درس پانزدهم :تمهیدات سخنرانی (3)
هدف از این درس آشنایی با موارد زیر است:
- انواع مطالعه برای تبلیغ و سخنرانی دینی؛
- عناوین اجمالی برخی از تمهیدات سخنرانی؛
- محورهای تست نهایی محتوا.
هفتم. تهيه محتوا
پس از مشخص كردن مخاطب، هدف، موضوع، عنوان، مسئله يابى و تعيين زاويه ديد، نوبت به
تهيه محتواى سخنرانى با توجه به موارد و مراحل پيشين در تمهیدات مى رسد. براى تهيه
محتوا بايد كتابها، مقالات و نوشته هاى مرتبط را مطالعه نمود.
هر سخنران دينى صرف نظر از آشنايى با برخى علوم متداول حوزوى؛ مانند صرف، نحو، عقايد،
فقه، اصول و... به سه نوع مطالعه در تبليغات خود نيازمند است که عبارت اند از:
مطالعه آزاد، مطالعه هدفمند و مطالعه تكميلى.
1. مطالعه آزاد
مطالعه آزاد عبارتست از: «مطالعه جهت كسب معلومات و آگاهى نسبى در معارف دينى
و عمومى جهت استفاده در تبليغ در طول عمر.»
مبلّغ دينى زمانى در تبليغ خود موفق خواهد بود كه با توجه به نيازها و شرايط زمانه
و مخاطبان و مستند به منابع و متون دينى و علمى سخن بگويد؛ از اين رو لازم است همواره
در طول عمر تبليغى خود با مطالعه مأنوس باشد. به این نوع مطالعات که آزادانه در طول
عمر انجام می شود، مطالعه آزاد می گوییم.
مطالعه آزاد را مى توان به دو حوزه كلى تقسيم نمود: عمومى و تخصصى.
الف. مطالعه عمومى
منظور از مطالعه عمومى، مطالعه آن دسته از مطالب است كه در حوزه اطلاعات عمومى مردم
قرار دارد و مخاطبان ما به نوعى توقع دارند كه آنها را بدانيم و در صورت پرسش، پاسخگوى
آنان باشيم. هر كدام از مخاطبان، بخشى از اطلاعات عمومى را دارند؛ ولى توقعشان اين
است كه مبلّغ همه آنها را بداند.
مطالعه عمومى خود به دو بخش تقسيم مى شود: مذهبى و غير مذهبى.
منظور از مطالعه عمومى مذهبى، مطالعه آن دسته از مطالب دينى است كه در حوزه اطلاعات
عمومى قرار دارد. حداقل مطالعات لازم در اين بخش را مى توان در موارد زير ديد:
- يك دوره تفسير قرآن كريم (نمونه، الميزان، مجمع البيان و يا يك تفسير جامع ديگر)؛
- يك دوره مختصر از روايات اهل بيت (؛ شامل نهج البلاغه و يكى از مجاميع حديثى مثل اصول
كافى يا سفينة البحار؛
- يك دوره كتابهاى يكى از عالمان جامع نگر و مطمئن شيعه مثل مرحوم شهيد مطهرى ) تا آنجا
كه در تبليغ كارايى دارد؛
- يك دوره مباحث اخلاقى؛
- يك دوره احكام و مسائل شرعى؛
- یک دوره تاریخ معصومین
و منظور از مطالعه عمومى غير مذهبى، مطالعه اطلاعات، اخبار، آمار، گزارشها، تحليلهاى
سياسى و اجتماعى و اقتصادى، داستان، شعر، ضرب المثل، لطيفه و... است كه گرچه از جمله
معارف اسلامى نيستند؛ اما هر مبلّغ دينى جهت تحليل مسائل و پاسخگويى به مردم، به آنها
نيازمند است. مطالعه يك دوره تاريخ عمومى جهان و ايران؛ همچنين مطالعه يك دوره جغرافياى
جهان، مخصوصاً جغرافياى جهان اسلام، و نيز مطالعه منابع و كتب مربوط به اديان و فرقه
ها، از جمله مطالعات آزاد غير مذهبى محسوب مى شود.
مطالعه روزنامه ها، مجلات، ويژه نامه هاى تحليلى، كتابهاى تاريخى، كتب ادبى و شنيدن
اخبار از رسانه ها، در جهت بدست آوردن اطلاعات عمومى غيرمذهبى، يارى گر مبلّغ خواهد
بود.
ب. مطالعه تخصصى
مطالعه تخصصى عبارتست از مطالعه مطالب تخصصى كه جایگاه آنها مراکز علمی و تحقیقاتی
است و در حوزه اطلاعات عمومى نيستند؛ ولی مبلّغ به آنها نيازمند است. مطالعات تخصصى
براى تبليغ نيز دو گونه است: مهارتى و محتوايى.
منظور از مطالعه تخصصى مهارتى، مطالعه كتابها و مقالاتى است كه در مهارت تبليغ و سخنورى
نوشته شده است. و مطالعه تخصصى محتوايى، مطالعه آن بخش از موضوعات و محتواها است كه
گرچه تخصصى و مربوط به مراكز علمى و پژوهشى و پژوهشگران هستند؛ ولى به نوعى در اذهان
برخى از مخاطبان وارد شده و بعضى از آنها را دچار شبهه و اشكال كرده اند، و به همين
دليل مبلغ دينى بايد گاهى در سخنرانى و گاه در پاسخ به پرسشها از آنها اطلاعات كافى
داشته باشد؛ مثل بحث پلوراليسم، رابطه دين و دولت، آزادى و اسلام، حقوق زن، معاملات
بانكى، فمنيسم، هرمنوتيك، و... .
2. مطالعه هدفمند
مراد از مطالعه هدفمند، مطالعه اى است كه به هدف تأمين محتواى يك سخنرانى انجام مى
شود. به صورت طبيعى مبلّغ با مطالعات آزادى كه داشته، مطالبى را در موضوعات مختلف قبلاً
گردآورى كرده است و ممكن است براى موضوع مورد نظر در جلسه سخنرانى خود مطالبى از قبل
داشته باشد. در اين صورت همان اطلاعات را با مطالعه، به حدى كامل مى كند كه بتواند
به هدف سخنرانى نايل آيد و اگر از قبل، در آن موضوع مطالعه نداشته، همه مطالب را در
همين جا با مطالعه هدفمند به دست مى آورد.
3. مطالعه تكميلى
منظور از مطالعه تكميلى، مطالعه كتاب و مقاله نيست؛ بلكه مطالعه فيشهاى گردآورى شده
جهت بازنگرى در آنها از جهت داشتن مواد مناسب، و رفع نواقص است.
انواع مطالعه و نسبت آنها به يكديگر در مقام تبليغ را مى توان به تهيه مواد براى يك
ميهمانى تشبيه كرد. ما در زندگى به صورت عادى يك سرى مواد غذايى را در منزل نگه دارى
مى كنيم و معمولاً آنها را داريم (آزاد) و به هدف يك ميهمانى خاص، با توجه به مواد
غذايى موجود در خانه، مواد ديگرى را تهيه مى كنيم (هدفمند) و آن گاه براى پخت غذا مواد
گردآورى شده را بررسى كرده و دقت مى كنيم كه چيزى از قلم نيفتاده باشد و در صورت كمبود
ماده اى خاص، آن را جبران مى كنيم (تكميلى). البته ممكن است برخى از مواد را در طول
پخت غذا به آن اضافه كنيم. در سخنرانى نيز چنين است؛ یعنی ممكن است مطالبى در حين سخن
به ذهن برسد كه مناسب باشد و آنها را به مواد آماده شده قبلی بیفزاییم.
در مورد روش مطالعه و فيش بردارى بايد كتابهاى روش تحقيق را مطالعه نمود؛ اما در اينجا
فقط به اين نكته اشاره مى كنيم كه همه مطالب مطالعه شده را براى استفاده در منبر بايد
فيش بردارى كرد و به صورت دقيق بايگانى نمود تا اطلاعات گردآورى شده قابل جابجا كردن
بوده و مطالب قبلى براى سخنرانيهاى آينده نيز به كار آيد.
هم اکنون دو نوع فیش برداری برای تبلیغ رایج است: یکی فیش برداری سنتی که از راه نوشتن
مطالب بر روی کاغذ فیش تبلیغ و ثبت موضوعات کلی، عام، خاص، مناسبت، مخاطب، نوع مطلب،
نمایه ها و آدرس انجام می شود. و دیگری فیش نویسی الکترونیک که از طریق ثبت مطالب در
رایانه و با استفاده از نرم افزاز «فیش» صورت می گیرد.[1]
هشتم. چينش مطالب
هشتمين تمهید برای سخنرانى، چينش مطالب مطالعه شده براساس تأثيرگذارى در انديشه، احساس
و رفتار مخاطب است. در اين مرحله، فيشهاى گردآورى شده را به صورتى پشت سر هم قرار مى
دهيم كه اگر از ابتدا تا انتها در سخنرانى پشت سر هم ارائه شوند، بيش ترين تأثيرگذارى
حاصل گردد.
چينش مطالب براساس قالبهاى سخن، اهداف سخنرانى اعم از تأثيرگذارى در انديشه، احساس
و رفتار، و ترتیب اجزاء سخن، شكلهاى مختلف و متنوعى پيدا مى كند كه به لحاظ اهميت در
يك فصل مستقل از آن بحث مى كنيم.
نهم. توجه ويژه به ايجاد انگيزه ابتدايى
دهم. توجه ويژه به نقطه اوج[2] در تأثيرگذارى
حُسن مَطلع و حُسن خِتام در سخنرانى از اهميت ويژه اى برخوردار است. مراحل نهم و دهم
در واقع زيرمجموعه هاى چينش هستند و در صورتى كه چينش مناسبى صورت گرفته باشد، در ابتداى
سخنرانى مطالبى قرار گرفته كه در مخاطب انگيزه پى گيرى مطلب ايجاد كند و در انتهاى
آن مطالبى قرار دارد كه اوج تأثيرگذارى احساسى را بوجود آورد؛ اما به دليل اهميت اين
دو بخش و اينكه ممكن است پس از گردآورى فيشها و چينش آنها، مورد غفلت قرار گيرند، به
صورت ذكر خاص بعد از عام و جداگانه ذكر شده اند، تا نيكويى شروع و زيبايى پايان سخن
مورد غفلت قرار نگيرد.
يازدهم. تست نهايى محتوا
در صورتی محتوای تهیه و تنظیم شده مفید و مناسب است و می شود با آن سخنرانی کرد که
به امور زیر در آن توجه شده باشد. برخی از این امور در مباحث گذشته مورد توجه قرار
گرفته اند و درباره بعضی از آنها در آینده بحث خواهد شد.
- رسالت سخنرانى دينى؛
- نياز مخاطبان؛
- زمينه پذيرش و ذائقه مخاطبان؛
- محيط سخنرانى از حيث زمان، مكان و مناسبت؛
- موقعيت اجتماعى سخنران؛
- تواناييهاى سخنران؛
- مقدار زمان و تعداد جلسات؛
- ابزار ارتباطى.
پس از تست نهایی محتوای تهیه شده با توجه به موارد فوق، و تطبیق شرایط بیان شده، از
نظر محتوایی آمادگی جهت سخنرانی را فراهم آورده ایم.
- انواع مطالعات لازم در تبلیغات دینی را نام ببرید.
- منظور از مطالعه عمومی چیست؟ انواع آن را توضیح دهید.
- منظور از مطالعه تخصصی چیست؟ انواع آن را توضیح دهید.
- مطالعه هدفمند را تعریف کنید.
- منظور از مطالعه تکمیلی چیست؟
- هم اکنون چند نوع فیش برای گردآوری محتواهای تبلیغی وجود دارد؟ توضیح دهید.
- محورهای تست نهایی محتوا را بنویسید.
با توجه به یکی از موضوعاتی که در تمرین درسهای گذشته تشخیص داده و مسئله یابی و تعیین
زاویه دیدی که برای آن انجام داده اید، محتوای یک سخنرانی را آماده کرده، فیشهای آن
را با توجه به تأثیرگذاری در اندیشه، احساس و رفتار مخاطب تنظیم کنید.