نویسنده: مرکز فرهنگ و معارف قرآن
اشاره
در طول تاریخ تفسیر و قرآن پژوهی، برخی از آیات قرآن کریم به سبب ویژگی خاصی که داشتند، شهرت بیشتری یافته و مورد توجه قرار گرفته‌اند، این آیات را آیات نامدار می‌نامند. در این مقاله با نام، مشخصات و نکات مهم یکی از این آیات آشنا می‌شویم.
آیه 255 بقره به «آیةالکرسی» مشهور است که از واژه «کرسی» مذکور در همین آیه گرفته شده.[1]
«اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَیْ‌ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیم»
«خدا است که معبودی جز او نیست. زنده و برپا دارنده است. نه خوابی سبک او را فرا می‌گیرد و نه خوابی گران. آن چه در آسمان‌ها و آن چه در زمین است، از آن او است. کیست آن‌کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آن چه را پیش روی آنان است و آن چه را پشت سرشان قرار دارد می‌داند، و به چیزی از علم او، جز به آن چه بخواهد، احاطه نمی‌یابند. کرسی او آسمان ها و زمین را در بر‌گرفته، و نگهداری آنها بر او دشوار نیست، و او والای بزرگ است.»
وجود روایاتی منقول از پیامبر (ص)، امامان(ع) و صحابه درباره‌ی این آیه نشان می‌دهد که شهرت آن به آیةالکرسی، به صدر اسلام و حتی عصر پیامبر(ص) برمی‌گردد.[2] جامعیت آیةالکرسی در ترسیم رابطه‌ی خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده و مفسران را واداشته است تا با اهتمامی ویژه، به شرح آن بپردازند یا در این باره نوشته های مستقلی بنگارند.[3]
درباره‌ی فضیلت این آیه و فواید و آثار و نیز قرائت دائم آن، روایات فراوانی از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده است که به صدور همه‌ی آنها از معصوم اطمینان نداریم و حتی برخی از آنها ضعیف شمرده شده‌اند. در روایتی که "ابوموسی اشعری" از پیامبر(ص) نقل کرده، آمده است:
«خداوند به موسی وحی کرد که اگر بعد از هر نماز واجب، آیة الکرسی را بخواند، قلب شاکران، لسان ذاکران، ثواب پیامبران و اعمال صالحان را برای او قرار می‌دهد و جزء پیامبر یا صدیق یا بنده‌ی مؤمن خدا یا کسی که می‌خواهد در راه خدا کشته شود، بر آن مواظبت نمی‌کند».[4]
اما فراوانی آنها و نقل در کتاب‌های معتبر حدیثی شیعه و اهل‌سنت و نیز سازگاری بخش فراوانی از آنها با مضامین بلند آیه به ما اطمینان می‌بخشد که دست‌کم، بخشی از این روایات به طور قطع از معصوم(ع) صادر شده است و همین امر، موجب می‌شود تا در برابر آنچه ضعیف است و به صدور آن اطمینان نداریم، با مسامحه عمل کنیم؛ به ویژه با توجه به روایتی صحیح که این آیه را مشتمل بر اسم اعظم خداوند می‌داند که هرگاه خداوند با آن اسم خوانده شود، هر دعایی را مستجاب می‌کند.[5]
درباره‌ی فضیلت و منزلت این آیه، از پیامبر (ص) نقل شده:
«آیةالکرسی سید آیه‌ها و برترین آیه قرآن است[6] و همه‌ی خیرهای دنیا و آخرت را در بر‌دارد و نزد ساق عرش، خداوند را تقدیس می‌کند و از گنجینه‌ی رحمت در زیر عرش الهی نازل و به پیامبر اعطا شده است.»[7]
از امام علی (ع) نقل شده که فرمود:
«پس از شنیدن این سخن از پیامبر، هیچ شبی را بدون قرائت آن به سر نیاوردم و هر شب سه بار در دو رکعت بعد از عشاء و در وتر و هنگام خواب، آن را می‌خواندم».[8]
این آیه با فاتحة‌الکتاب و آیه‌ی ملک و آیه‌ی شهادت، به عرش خداوند آویخته بودند و بین آنها و خداوند حجابی نبود. از پیامبر(ص) نقل شده است:
«هرکس آیة الکرسی را صد بار بخواند، به منزله‌ی کسی است که خداوند را در تمام عمر خود، عبادت کرده است.»[9]
و قرائت آن، با قرائت ربع قرآن برابر است. از حضرت صادق(ع) نقل شده: «آیةالکرسی قله‌ی رفیع قرآن است».
درباره‌ی آثار و برکات این آیه از پیامبر(ص) نقل شده:
«قرائت آن، شخص و فرزندان و خانه‌ی او را از برخی حشرات موذی حفظ می‌کند و قرائت آن پس از نماز واجب، قاری را تا نماز دیگر در ذمّه خداوند قرار می‌دهد و قرائت آن هنگام خواب، شخص را تحت حفاظت دو فرشته در می‌آورد و چیزی جز مرگ مانع ورود او به بهشت نیست و خداوند خود، او را قبض روح خواهد کرد و چونان کسی باشد که در رکاب پیامبران به شهادت رسیده است. این آیه در هر خانه‌ای خوانده شود، شیطان و جنیان از آن دور می‌شوند. آیة الکرسی بر پنجاه کلمه مشتمل است و هر کلمه، پنجاه برکت دارد».
پیامبر اکرم(ص) هنگام وضع حمل فاطمه(س) فرمود:
«آیةالکرسی با آیه‌ی سخره (اعراف/7، 54) و معوذتین، بر حضرت خوانده شود».
کسی که آن را با سه آیه‌ی اول سوره‌ی مؤمن هنگام صبح بخواند، تا شب؛ و اگر شبانگاه بخواند، تا صبح در امان خواهد بود و هر کس آن را با دو آیه‌ی آخر سوره‌ی بقره در گرفتاری‌ها بخواند، خداوند به فریادش می‌رسد.[10]
از ابی الحسن(ع) نقل شده:
«هر کس آن را هنگام خوابیدن بخواند -اگر خدا بخواهد- از درد فلج در امان باشد و هر کس پس از نماز واجب بخواند، حیوان نیش‌دار به او آسیب نرساند».
حدیثی از امام صادق(ع) نیز داریم:
«قرائت این آیه برای رفع ترس مؤثر است».
در حدیث دیگری از حضرت آمده است:
«هر کس آیة الکرسی را یک‌بار بخواند، خداوند هزار امر ناخوشایند را از او در دنیا برمی‌گرداند که کمترین آن فقر است، و هزار امر ناخوشایند را در آخرت از او بر می‌گرداند که کمترین آن عذاب قبر است؛ ولی من از این آیه، برای صعود به درجات بالاتر کمک می‌گیریم.»[11]
در روایتی که امام علی بن الحسین(ع) از پیامبر(ص) نقل کرده (و نیز روایتی از ابن مسعود) به قرائت دو آیه‌ی بعد از آیةالکرسی نیز سفارش شده است. برپایه‌ی این روایت، پیامبر (ص) فرمود:
«هرکس چهار آیه از اول بقره و آیةالکرسی با دو آیه پس از آن و سه آیه‌ی آخر بقره را بخواند، در جان و مالش بدی نبیند و شیطانی به او نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند».[12]
گویا همین حدیث سبب شد تا بعدها آیةالکرسی در میان شیعیان، عنوانی برای هر سه آیه تلقی شود. آن دو آیه، با آیةالکرسی پیوندی عمیق و تأثیری شگرف در تربیت روح انسان دارد و بیان می‌دارد که هیچ اجباری از جانب خداوند در پذیرش دین نیست؛ زیرا راه رشد و هدایت از گمراهی بازشناخته شده است:
« لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ »
و هر کس به عبادت غیرخدا کافر شود و به خداوند ایمان آورد، به دست‌گیره‌ی محکمی چنگ زده که هرگز قطع نمی‌شود و خدا شنوا و دانا است:
«فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم».
خداوند، یاور و عهده‌دار امور مؤمنان است و آنان را از تاریکی‌ها و گمراهی‌ها خارج ساخته، به سوی روشنایی هدایت می کند:
«اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور»
اما سرپرست کافران شیطان است و آنها را از روشنایی خارج ساخته، به سوی تاریکی‌ها می‌برد و اینان در آتش جاودانه‌اند:
«وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون»
پی نوشت:
-
[1] . البحر المحیط، ج 2، ص 606
-
[2] . المیزان، ج 2، ص 337
-
[3] . کتاب نامه‌ی قرآن کریم، ج 1، ص 79 و 80
-
[4] . ابن کثیر، ج 1، ص 315؛ الموضوعات، ابن جوزی، ج 1، ص 177
-
[5] . ابن کثیر، ج 1، ص 315
-
[6] . همان، ص 314؛ قرطبی، ج 3، ص 175
-
[7] . الدر المنثور، ج 2، ص 8؛ آیة الکرسی، ص 36
-
[8] . الدرالمنثور، ج 2، ص 8، الامالی، طوسی، ص 509
-
[9] . بحارالانوار، ج 89، ص 263؛ نور الثقلین، ج 1، ص 258
-
[10] . آیة الکرسی، ص 41-62؛ ابن کثیر، ج 1، ص 315
-
-
[12] . الکافی، ج 2، ص 621
روزنامه ی کیهان، سه شنبه، 23فروردین 1384،سال شصت وسوم، شماره ی 18203