در هنگام تلاوت قرآن چه آدابى را رعایت کنیم که بیشترین بهره را ببریم؟

پرسش:

در هنگام تلاوت قرآن چه آدابى را رعایت کنیم که بیشترین بهره را ببریم؟

پاسخ:

پرسش: در هنگام تلاوت قرآن چه آدابى را رعایت کنیم که بیشترین بهره را ببریم؟ پاسخ: براى تلاوت قرآن در مراتب مختلف مراقبه، آداب خاصّى هست که به بعضى از آنها با استفاده از آیات و روایات اشاره مى شود: 1. در حال طهارت و با وضو به تلاوت قرآن بپردازد. 2. در حالى که مسواک کرده است قرآن را تلاوت کند. 3. با صوت زیبا تلاوت کند. 4. با جَهر متوسّط بخواند، نه با صداى آهسته باشد و نه با صداى بسیار بلند. 5. در حال تلاوت، با اَدَب و با طمأنینه و رو به قبله باشد، چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته مى خواند، تکیه نکند. 6. از روى «مصحف» تلاوت کند، که نگاه در «مصحف» و تلاوت از روى آن حساب خاصّى دارد، و در روایات روى این موضوع تأکید به عمل آمده است. در روایتى از رسول اکرم (ص) نقل گردیده که فرمود: «لیس شىء أشدّ على الشّیطان من الفرائة فى المصحف نظراً» ; «چیزى براى شیطان سخت تر و کوبنده تر از تلاوت قرآن نیست، آن هم از روى مصحف و با نگاه کردن در آن». 7. قبل از شروع به تلاوت قرآن; یعنى از شر شیطان پناه جوید و سپس «بسم الله الرّحمن الرّحیم» بگوید و بعد به تلاوت بپردازد، تا با عنایت خداى متعال از دخالت هاى شیطانى محفوظ بماند. قرآن مى فرماید: «فَاِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ اِنُّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»; «وقتى قرآن تلاوت مى کنى، پناه ببر به خداى متعال از شیطان مطرود. البته شیطان را بر آنانى که ایمان آورده و به پروردگارشان توکل مى کنند، تسلّط و سیطره اى نیست». قبل از شروع مى گوید: «أستعیذ بالله السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» یا مى گوید: «أعوذ بالله السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» و بعد مى گوید: «بسم الله الرّحمن الرّحیم» و سپس تلاوت را شروع مى کند. 8. ترتیل را مراعات کند. آن چنان تند نخواند که حروف و کلمات و وقف ها و فاصله ها به خوبى ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیر صحیح در میان حروف و کلمات ندهد; به نحوى که حروف و کلمات جدا از هم و غیر مرتبط باشد. در مجموع، باید حروف و کلمات را خوب، روشن و در عین حال، متّصل و مرتبط به هم ادا کند و وقف هاى آیات را هم مراعات نماید و طورى بخواند که قلوب را به حرکت آورد و دل ها را تکان دهد. قرآن، خطاب به رسول اکرم (ص) مى فرماید: «ورتّل القرآن ترتیلا»; «و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان». حضرت موسى بن جعفر از پدران بزرگوار خود (علیهم السلام) نقل مى کند: از رسول اکرم (ص) در خصوص آیه «ورتل القرآن ترتیلا» سؤال شد آن حضرت در توضیح و تفسیر آیه فرمود: «بیّنه تبیاناً و لا تنثره نثر الرّمل، و لا تهذّه هذاالشعر، قفو عنه عجائبه، و حرّکوا به القلوب، و لا یکون همّ أحدکم آخر السّورة» ; «قرآن را روشن و واضح تلاوت کن و حروف و کلمات آن را جدا از هم و پراکنده مساز، مانند پراکنده ساختن دانه هاى ریگ از یکدیگر، و آن را سریع و تند تلاوت نکن، همانند تند خواندن شعر، وقتى به عجایب قرآن مى رسید، توقف کنید و به تدبّر و تأمّل بپردازید و با تلاوت آن دل ها را به حرکت آورید و با شتاب و بى تأمّل نخوانید; به نحوى که بخواهید زود به آخر سوره برسید». 9. به هنگام تلاوت قرآن به چیز دیگرى فکر نکند و متوجه آیات قرآن باشد. 10. تدّبر در آیات قرآن بکند که در این صورت، از انوار و هدایت ها، حقایق و معارف، و دقایق و اسرار قرآن کریم به اندازه خود بهره مند خواهد شد. تلاوتى که در آن تدبّر نباشد آن چنان که باید فایده اى نخواهد داشت. البته این بدان معنا نیست که اگر کسى از اهل تدبّر نباشد. یعنى، معانى آیات را حتّى در حدّ ترجمه نداند از تلاوت قرآن نتیجه اى نخواهد برد. چنین کسى هم با مراعات آن قسمت از آداب تلاوت که در امکانش هست، بهره خود را خواهد برد. 11. حقّ آیات را مراعات کند; به این معنا که به هنگام تلاوت قرآن، وقتى از رحمت و جنّت یاد مى شود، خود را از رحمت محروم نبیند واز جنّت قُرب خود را دور نسازد. و وقتى به آیات عذاب و آتش، و آیات سخط و غضب مى رسد، بترسد و به خداى متعال پناه ببرد که از اهل عذاب و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از جناب او بخواهد که وى را از نجات یافتگان قرار دهد و وقتى به آیات تکبیر، تعظیم، تسبیح و تمحید مى رسد. به تکبیر، تعظیم، تسبیح و تمحید حقّ بپردازد. هنگامى که به آیات استغفار و طلب عفو و بخشش مى رسد، استغفار کند و طلب عفو مغفرت نماید و آنجایى که به ذکر صالحان مى رسد، از خدا بخواهد او را نیز از آنان و در جمع آنان قرار دهد و آنگاه که به ذکر اهل ضلال و طغیان و ذکر اهل غفلت و استدراج مى رسد، از خدا بخواهد که او را از ورود به جمع آنان حفظ کند. و... در هر موردى به تناسب آن پیش بیاید. امام صادق (ع) فرمود «اذا مررت بآیة فیها ذکر الجنّة فاسأل الله الجنّة، و اذا مررت بآیة فیها ذکر النّار فتعوّذ بالله من النّار» ; «به هنگام تلاوت قرآن وقتى به آیه اى رسیدى که در آن ذکر بهشت به میان آمده است، از خدا بهشت را بخواه، و وقتى به آیه اى رسیدى که در آن ذکر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش». در پایان تذکر این نکته به سالکان و قاریان بایسته است که هر چه مى توانند در تلاوت قرآن و مراعات آداب آن کاملا جدّیّت داشته باشند و این امر را مهم بشمارند و بدانند که هر چه در تلاوت قرآن بکوشند و با آن وحدت یابند; به همان اندازه به «حقیقت نورى قرآن» نزدیک شده و در نتیجه «حقیقت نورى خود» را خواهند یافت; زیرا «حقیقت نورى انسان» از «حقیقت نورى قرآن» است و مرتبه اى از مراتب آن و این سرّى است که براى اهل آن معلوم است و از نا اهل هم محجوب. «حقیقت قرآن» تجلّیات حقّ است که در وراى این الفاظ و مفاهیم ظاهرى مى باشد و در کتاب مکنون و نزد حضرت محبوب است: «وَ اِنَّهُ فِى أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِىٌّ حَکِیمٌ» و در عین حال، با همین الفاظ و مفاهیم ظاهر و متجلى در آنها است. «حقیقت نورى انسان» اگر به حقیقت خود برسد نیز از جلوات و مراتب نازله «حقیقت قرآن» مى باشد، نه چیز دیگر. (دقت شود) آن که از «حقیقت قرآن» دور مانده، از «حقیقت خود» دور گشته است و از حضرت محبوب هم محجوب. احکام و آداب قرائت قرآن 1. حضور و گفتگو در کنار انسان هاى والا، آداب خاصى دارد که توجه به یکایک آنان، زمینه پذیرش و مسیر ارتباط را بیشتر و هموارتر مى سازد. هر چه میزان عظمت افراد چشم گیرتر باشد، شرایط دیدار کنندگان و گفتگو کنندگان نیز والاتر خواهد بود. اگر شخصیت از زمین به اوج آسمان عظمت یابد، شرایط ملاقات کنندگان چگونه باید باشد؟ «قرآن» کلام ایزد و پیغام سرمد است و «قاریان قرآن» انسان هاى خجسته اى هستند که لیاقتى این گونه یافته اند که خدا با آنان به گفت و گو مى پردازد و سخن خود را ابلاغ مى کند!! ایجاد این ارتباط نخست نیازمند بینش و شناختى روشن نسبت به قرآن و پدیدآورنده قرآن است تا فراگیرى احکام و آداب، کارى پر ارزش تلقى شود. همه ما باید بدانیم افزودند بر دانش هاى ضرورى همچون فراگیرى ادبیات عرب و آشنایى با فصاحت و بلاغت، «پآکى نیت، صفاى دل و خلوص والا» در ایجاد ارتباط ما با معانى قرآنى نقش اول را خواهد داشت. از این رو قرآن خود مى گوید: «لا یَمَسُّهُ اِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»; پاکان و پاکیزگان تنها به ژرفاى مفاهیم قرآن دست مى یابند. پاک کن دیده سپس دیده بر آن پاک انداز *** شست و شو مى کن و آنگه به خرابات خرام در پى این ویژگى اصلى و مهم، احکام و آدابى نیز وجود دارد که باید بدان ها عمل کنیم. 2. استمرار تلاوت و تجدید انگیزه و شوق در هر بار، سکوت همگام شنیدند آیات، کمال ادب و تواضع هنگام قرائت قرآن، گذاردن آن بر مکان هاى بلند. 3. استفاده از لهجه هاى دلنشین در تلاوت آیات، توجه به ظاهر زیباى قرآن و حفظ تمیزى و نظافت جلد و صفحات آن. 4. در پایان قرائت همراه با بستن قرآن، دعا کنیم و از دعاهایى که از زبان معصومان (علیهم السلام) بیان شده است، استفاده بیشترى نماییم. 5. تنها براى ثواب قرائت، قرآن نخوانیم. 6. از ترجمه هاى روان و شیوا و تفسیرهاى مختصر براى انس با مفاهیم قرآن استفاده کنیم. 7. در گام هاى کمال و تکامل بعدى، از تفسیرهاى ژرف تر قرآن به صورت «تفسیر قرآن با قرآن» و «تفسیر قرآن با سخنان معصومان (علیهم السلام) استفاده مى کنیم و عطش شناخت و معرفت و اشتیاق خود را روز افزون نماییم. که در این هنگام با قرآن زندگى مى کنیم و هر لحظه خود را سرشار از عطر روح انگیز ملکوتى مى نماییم.