دوری از سستی و تنبلی

پيامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرمايند: «پروردگارا نعمت سرزندگی و كوشايی را به ما ارزانی‌دار و از سستی و تنبلی و ناتوانی و بهانه آوری و زيان و دل مردگی و ملال محفوظمان بدار.» (بحار الانوار، مجلسی، محمد تقی، ج۹۱، ص۱۲۵) تنبلی و كسالت آفتی است كه دامنگير اكثر افراد، چه پير و چه جوان شده است. تنبلی سرآغاز تمامی محروميت‌ها است. شخص تنبل از آنجا كه حال و حوصله انجام كاری ندارد خموده و ناتوان كناری می‌نشيند و منتظر گذران شب و روز است. روزش را بی‌حاصل شب می‌كند و شبش را بی‌ثمر روز. خمودگی و رخوت درونی‌اش توان انجام امور را از او می‌گيرد. نتيجه اين ناتوانی و بی‌حوصلگی آن است كه بسياری از موقعيتها و شرايط خوب زندگی را از دست می‌دهد. او نه تنها در كسب و كار توفيق نمی يابد بلكه موقعيتها و شرايط مطلوب اجتماعی را نيز از دست می‌دهد و در دام انواع محروميت‌ها خواهد افتاد. از اينروست كه اميرالمؤمنين علی (ع) تنبلی و ناتوانی را همراه هم دانسته و حاصل آن را فقر و نداری معرفی می كنند. شخص تنبل نه تنها دنيای خود را نابود می‌كند بلكه آخرتش را نيز تباه كرده چرا كه آنكه دنيا را به بی‌حاصلی و بی‌ثمری گذرانده اندوخته ای برای آخرتش ندارند. امام باقر (ع) تنبلی را تباه‌كننده دين و دنيا می‌خوانند و می‌فرمايند: «تنبلی به دين و دنيا زيان می‌زند.» در ادامه به ذكر بخشی از آنچه با بهره گيری از كلام معصومين (ع) برای حل اين آفت است می‌پردازيم.

استعانت از خداوند متعال

از آنجا كه تنبلی و رخوت امری ناپسند است و آثار مخرب بسياری دارد بزرگان دين، علاوه بر آنكه برای دوری از اين معضل تلاش می‌نمودند دست نياز به سوی بارگاه الهی بالا می‌بردند تا آنان را ياری نموده و از تنبلی رهايی بخشد و توانی به ايشان ارزانی دارد تا همواره سرزنده و كوشا باشند. پيامبر اكرم (ص) اينگونه با خدای خويش مناجات می‌نمودند كه: «(بحار الانوار، مجلسی، محمد تقی، ج۹۱، ص۱۲۵) نعمت سرزندگی و كوشايی را به ما ارزانی‌دار و از سستی و تنبلی و ناتوانی و بهانه آوری و زيان و دل مردگی و ملال محفوظمان بدار.»

به ‌كارگيری عزم و اراده

اراده انسان مانند موتوری است كه باعث حركت و پيشبرد فرد می‌شود. شخصی كه عزمی راسخ و اراده ای فولادين دارد همواره در انجام كارهايش موفق خواهد بود. چنين فردی هيچگاه مغلوب نمی شود و هرگز از انجام اعمالش باز نمی ايستد. انسان بااراده به آسانی بر همه ‌چيز فائق آمده و هيچگاه شكست نمی خورد. انسان پر توان و با اراده به جنگ با بی‌حوصلگی اش می‌رود و با بهره گيری از توان و عزم راسخش بر بی حوصلگی و تنبلی اش چيره می‌شود. در روايتی؛ اميرالمؤمنين علی (ع) به توجه دادن به اين عنصر مهم پرداخته‌اند و می‌فرمايند: «با عزم و اراده به جنگ سستی برويد».

مداومت بر انجام عمل در هنگام سستی

هنگامی كه سستی و رخوت به سراغ آدمی می‌آيد؛ انسان از انجام عملی كه بدان مشغول بوده بازمی ايستد. در اين حال فرد حوصله انجام هيچ كاری ندارد و كارهايش را رها می كند. آنچه به تجربه همه ما آن را درك نموديم آن است كه معمولاً در اين حالت بی‌حوصلگی بر شخص غلبه يافته و او را به سكون می‌كشاند اما اگر در اين حال فرد به عمل خود ادامه دهد و به حال درونی‌اش بها ندهد و تسليم آن نگردد پس از مدت كوتاهی اين حس در او از بين می‌رود. اين مهم چيزی است که حضرت علی (ع) بدان توجه داده‌اند چنانچه می‌فرمايند: «عليك بِإِدْمانِ الْعملِ فِي النّشاطِ و الْكسل. در حال نشاط و تنبلی بر عمل مداومت كن». (غرر الحكم و درر الكلم، تميمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، ص ۴۴۴ ح ۵۷۰۵)

پرهيز از به تعويق انداختن عمل

در برخی موارد؛ به تأخير انداختن امور سبب می‌شود تا شخص در انجام كارها توفيق نيابد و اين تأخير، شور و اشتياق انجام عمل را از او می‌گيرد. در اين حال شخص توان انجام كار را از دست می‌دهد و سستی دامان او را می‌گيرد. برحذر داشتن از تأخير در انجام امور، امری سفارش شده از سوی معصومين (ع) است. امام علی (ع) در اين خصوص می‌فرمايند:«تاْخِير الْعملِ عنْوان الْكسل؛. (غرر الحكم و درر الكلم، تميمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، ص ۳۱۶ ح ۴۰۷۴)