبوت و منظور از "حکمت" فهم و قضاوت است و ملک عظیم، اطاعت مردم[14] (یا ملک سلیمان، زنانی که به داود و سلیمان داده شده، جمع میان سیاست دنیا و دین) است. [15]