كلمات كليدي : تبرك، پيامبر(ص)، قرآن، ظرف، دست، قبر، منبر، آب وضو
نویسنده : علی رضا مصباحی
تبّرک در لغت به معنای طلب برکت است و برکت به معنای زیادت و رشد می باشد.[1] و در اصطلاح به معنای طلب برکت از طریق چیزهایی است که خداوند متعال به آنها قداست بخشیده و در درگاه پروردگار عالم دارای مقام و منزلت خاصی هستند. مانند؛ لمس کردن یا بوسیدن دست پیامبر و ائمه (صلوات الله علیهم اجمعین) و یا برخی از آثار آنها بعد از وفاتشان مثل تبرک به تربت امام حسین (علیه‌السلام).
تبرک در قرآن
در قرآن کریم می‌خوانیم، هنگامى که حضرت یوسف (ع) خود را به برادران
خویش معرفى کرد و آنان را بخشید، فرمود:
«إذهَبُوا بِقَمِیصِى هَذَا فَأَلقَوه عَلى وَجهِ أبِى یَأتِ بَصیراً »[2]
«این پیراهن مرا با خود ببرید و بر صورت پدرم (یعقوب) افکنید تا دیدگانش بینا گردد»
سپس مى‌فرماید:
«فَلَمََّا أن جَاءَ البَشیر ألقَاهُ عَلَى وَجهِه فَارتَدّ بَصیراً »[3]
«آنگاه که مژده دهنده، آن پیراهن را بر رخسار او افکند، بینایى وى بازگشت »
این سخن قرآن، بیانگر تبرک جستن پیامبری (حضرت یعقوب) به پیراهن پیامبر دیگر (حضرت یوسف) مى‌باشد، که موجب بازگشت بینایى حضرت یعقوب گردید.
در بین موجودات، با برکت ترین موجود، وجود مبارک پیامبر اکرم است که اشرف مخلوقات و سبب خلقت این نظام هستی است.
روایات زیادی در مورد تبرک جستن مردم به پیامبر و آثار آن حضرت، هم در زمان حیاتش و هم بعد از وفاتش وجود دارد که در این مختصر تبرکاً و تیمناً نمونه‌هایی از آن ذکر می‌شود.
تبرک به ظرف غذای پیامبر(ص)
صفیه می‌گوید: هرگاه عمر بر ما وارد می‌شد، دستور می‌داد تا کاسه‌ای که از رسول خدا (ص) نزد ما بود به او دهیم، سپس آن را از آب زمزم پر می‌نمود و از آن می‌آشامید و به قصد تبرک بر صورتش می‌پاشید.[4]
تبرک به دست پیامبر(ص)
خدمتگزاران مدینه بعد از نماز صبح ظرفهای آب خود را نزد پیامبر می‌آوردند که آن حضرت دست مبارک خود را به جهت تبرک در آنها داخل کند.[5]
تبرک به قبر مطهر پیامبر(ص)
داود بن صالح می‌گوید: روزی مروان به روضه رسول خدا (ص) وارد شد، دید شخصی صورتش را بر روی قبر پیامبر (ص) گذارده است، به او گفت آیا می‌دانی چه می‌کنی؟ هنگامی که آن شخص صورتش را برداشت مروان دید که او ابو ایوب است. ابو ایوب در جوابش فرمود من به جهت این سنگ نیامده‌ام، بلکه به خاطر رسول خدا (ص) آمده‌ام.[6]
تبرک به محل آب خوردن پیامبر(ص)
انس بن مالک می‌گوید: پیامبر (ص) بر امّ سلیم وارد شد و در آن جا مَشکی از آب دید که بر دیوار آویزان شده بود آن گاه پیامبر (ص) ایستاده از آن آب آشامید. امّ سلیم مَشک را برداشته و دهانه آن را بریده و برای تبرک نزد خود نگاه داشت.[7]
تبرک به منبر پیامبر(ص)
ابراهیم بن عبد الرحمن بن عبد القاری از ابوذویب نقل می‌کند که می‌گوید: ابن عمر را دیدم که دستش را بر جایگاه پیامبر (ص) در منبر کشیده و به صورت خود می‌مالید.[8]
تبرک به آب وضو و آب دست شستن پیامبر (ص)
الف) ابی حجیفه می‌گوید: خدمت رسول خدا (ص) رسیدم، در حالی که وضو می‌گرفت و مردم بر هم سبقت می‌گرفتند تا از آب وضوی حضرت بهره ببرند، هر کس از آن آب بر می‌داشت، برای تبرک به خود می‌مالید و کسی هم که به آن دسترسی پیدا نمی‌کرد به دست دیگران دست می‌مالید و بر روی خود می‌کشید.[9]
ب) در روایات آمده است:
«وَ اِذا تَوَضّأ کَادُوا یَقتَتِلُون عَلى وُضُوئه »[10]
«هرگاه پیامبر وضو مى‌گرفت، نزدیک بود مسلمانان، (بر سر بدست آوردن آب وضوى آن حضرت) با یکدیگر بجنگند ».[11]
تبرک به مو و ناخن پیامبر(ص)
الف) انس بن مالک گوید؛ دیدم که سر تراش، سر آن حضرت را می‌تراشید و اصحاب بر گرد آن حضرت جمع شده بودند و آن موها را به جهت تبرک می‌ربودند.[12]
ب) عمر بن عبدالعزیز هنگام وفاتش دستور داد مو و ناخنی از پیامبر (ص) را آورده و در کفنش قرار دهند.[13]
تحنیک[14] اطفال
صحابه اطفال خود را نزد حضرت می‌آوردند که او آنها را دعا و یا نامگذاری کند.[15]
عایشه گوید: صحابه دائماً فرزندان خود را نزد رسول خدا (ص) می‌آوردند تا آنان را تحنیک کرده[16] و مبارک گرداند.[17]