کسب روزی حلال

كلمات كليدي : روزي، رزق، حلال، آثار روزي حلال

نویسنده : سيده معصومه جوادي زاويه

واژه روزی، به معنای رزقی است که خداوند متعال برای همه افراد زمین عطا کرده است و همینطور به معنای خوراک روزانه آمده است.[1] واژه حلال نیز به معنای جایز و روا آمده است.[2]

روزی حلال در قرآن

با نگاه به آیات قرآنی در می‌یابیم که قرآن هرگز ما را به چشم پوشی از مواهب الهی دعوت نکرده است و فقر را ارزش و نعمت به حساب نیاورده و همیشه آدمی را دعوت به فعالیت نموده است تا از طریق کار و کوشش خود به روزی حلال دسترسی داشته باشد و دستور داده است که از روزی حلال و پاکیزه بخورید:

«ای مردم، از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید.»[3]

«از نعمت‌های پاکیزه‌ای که به شما روزی داده‌ایم بخورید.»[4]

در این آیات مراد از طیبات، چیزهای حلال و پاکیزه است که خداوند متعال روزی بندگانش قرار داده است و به حالت دستوری آورده است که ازحلال و طیب تناول کنید.

روزی حلال در روایات

پیشوایان معصومین(ع) همواره با گفتارو عمل، پیروان خود را به تلاش برای به دست آوردن روزی حلال تشویق کرده و حلال بودن روزی را ویژگی لازم و دائمی درآمدها دانسته‌اند. در روایات بسیاری که از پیامبر اکرم(ص) آمده است، مشاهده می‌کنیم که آن حضرت کسب در آمد حلال را برای هر مسلمانی واجب دانسته است[5] و تلاش و کار کردن دراین راه را با جهاد برابر شمرده‌اند.[6]

در روایت دیگری نیز حضرت می‌فرمایند: هر کسی شب هنگام بر اثر جستجوی حلال، خسته به خواب رود، آمرزیده خفته است.[7] در روایت دیگری نیز، امام صادق(ع)، به جستجوی روزی حلال امر می‌فرمایند و آن را کمک و پشتیبان دین معرفی می‌کنند.[8]

شرایط کسب حلال

یکی از ملزومات جامعه بشری آن است که انسان‌ها ناگزیر از زندگی دسته جمعی هستند و برای بقاء و استمرار آن، نیازمند یک سری امکانات زیستی می‌باشند و برای کسب این امکانات به ناچار باید در یک تعامل و ارتباط فکری و معنوی با دیگر انسان‌ها قرار گیرند تا بتوانند احتیاجات روزمره خود را تأمین کنند.

با توجه به تأکیدات فراوانی که خداوند درقرآن و روایات متعددی که از ائمه(ع) نقل شده است، در می‌یابیم که برطرف کردن نیازهای انسان باید از راه حلال و پاکیزه‌ انجام گیرد و گرنه به هدفی که خداوند متعال می‌خواهد، دست پیدا نخواهیم کرد.

1.شناخت دین:

امام صادق(ع) در بیان راه‌کار مناسب برای کسب روزی حلال می‌فرمایند: کسی که می‌خواهد تجارت کند، باید شناختی در دینش داشته باشد تا حلال را از حرام باز شناسد و کسی که شناخت دینی ندارد و به احکام تجارت ناآشناست ولی تجارت می‌کند، خود را در شبهات افکنده است.[9]

2. شناخت مسائل خرید و فروش:

امام علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: در بازار ننشیند مگر کسی که مسائل خرید و فروش را بداند و هر که با نادانی تجارت کند، در ربا خوردن فرو می‌رود.[10]

با توجه به روایاتی که بیان شد، ائمه معصومین(ع)، راهکار مناسب برای کسب روزی حلال را ابتدا شناخت دین و مسائل دینی و بعد از آن اشنا شدن با مسائل خرید و فروش بیان می‌کنند و به صراحت اعلام می‌دارند که شخصی که به این‌ها عمل نکند، خود را در شبهات و حرام گرفتار خواهد کرد.

آثار روزی حلال در زندگی انسان

الف- در زندگی فردی

رزق و روزی، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در زندگی فردی و اجتماعی بشر مطرح می‌شود، به دلیل اینکه انسان از ابتدا با آن رشد می‌کند و تا آخر عمر نیز با آن سر و کار دارد، از این‌رو آثار و فواید مهم و متعددی دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. آمرزش گناهان:

خداوند متعال، همواره با اسباب مختلفی، گناهان انسان را می‌بخشد که توبه، شفاعت، عبادت و... از جمله اینهاست. یکی از اسباب دیگری نیز که سبب آمرزش گناهان انسان می‌شود، روزی حلال است. چنانچه پیامبر اکرم(ص) در این‌باره می‌فرمایند: هر که روزی حلال خورد، فرشته‌ای به فرمان خدا بر سر وی بایستد و برایش آمرزش خواهی کند، تا از خوردن فارغ آید.[11]

2. استجابت دعا:

استجابت دعا دارای شرایط و مقدمات بسیاری است که یکی از آنها پاک کردن روزی از هر گونه شبهه و حرامی است. لذا با پاک و حلال بودن مال، دعای آدمی به مرحله استجابت می‌رسد. یکی از اصحاب رسول خدا(ص) از آن حضرت در خواست کرد که خدای تعالی او را مستجاب الدعوة کند، حضرت به او فرمود: خوراک خود را پاک کن تا دعایت مستجاب شود.[12]

3.گرامی شدن نزد خداوند:

در آیات و روایات بسیاری به این مطلب اشاره شده است که بنده با شرایطی در نزد خداوند محبوب و گرامی است. یکی ازاین راه‌ها برای گرامی بودن نزد خداوند، طلب روزی حلال است. حال چه بنده به این روزی دست پیدا کند و چه با تلاش‌های بسیار دست پیدا نکند در هر صورت در نزد خداوند محبوب و گرامی خواهد بود.

امام صادق(ع) در این‌باره فرموده است: بنده، آن زمان نزد خدا گرامی‌تر است که درصدد کسب درهمی حلال برآید و نتواند به آن دست یابد.[13]

4. نورانیت دل و جان:

یکی از ثمرات روزی حلال در انسان، این است که اعمال صالحه او مورد قبول درگاه خداوند قرار می‌گیرد و همچنین سبب روشنایی و نورانیت دل و جان آدمی می‌شود. زیرا فردی که خود را موظف به کسب روزی حلال می‌داند و آن را یکی از واجبات می‌شمارد و در راه به دست آوردن آن تلاش و کوشش فراوان می‌کند، در اعمال دیگر خود نیز وسواس بیشتری به خرج می‌دهد، از این رو هم اعمال او مورد درگاه خداوند قرار می‌گیرد و هم به سبب روزی حلال، خداوند دل و جانش را روشنایی می‌بخشد. پیامبر اکرم(ص) در این‌باره می‌فرمایند: هر کس چهل شبانه روز حلال خورد، خداوند دلش را روشن و نورانی می‌فرماید.[14]

5. باز شدن درهای بهشت:

یکی دیگر از آثار فردی روزی حلال که متوجه آخرت فرد می‌شود، باز شدن درهای بهشت است. که طبق فرموده رسول اکرم(ص) هر که ازدسترنج حلال خود بخورد، درهای بهشت به رویش گشوده شود و از هر در که خواهد وارد شود.[15]

آثار دیگری نیز می‌توان نام برد: برکت مال، رقت قلب، تربیت نسل صالح.

ب- در زندگی اجتماعی

1. سربار نبودن:

زندگی شرافتمندانه ایجاب می‌کند که هر شخص، شغل آبرومندی را برای خود انتخاب کند و از طریق سعی و عمل خود، امرار معاش خود و خانواده‌اش را تأمین بکند. چرا که نتیجه بیکاری، نداشتن مهارت و تلف کردن وقت این است که انسان، خود و خانواده‌اش را سربار و نان‌خور دیگران کند و چنین کسی از رحمت خدا به دور است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: هر که از زور بازوی خود نان بخورد، خداوند به رحمت در او نظر نموده، هیچگاه عذابش نفرماید.[16]

2. فقر زدایی:

یکی از راه‌های حلال کردن مال، پرداختن زکات، خمس و سایر حقوق مالی است که خداوند بر گردن انسان قرار داده است که پرداخت آنها موجب ریشه کن شدن فقر شده و در کاهش تقاضای تهیدستان بسیار مؤثر است.[17]

عوامل افزایش روزی حلال

علل متعددی را برای زیاد شدن روزی در قرآن و روایات مشاهده می‌کنیم که اجرای آن موجب افزایش روزی و رشد اخلاق و عواطف مردم در خانواده و جامعه می‌باشد که دراینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

1. تقوا و پرهیزگاری:

خداوند در قرآن می‌فرماید:

«و او را ازجایی که گمان ندارد روزی می‌دهد و هر کس بر خدا توکل کند، کفایت امرش را می‌کند.»[18]

2.استغفار:

طبق فرموده رسول اکرم(ص) که می‌فرمایند: فراوان از خدا طلب آمرزش کنید که آن جلب روزی می‌کند.[19] در می‌یابیم که یکی از مهم‌ترین اصلی‌ترین عوامل جلب روزی استغفار از درگاه خداوند متعال است. چرا که طبق فرموده اولیاء خدا استغفار درهای رحمت الهی را به روی دگان باز می‌کند و افزایش روزی، که مقصود از آن روزی حلال است، یکی از این درهای رحمت است.

3.دعا و نیایش:

دعا و نیایش به درگاه خداوند نیز از راه‌های بسیار مهم در جلب و افزایش روزی است. چنانچه امام صادق(ع) می‌فرمایند: راستی خداوند عزوجل روزی مومنان را آنچنان که تصور نمی‌کنند به آنها می‌رساند و این بدان جهت است که بنده چون راه بدست آوردن روزی خویش را نداند بسیار دعا و نیایش می‌کند.[20]

4. کتمان فقر:

یکی از کلیدهای وسعت روزی حلال ، پنهان کردن فقر است. پیامبر اکرم(ص) در این‌باره می‌فرمایند: کسی که گرسنه شود یا احتیاجی داشته باشد ولی آن را از مردمان پنهان کند و تنها نزد خداوند بگوید، بر خداوند است که یک سال روزی حلال روزیش نماید.[21]

5.کمک و یاری به مومنان:

یکی از رایج‌ترین کمک‌ها در میان مردم، انفاق و صدقه دادن است، که یکی ازمهم‌ترین مصادیق، کمک و یاری مومنان به شمار می‌رود.

مردم عموماً عادت دارند بر حسب اعتقادات مذهبی خود، روزانه و یا هفتگی وجهی را به عنوان صدقه به دیگران بدهند. خصوصا اگر با خطری مواجه شده باشند و یا قصد سفری را داشته باشند.[22] این عمل علاوه بر اینکه یک نوع بیمه برای آنها محسوب می‌شود، باعث تزکیه نفس، پاکی و افزایش روزی[23] انها نیز می‌گردد.

سایر عوامل عبارتند از: تمییز کردن ظروف غذا [24]، همسایه خوب بودن،[25]ازدواج،[26]خلال کردن دندان‌ها،[27] مهمان نوازی،[28]انگشتر عقیق،[29]خوش اخلاقی و مهربانی و... .[30]

عوامل تنگ‌دستی

1.قطع ارتباط با خویشاوندان نزدیک:

از گناهانی که موجب فقر است قطع رحم یا همان قطع ارتباط با بستگان نزدیک مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و مانند آن است. امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: قطع ارتباط خویشاوندی فقرآور است.[31]

2. سبک شمردن نماز:

اهمال در نماز خواندن، بی‌توجهی به نماز اول وقت، ترک نماز جماعت، فرار از شرکت در نماز مسجد و مانند آن همگی از مصادیق کاهلی در نماز است که در روایات از آن به الاستخفاف بالصلاة[32] تعبیر شده است. این کارها نیز بنا بر تصریح روایات باعث فقر می شوند.

3. قسم دروغ خوردن:

برخی از بس که دروغ گفته‌اند این گناه به صورت عادتی زشت برای آنها تبدیل شده است. روایات به ما هشدار می دهند که این کار موجب فقر و تنگدستی می‌شود. امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند: عادت بر دروغگویی فقرآور است.[33]