پرسش و پاسخ: تعيين سرنوشت انسان

پرسش:

سرنوشت انسان در اين عالم چگونه رقم مي خورد و ميزان نقش، اختيار و آزادي خود انسان در اين رابطه چقدر است؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به اين سوال ضمن تاکيد بر قدمت تاريخي بحث جبر و اختيار و فراز و نشيب اين موضوع در طول تاريخ به دو نکته کليدي شامل: 1- نظام عليت در عالم هستي اعم از علل مادي و معنوي 2- موهبت الهي به انسان در جهت تعيين سرنوشت خود، اشاره کرديم. اينک در بخش پاياني دنباله مطلب را پي مي گيريم.

3- سنن الهي که لايتخلف و لايتغير هستند بر نظام جهان حاکم هستند و به حکم قضا و قدر کليه حوادث بر اساس اين سنن شکل مي گيرند. اينکه هر فرد يا جامعه اي سختکوش باشد در ابعاد سختکوشي خود موفقيت را بدست مي آورد. اينکه آينده جهان به دست مومنان و موحدان خواهد بود. اينکه تا مردمي با ابتکار خودشان در اوضاع و احوال خود تغييري ندهند، خداوند اوضاع و احوال عمومي آنها را عوض نمي کند و... از جمله اين سنن حاکم بر جهان هستند.

4- آيا اين سنن الهي در برابر حرکت انسان ها با هر مرام، مکتب و ايده و نيتي يکسان عمل مي کنند يا خير؟ از نظر الهي، جهان نسبت به امور بي طرف نيست و طرفدار اهل حق و درستي و عدالت است. معتقد به تقدير الهي، به حکمت و رحمت و عدالت نيز معتقد است. اگر کسي رضاي خدا را تحصيل کند، يعني از سنت تشريعي الهي پيروي کند در کنف آن محفوظ خواهد ماند. اين گونه اعتقاد به تقدير و تدبير الهي که نتيجه اش توکل و اعتماد به خداست ترس از مرگ و نابودي و همچنين ترس از فقر و بي چيزي را از ميان مي برد و بزرگترين نقطه ضعف آدمي را که ترس از نيستي يا هستي شقاوت آلود است، اصلاح مي کند. اعتقاد به وجود اين گونه حساب ها در کار عالم بود که مسلمان صدر اسلام را آن اندازه فعال و کوشا و شجاع و دلير بار آورد که در جهان مانند ندارد. قرآن کريم وصف حال آنها را اينگونه ذکر مي کند:

آنان که مردم به آنها گفتند جمعيتي انبوه براي نابودي شما گرد آمده اند، پس بترسيد از آنها، اما اين تهديد جز بر ايمان آنها نيفزود و گفتند حمايت خدا ما را بس است و او خوب کارگزاري است پس بازگشتند با نعمتي از خداوند و تفضلي از جانب او در حالي که هيچگونه بدي به آنها نرسيده بود و تنها خشنودي خدا را در نظر گرفتند و پي جويي کردند، خداوند صاحب تفضلي بزرگ است. (آل عمران- 173 و 174)

روزنامه كيهان، شماره 21106 به تاريخ 23/4/94، صفحه 8 (معارف)