پرسش:
حقوق حیوانات از نظر پیامبر(صلی الله علیه و آله) چیست و آیا حیوانات رستاخیز دارند؟پاسخ:
احادیثی از پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) در مورد حیوانات
از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) روایات فراوانی در مورد حیوانات حکایت شده که به بیان برخی از آنها می پردازیم:
الف. حقوق حیوانات
1ـ از آن حضرت حکایت شده:
«چهارپایان بر صاحبانشان شش حق دارند: 1ـ چون به منزل رسید پیش از هر کار علوفه ی او را بدهد؛ 2ـ و چون بر آبی می گذرد، آب را بر او عرضه کند و آزادش بگذارد؛ 3ـ بر صورتش کتک نزند که به تسبیح و ستایش خدای خویش مشغول است؛ 4ـ و جز در راه خدا بر پشت حیوان درنگ نکند؛ 5ـ و بیش از تواناییش بر او بار ننهد؛ 6ـ و بیش از اندازه [تواناییش] با او راهپیمایی نکند.»
2ـ از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است:
«پیامبر(صلی الله علیه و آله) نهی فرمودند از اینکه در صورت چهارپایان داغ نهاده شود و یا اینکه به صورت آنها زده شود؛ زیرا آنها حمد و تسبیح پروردگار را به‌جا می آورند.»
3ـ در حدیثی حکایت شده که فرمودند:
«چون گوسفند نگاه دارید خوابگاه ایشان را پاکیزه کنید و خاک از بدنشان پاک کنید»
و در حدیثی دیگر از ایشان نقل شده:
«خوابگاه گوسفندان را تمیز کنید، و آنچه از بینی آنها بیرون می آید پاک کنید، و در محل خواب آنها نماز بگذارید که گوسفند از حیوانات بهشت است».
(از این روایت نیز می توان فهمید که خوابگاه آنها به‌قدری باید تمیز باشد که بتوان آنجا نماز خواند).
4ـ آن حضرت(صلی الله علیه و آله) شتری را دیدند که بار بر دوش دارد و پایش بسته است فرمودند:
«به صاحب این شتر بگویید که این شتر در قیامت از او دادخواهی خواهد کرد.»
5ـ آن حضرت نهی فرمودند از آنکه حیوانی را به آتش بسوزانند.
6ـ از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«جوجه [پرندگان] را در لانه اش شکار نکنید و همچنین پرنده را در خواب. شخصی از ایشان(صلی الله علیه و آله) پرسید: چه زمانی وقت خواب اوست آن حضرت فرمود: شب، پس، شب هنگام بر او وارد مشو تا اینکه صبح کند و جوجه را در لانه اش شکار نکن تا اینکه پر درآورد و پرواز کند و هنگامی که پرواز کرد کمانت را برایش زه کن و دامت را برایش پهن نما.»
7ـ همچنین از ایشان نقل شده که نهی فرمودند از اینکه شب هنگام به سراغ پرندگان بروند و فرمودند: شب «امان» است برای آنها.
8ـ در «مرصاد العباد» نجم الدّین رازی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) آمده است:
«هر کس زراعتی بکارد یا درخت میوه ای بنشاند هر چه از آن، پرندگان یا چهارپایان بخورند در دیوان او درج خواهد شد.»
9ـ در «ترک الاطناب» ابن القضاعی آمده که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود:
«در میان بنی اسرائیل مردی سیه‌دل و گناه‌کار بود، روزی سگی را بر لب چاهی تشنه یافت که از تشنگی زبان بیرون آورده بود آن مرد به درون چاه رفت و کفش های خود را پر از آب کرد و به سگ داد، خداوند به پیامبر زمان وحی فرستاد به آن مرد بگو: به‌خاطر این مهربانی هر چه کرده بودی بخشیدم.»
مردی از یاران آن حضرت برخاست و گفت : آیا ما را نیز به‌خاطر چهارپایان مزد دهد؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«فی کلِّ کبد حرّی أجرٌ؛ در هر جگر تافته ای مزدی هست».
حدیثِ «در هر جگر سوخته مزدی هست» سرمشقی بوده برای عرفا و اندیشمندان اسلامی برای ترحّم به حیوانات، سعدی در باب دوم گلستان گوید:
یکــی در بیابان سـگی تشنه یافت
بــرون از رمـــق در حیـاتش نیافت
کله دلــو کـــرد آن پسندیده کشِ
چو حبل اندر آن بست دستار خویش
به خدمت میان بست و بازو گشاد
ســگ ناتــــوان را کـمــی آب داد
خبـــر داد پیغمبر از حـــال مـرد
کــــه ایــزد گـــناهان او عفـو کرد
ب. حشر حیوانات
1. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده:
«امام سجاد هنگام وفاتش به فرزندش [امام محمد باقر](علیه السلام) فرمود: من بر این شتر 20 حج به‌جا آورده ام و حتی یک شلاق هم به آن نزده ام، هنگامی که مُرد، دفنش کن که حیوانات درنده آن را نخورند همانا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هیچ شتری نیست که 7 حج در عرفات وقوف داشته باشد مگر اینکه خداوند آن را از حیوانات بهشت قرار می دهد و به نسلش برکت می دهد. پس هنگامی که آن شتر مُرد اباجعفر (امام محمد باقر(علیه السلام)) برایش گودالی کند و آن را دفن کرد.»
2ـ از ابوذر نقل شده که گفت: با رسول الله(صلی الله علیه و آله) بودیم که دو بز به همدیگر شاخ زدند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«آیا می دانید برای چه به همدیگر شاخ زدند؟ گفتند: نه؛ فرمود: ولی خدا می داند و به‌زودی در میان آنها داوری خواهد کرد.»
3ـ در روایتی نیز از طریق اهل سنت وارد شده که آن حضرت فرمودند:
«خداوند تمام این جنبدگان را روز قیامت برمی انگیزد و قصاص بعضی را از بعضی دیگر می گیرد، حتی قصاص حیوانی را که شاخ نداشته و دیگری بی جهت به او شاخ زده است.»
4ـ هر که گنجشکی را بیهوده بکشد روز قیامت بیاید و نزد عرش فریاد کند پروردگارا از این بپرس برای چه مرا بی فایده کشت؟
5ـ هر حیوان پرنده یا غیر آن که به ناحق کشته شود روز قیامت با قاتل خویش مخاصمه می کند.
ج. پرندگان
1ـ شخصی از نزد امام صادق(علیه السلام) گذشت در حالی که پرستویی ذبح شده در دست داشت، حضرت ضمن برخورد با آن شخص فرمودند:
«جدم(صلی الله علیه و آله) نهی کرده است از کشتن شش حیوان: زنبور عسل، مورچه، قورباغه، صُرَد، هدهد و پرستو».
2ـ نقل شده است از آن حضرت که در خانه حیواناتی [مانند مرغ، خروس و کبوتر...] زیاد نگاه دارید که شیاطین به آنها مشغول می شوند و طفلان شما را ضرر نرسانند همچنین گفته شده: در خانه ی آن حضرت یک جفت کبوتر سرخ بوده است.
3ـ خروس را دشنام مدهید که برای نماز، مردم را بیدار می کند.
د. چهارپایان
1ـ هیچ چهارپایی نیست مگر آنکه هر صبح از خدا سؤال می کند خداوندا! مرا صاحب شایسته روزی کن که مرا از علف سیر و از آب سیراب کند و زیاده از توانایی مرا تکلیف نکند (به همین خاطر می خواهم که خود آن را آب دهم).
2ـ چون کسی بر چهارپایی سوار شود و «بسم الله» بگوید ملکی ردیف او می شود و او را نگاه می دارد تا فرود آید، و اگر «بسم الله» نگوید شیطان ردیف او می شود و به او می گوید: آواز بخوان، و اگر نتواند بخواند به او می گوید: آرزوهای باطل و محال کن! و او پیوسته در این آرزوهاست تا پایین آید.
3ـ در جریانی از امام باقر(علیه السلام) روایت شده:
«رسول خدا(صلی الله علیه و آله) الاغی داشت که آنرا «عفیر» می نامیدند و چون آن حضرت سوار او می شد از شادی سوار شدن پیامبر، در رفتار خود شوخی می کرد به گونه ای که دوش های آن حضرت را به حرکت در می آورد. ایشان(صلی الله علیه و آله) خود را به زین می چسبانید، و می فرمودند: «اللهم لیس منّی ولکن ذا من عفیر» خدایا این حالت [غرور و به خود بالیدن] از من نیست؛ بلکه از «عفیر» است.»
سپس علامه مجلسی ادامه می دهد: ای عزیز تفکر کن که چگونه آن بزرگواران از نخوت رفتار آن الاغ اندیشه داشته اند و به درگاه خدا عذر می طلبیدند پس چگونه است حال آنان که با غرور بر (مرکب ها و) اسب های قازی نژاد می نشینند و بر زمین و آسمان منت می نهند؟!
4ـ از حضرت رسول منقول است: زیاد به دنبال شکار نروید که بر شما بیم ضرر دارم و چون صدای سگ یا فریاد الاغ را بشنوید از شرّ شیطان رجیم به خدا پناه برید؛ زیرا آنها می بینند چیزی که شما نمی بینید.
5ـ از سعادت آدمی است که چهارپای رهواری داشته باشد.
6ـ از حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) سؤال شد کدام مال بهتر است؟ فرمود:
«زراعتی که آدم بکارد و در وقت درو کردن حق خدا را بدهد، پرسیدند: بعد از آن کدام مال؟ فرمود: شخصی که گوسفندی چند داشته باشد و هر کجا که آب و علفی یابد آنها را بچراند و نماز را به‌جا آورد و زکات مال خود را بدهد؛ گفتند: بعد از گوسفند کدام؟ فرمود: گاو که در بامداد و پسین شیر می دهد...»
7ـ آمده است آن حضرت به عمه ی خود فرمودند؟ چرا در خانه ی خود برکتی نگه نمی داری؟ گفت: یا رسول الله! برکت کدام است؟ فرمود:
«گوسفندی که شیر دهد، سپس فرمود: هر که در خانه گوسفند شیرده یا بز شیرده یا گاو شیرده داشته باشد باعث برکت خانه ی او می شود.»
8ـ علامه مجلسی می نویسند: در حدیث معتبر منقول است که شتر باعث عزّت اهلش است و در حدیثی دیگر آمده است که گوسفند موجب برکت و شتر باعث زیبایی و جمال برای صاحبش است.
9ـ روایات فراوانی از آن حضرت در مورد اسب رسیده است از آن جمله فرمودند: خیر و خجستگی بر پیشانی اسب نوشته شده است.
10ـ خرج اسب چون نفقه ضروری است و نباید از آن خودداری کنند، کسی که برای اسب خرج کند چنان است که صدقه داده باشد.
11ـ حکایت شده که آن حضرت شخصاً با آستین خود چهره ی اسبی را پاک کردند و فرمودند: در مورد اسب، جبرئیل به من سفارش کرده است.
12ـ در «آداب الحرب و الشّجاعۀ» از پیامبر(صلی الله علیه و آله) روایت شده:
«هر که اسبی برای جنگ در راه خدا نگاه دارد خداوند به عدد هر مویی که بر آن اسب باشد در دیوان عمل او نیکی بنویسد و بدی پاک کند.»
آن حضرت به اهمیت اسب در لشگر کشی ها و پیشبرد کار مسلمین واقف بوده و علاوه بر توصیه هایی که در مورد پرورش این حیوان نمود سهم عمده ی غنائم را برای اسب در نظر گرفت بدین ترتیب که سوار یک سهم، و خود اسب دو سهم از غنائم می برد. که در مجموع سه سهم از بهره ی جنگی نصیب او می شد. آن حضرت چند اسب داشتند و به آنها شخصاً رسیدگی می کردند. و همین امر و نیز استفاده از غنائم جنگ، تشویقی بود برای مردم تا به پرورش و نگهداری اسب بپردازند بعد از ایشان نیز مسلمین افتخار می کردند نژاد اسب خود را به اسبان حضرت برسانند. چنانکه «گوستاولوبون» پزشک و جامعه‌شناس فرانسوی که کتاب تمدن اسلام و عرب را نگاشته است از قول «پالگراو» جهانگردی که در نیمه ی دوم قرن نوزدهم میلادی در کشورهای عربی سفر کرده گوید: عرب ها از میان تمام اسب ها، اسب هایی را اصیل و نجیب می دانند که نژادشان به یکی از پنج مادیانی برسد که پیامبر اسلام سوار آن می شد.
سیر تشکیل سواره نظام و توانمندی نظامی مسلمین را می توان با تخمین اسبانی سنجید که حضرت برای جنگ های مختلف مهیا می کرد.
هـ . گوشت و شیر
1. گوشت آقای غذاهاست در دنیا و آخرت
2. کسی که چهل روز بر او بگذرد و گوشت نخورد بر عهده ی اوست پول قرض کند و گوشت تهیه نماید.
3. کسی که می خواهد خشم و غضبش کم شود گوشت دُرّاج بخورد.
4. آن حضرت از خوردن گوشت خام نهی فرمودند و آن را کار حیوانات درنده دانستند.
5. نقل شده: آن حضرت دست و کتف [مثلاً گوسفند] را دوست داشتند و از ران کراهت داشتند؛ زیرا به محل ادرار نزدیک است.
6. حکایت شده: حضرت چون ماهی تناول می کردند می فرمودند:
«اللهم بارک لنا فیه و أبدل لنا به خیراً منه»
خداوندا برکت ده برای ما در این ماهی و به عوض آن بهترش را به ما عطا کن!
7. بر شما باد به شیرگاو که از همه گیاهی می خورد و خاصیت همه گیاه در شیرش هست.
8. از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:
هیچ کس با شیر نمی میرد؛ زیرا خداوند می فرماید: «لبناً خالصاً سائغاً للشاربین» شیری خالص و گوارا برای نوشندگان.
و. عنکبوت
1. آن حضرت وجودِ تارِ عنکبوت در خانه را از عواملی می شمرد که موجب فقر می شوند.
2. از حضرت علی(علیه السلام) نقل شده که پیامبر فرمودند:
«خانه شیطانی در خانه های شما، جایی است که عنکبویت، تار می تند.»
یادآوری:
آنچه گذشت برخی از روایاتی بود که از حضرت در مورد حیوانات حکایت شده بود و در اینجا از معجزات پیامبر در مورد حیوانات مانند سخن گفتن با حیوانات و یا داستان نجات یافتن حضرت از دست مشرکان توسط تارِ عنکبوتی که بر در غار بود ـ هنگام هجرت آن حضرت ـ و... سخن به میان نیاوردیم.