کلمات کلیدی :سلطان علي، مشهد اردهال، باركرسب، جعفريه
نویسنده :محمدرضا رستمي زاده
نفوذ اسلام و تشیع در ایران مدیون تلاشها و از خودگذشتگیهای امامان و امامزادگان و یاران ایشان میباشد که با جان فشانی و کوششهای طاقت فرسای خویش توانستند بذر اسلام ناب و اصیل را در این آب و خاک کاشته و با قطرات خون خود آن را آبیاری کنند تا اسلام به بار نشسته و ثمر دهد و حق و عدالت و بندگی در جوامع بشری رشد کرده بشریت به سوی کمال و توحید ناب در حرکت باشد. قبل از ورود مبارک و با میمنت حضرت علی بن موسی الرضا (ع) به خاک ایران افرادی چند از امامزادگان، این آب و خاک را به قدوم خود متبرک کرده و این مرز و بوم را برای رشد تشیع بارور کردند. یکی از این افراد طبق نقلی علی بن محمد باقر (ع) میباشد که معروف به سلطانعلی است و کنیز آن حضرت ابوالحسن ملقب به طاهر و فرزند بلافصل امام پنجم حضرت امام محمد باقر (ع) میباشد که گویا طبق آنچه که مشهور شده در مشهد اردهال[1] مدفون است.
از تاریخ ولادت این امامزاده سندی در دست نیست، ولی طبق نقلی در 27 جمادی الثانی سال 106 هـ به شهادت رسیده‌اند.[2] جناب "سلطان علی" طبق نقل شیخ مفید و طبرسی دو خواهر تنی به نامهای زینب و ام سلمه داشته‌اند و از مادری که ام ولد بود، متولد شدند و ایشان برادر ناتنی حضرت امام صادق (ع) می‌باشند.
محل دفن:
در محل دفن ایشان اختلاف آرائی وجود دارد. عده‌ای محل دفن ایشان را در مشهد اردهال (مشهد قالی) در 40 کیلومتری غرب کاشان و در مسیر کاشان - نراق می‌دانند.
ولی مرحوم آقا شیخ عباس قمی (ره) در منتهی الامال نقل کرده است که: "تاج الدین ابن زهره حسینی" در «غایة الاختصار فی اخبار البیوتات العلویة» گفته که قبر علی پسر امام محمد باقر (ع) در بغداد در محلّۀ جعفریه در ظاهر سور[3] بغداد واقع است. "محب الدین بن نجّار مورخ" در تاریخ خود گفته مشهد طاهر (علی بن امام محمد باقر (ع))در جعفریه است. و گفته آن قریه‌ایست از اعمال خالص نزدیک بغداد که در آن قبری قدیمی پیدا شد و بر ان سنگی بود که بر آن نوشته شده بود:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم هذا ضریح الطّاهِرِ علیّ بنِ محمّدِ بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب (علیهم السلام)» و بقیّه سنگ از آن جدا شده بود. پس بنا کردند بر آن قبّه‌ای از خشت... و این محل یکی از مشاهد و مزارات گشت. تاج‌الدین گفته که آن مشهد در زمان ما مجهول و خرابست و جماعتی از فقرا در آنجا منزل دارند. ولی آقا شیخ عباس قمی در ادامه می‌نویسد که آنچه مشهور است در زمان ما قبر "علی بن محمد الباقر (ع)" در ناحیه کاشان در مشهد اردهال است و معروفست به شاهزاده سلطانعلی و (ظاهراً) وجود این امامزاده را در آنجا تأیید می‌کند. البته در بحرالانساب[4] چنین آمده است که: «علی بن محمدٍ الباقر (ع)... دُفِنَ فی ناحیةِ کاشان بِقَرْیةٍ یُقالُ لَها بارکرسب فی مَشهَدٍ» و همچنین از میرزا عبدالله ملقب به افندی در ریاض العلماء [5] نیز نقل شده که فرمود: قبر علی بن محمد الباقر (ع) در حوالی بلده کاشان است.
اولاد:
حضرت سلطان علی بن محمد الباقر (ع) بنابر آنچه در کتب انساب و تراجم [6] آمده است، دختری به نام فاطمه داشته‌اند که ایشان را به موسی بن جعفر (فرزند برادرشان) تزویج کرده‌اند. و همچنین میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلماء گوید در اصفهان نزدیک مسجد شاه بقعه مزاریست که به نام "احمد بن علی بن امام محمد باقر (ع)" است و سنگی در آنجا به خطّ کوفی است که بر آن نوشته است: بسم‌الله الرحمن الرحیم کل نفسٍ بما کسبت رَهینه. هذا قبر احمد بن علی بن محمد الباقر (ع) و تجاوَزْ عن سَیّئاتِهِ وَ الْحَقَهُ بالصالحین.
نقد و بررسی:
با بررسی در کتب متقدم و متأخر تناقض زیادی، هم در محل دفن و هم در مورد جریان داستان شهادت این سلاله پیغمبر (ص) دیده می‌شود.
اوّلاً: در کتب قرن 8 [7] و قبل از آن مثل تاریخ محب الدین بن نجّار، محل دفن سلطان علی‌بن محمد الباقر (ع) در منطقه جعفریه بغداد ذکر شده است. و قبل از آن مطلبی در این باب در کتب دیگر نیامده است.
در کتب قرن 9 و 12 مثل بحرالانساب ابن عنبه و ریاض العلماء افندی، محل دفن این امامزاده در منطقه بارکرسب و بلده کاشان ذکر شده است.
که این تأخر خود حکایت از عدم قطعیت محل دفن این امامزاده در مشهد اردهال کاشان می‌کند. هر چند نسب شناس بزرگ حضرت آیة‌الله مرعشی نجفی[8] بر زیارت این امامزاده در مشهد اردهال سفارش کرده‌اند، ولی مدرک و سندی که دالّ بر محل دفن ایشان در این منطقه باشد، ارائه نکرده‌اند.
ثانیاً: داستان شهادت "سلطان علی" در هیچ یک از کتب دست اوّل دیده نمی‌شود و گویا این یک داستان خیالی و افسانه‌ای بیش نمی‌باشد. چرا که بر هیچ سند و اصلی استوار نمی‌باشد و کتبی که در این باب نوشته شده است هیچ منبع و سندی، صحیح و درست ارائه نداده‌اند. پس نمی‌توان به نقل عامه مردم استناد کرد و جریان شهادت ایشان را مانند حضرت سید‌الشهداء (ع) دانست.[9]
پس آنچه مسلم است آن است که وظیفه شیعیان زیارت این امام زاده محترم در هر دو محل میباشد که امید است مقبول حضرت احدیت واقع شود.