انفاق
قال صادق(ع): «لیسَ شَی أثقَلَ علی الشَیطانِ من الصَّدقة علی المؤمن؛ و هو تََقَعُ فی یدِ الرَّبِ ...»
انسان با علاقه و محبت مال دنیا و زیبایی‌های آن بزرگ و تربیت شده است، که منشأ بیشتر مفاسد اخلاقی و دینی همین علاقه است؛ پس اگر انسان به واسطه صدقات و از خودگذشتگی بتواند این علاقه را سلب و یا کم کند موجب قطع ریشه فساد درون و رشد و رسیدن او به درجات عالیه تقوا خواهد شد؛[1] از جمله ویژگی‌هایی که خداوند متعال برای انفاق برشمرده این است که انفاق مایه فزونى اموال می‌گردد:
«قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ»
«بگو: پروردگارم روزى را براى هرکس بخواهد توسعه مى‌دهد، و براى هرکس بخواهد تنگ (و محدود) مى‌سازد، و هر چیزى را (در راه او) انفاق کنید، جاى آن را پر مى‌کند و او بهترین روزى دهندگان است.»[2]
آداب انفاق
اول: اگر به دل او گذر کند که مالی را در راه خدا بدهد و این قصد را داشته باشد، بداند این زمان از اوقاتی است که شیطان از وی غافل شده؛ پس فرصت را غنیمت شمارد و به زودی قصد خود را بجا آورد که در تأخیر،آفات بسیار است.
دوم: وقتی به احتیاج کسی مطلع شد یا گمان برد، پیش از اظهار نمودن به او انفاق کند و آبروی او را محافظت نماید، و نگذارد که فرد مقابل مجبور به درخواست شود؛ زیرا بعد از طلب و درخواست آنچه می‌دهد قیمت آبرویی است که ریخته است و احسان کامل و تام نیست.
سوم: از منت نهادن بر فقیر و اذیت وی دوری نماید، و اگر بخششی انجام داد؟، سعی در فراموشی آن از خاطر نماید تا در دفتر حسناتش ثبت گردد. عمده دلیل این عبارت این است که ممکن است فرد با نگه داشتن این احسان در یاد، روزی این انفاق را به انفاق شونده یادآوری کند، و صدقه و احسان خود را باطل نماید.[3] خداوند متعال نیز در این‌باره می‌فرماید:
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى:[4]
اى کسانى که ایمان آورده‌اید! بخشش‌هاى خود را با منت و آزار، باطل نسازید.»
چهارم: اسلام، دین عدالت و اعتدال است و در جای جای شریعت مقدس پیروان خود را از افراط و تفریط برحذر داشته است. در مورد انفاق نیز این قاعده کلّى را جارى مى‌داند و بندگان خاص خدا را چنین مى‌ستاید:
«وَالَّذینَ اذا انْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً:[5]
کسانى که وقتى انفاق مى‌کنند، اسراف و اجحاف نمى‌ورزند، بلکه میانه‌روى را پیش مى‌گیرند.»
همچنین در جای دیگری در باب رعایت اعتدال می‌فرماید:
«الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ:[6]
(متّقین) کسانى هستند که به غیب ایمان دارند و نماز را به پاى مى‌دارند و از آنچه به آنان روزى داده‌ایم، انفاق مى‌کنند.»
(مِمَّا) در آیه همان «مِن‌ما» است و یکی از معانی «مِن» بعض است؛ یعنی بعضی از آنچه روزی کردیم- نه همه آن- را انفاق کنید.[7]
آثار انفاق
فقر و محرومیت اجتماعی معضل بزرگ جوامع بشری امروز است که ناشی از بی‌عدالتی و عدم توجه انسان‌ها به هم نوع خودشان است. انفاق از جمله ابزاری است که می‌تواند فضای جامعه انسانی را تعدیل نموده و روح انسانیت را در آن بدمد. خدای سبحان خطاب به ثروتمندان جامعه می‌فرماید:
«وَ لا یَأْتَلِ أُولُوا الْفَضْلِ مِنْکُمْ وَ السَّعَةِ أَنْ یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبى وَ الْمَساکینَ وَ الْمُهاجِرینَ فی سَبیلِ اللَّهِ:[8]
آنها که از میان شما دارای برتری [مالی] و وسعت زندگی هستند، نباید سوگند یاد کنند که از انفاق نسبت به نزدیکان و مستمندان و مهاجران در راه خدا دریغ نمایند.»
کمک ثروتمندان جامعه به فقرا یعنی کمک به محیط امن اقتصادی برای خودشان، محیطی که نامنی‌اش را فقر و فلاکت انسان‌های به بن بست رسیده به ارمغان آورده است.