حبل الله
حَبْل در لغت به معنی ریسمان و هر دست‌آویزی است که آدمی را به محل مورد نظر خود برساند؛ مانند ریسمانی که به کمک آن از چاه بیرون آیند یا از محل پست و پایین به جایی بلند برسند. ترکیب حبل الله یک بار در سورۀ آل عمران، آیۀ 103 ذکر شده است:
«وَ اعْتَصِـــــــــــــــمُواْ بِــحَــــبْلِ اللّــهِ جَمــــیعًا» (آل عمران/103)
«همگی به ریسمان الهی چنگ زنید»
مفسران برای آن معانی مختلفی ذکر کرده‌اند از جمله:
1- قرآن؛ این معنی از ابوسعید خُدری، ابن عباس، قَتاده و سُدّی روایت شده است و نیز در روایتی از اَعْوَر از امیرالمؤمنین (ع) و از پیامبر اکرم (ص) قرآن را «حبل الله المتین» یاد کرده‌اند.
2- دین اسلام؛ این معنا به روایتی از ابن‌عباس و ابوزید مستند است.
3- عهد و پیمان خدا؛ طُریحی در مجمع البحرین در توضیح «حَبل الله» آن را به معنی پیمان آورده و افزوده است:
«از آن جهت پیمان را حبل خوانده‌اند که آن، مانند ریسمانی راست و کشیده، آرامش و امنیت را استوار نگاه می‌دارد.»
وی سپس می‌گوید:
«عرب‌ها نور کشیده شده را به نخ و ریسمان تشبیه می‌کنند و حدیث «هُوَ حبلُ اللهِ المَتین» و نیز روایت مشهور «هو حَبلُ اللهِ المَمدودِ مِن السَّماءِ الی الارض» را بدین گونه معنی می‌کنند که: «آن (قرآن)، نور هدایتی است که آسمان تا زمین را تابناک نموده و پر کرده است.»
4- امان و وسیلۀ امنیت؛ امنیت در پی عهد و پیمان، هم‌چون نتیجه‌ای تلقی می‌گردد.
5- عقل؛ راغب اصفهانی می‌نویسد: «حبل الله» یعنی خردی که از سوی خدا به آدمی اهدا گشته است تا او را به راه خدا رهنمون گردد و او را به ساحت پاک آفریدگار، نزدیک گرداند.
6- جماعت؛ این معنی از عبدالله‌بن‌مسعود روایت شده است و نیز هم او گفت:
«ای مردمان طاعت خدای و ملازمت جماعت نگاه دارید که حبل و عهد خداست و آنچه را که از جماعت و هم‌دلی نپسندید، بهتر است از آنچه که در تفرقه و جدایی دوست بدارید.»
7- ائمه (ع)؛ «حبل الله» در معنی قرآن و به معنی ائمه علیهم السلام نزد شیعه، امری ثابت شده و متواتر و حدیث ثقلین نیز مؤید آن است. در «العمدة فی الامامة» شیخ مفید و کتاب‌های دیگر به روایت از امام صادق علیه‌السلام آمده است که:
«نَحنُ حَبلُ اللهِ الذّی قال الله تَعالی و اعتََصِمُوا بحبل اللهِ...»
«ما همان ریسمان الهی هستیم که خداوند دربارۀ آن فرمود: به ریسمان الهی چنگ بزنید»
علامۀ مجلسی می‌گوید:
«بدان سبب قرآن و امامان به حبل تشبیه شده‌اند که آنان وسیلۀ رسیدن انسان‌ها به خدا هستند. زیرا به یاری آنها مردم به خدا نزدیک می‌شوند و از مهر و کرم او برخوردار می‌گردند و به بهشت می‌رسند. از این رو، قرآن و عترت پیامبر صلی‌الله علیه وآله میان خدا و خلق هم‌چون ریسمانی کشیده‌اند.»
در حدیثی که ابوسعید خُدری از پیامبر روایت کرده است نیز حَبل استعاره از عترت او است. می گوید: پیامبر فرمود:
«ای مردم به درستی که من دو ریسمان (دو راهنما به سوی خدا) در میان شما به جا نهاده‌ام که اگر با آنها همراه باشید، پس از من، هرگز گمراه نخواهید شد. از آن دو، یکی بزرگ‌تر از دیگری است. (آن دو) عبارتند از کتاب خدا که مانند ریسمانی کشیده از آسمان به سوی زمین است. دیگری، خاندان من است. هان بدانید که آن دو نباید از هم جدا شوند تا آن که در حوض کوثر نزد من آیند»
منبع:
- دایرة المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی و ...، تهران، محبی، چاپ اول، 1376، ج 6، ص 51