كلمات كليدي : الهام، وحي، تجلي خداوند، فرشته، انكشاف خداوند
نویسنده : محمد ضياء توحيدي
ارتباط خداوند با انسانها، به عنوان مفهومی پذیرفته‌شده، در الهیات ادیان ابراهیمی، وجود دارد.این ارتباط، ممکن است از طریق تجلی خداوند، آشکار شدن فرشته، شنیدن صدا و یا الهام باشد.
اگر چه در عهد قدیم از تجلی خداوند[1]و همچنین آشکار شدن فرشته[2]، فراوان سخن به میان آمده است اما در عهد جدید تنها تجلی خاص خداوند (اقنوم پسر)و الهام (هدایت و کمک روح القدس)رخ داده است و از آشکار شدن فرشتگان بر انسانها (جز در موارد خاص و بسیار اندک[3]) خبری نیست.
در مقابل، هدایت روح‌القدس که معمولا در قالب الهام، صورت می‌پذیرد همواره در عهد جدید وجود دارد. مهمترین فعالیت روح‌القدس را می‌توان در هدایت و راه‌بری نویسندگان کتابهای عهد جدید یافت.
تعریف الهام
معنی دقیق و تحت‌اللفظی الهام، دمیدن[4] است.
کلمه‌ای که در کتاب دوم تیموتائوس 3: 16 به الهام[5] ترجمه شده است در متن یونانی Theopneustos می‌باشد. این کلمه مرکب از دو جزء Theos به معنی "خدا" و Pneo به معنی "دمیدن" تشکیل شده و مجموعا به معنی "خدا دمید" است.[6]
اصطلاح الهام در ادبیات مسیحی به نوعی تجلی خداوند (اقنوم سوم یعنی روح‌القدس)، در افراد پاک تفسیر شده است و در حقیقت نوعی "روشن‌شدگی" تلقی می‌شود.[7]
بنابر این، دریافت الهام هرگز به معنی آن نیست که خداوند، با افراد الهام‌یافته از طریق صدا سخن گوید.[8]
تفاوت الهام[9] و وحی[10]
برخی منابع فارسی، میان الهام و وحی، تفاوت قائل شده‌اند.الهام، به معنی هدایت روح‌القدس و وحی به معنی تجلی خداوند (که کاملترین شکل آن در مسیح تحقق یافته[11]) دانسته شده است.[12]
اما به نظر میرسد این تفاوت‌گذاری چندان صحیح نباشد. حقیقت آن است که این دو کلمه همواره به جای یکدیگر به کار می‌رود. نمونه‌هایی از این گونه استعمال را می‌توان در کتاب دوم سموئیل 23: 1، زکریا 9: 1، امثال سلیمان 16: 10، اشعیا 13: 1 و... یافت. بنابر این استعمال رایج کتاب مقدسی واژه وحی، همان مفهوم الهام است.[13]
افزون بر کتاب مقدس، در کتب و منابع الهیاتی نیز استفاده از کلمه وحی در همان مفهوم الهام، بسیار رایج است.[14]جیمس انس، دانشمند و الهی‌دان مسیحی، به روشنی دو کلمه وحی و الهام را دارای مفهوم یکسان دانسته و هر دو را همان عمل روح‌القدس در افراد می‌شمارد.[15] بنابر این تفاوت گذاشتن میان این دو کلمه را می‌توان ناشی از اشتباه در ترجمه واژه Revelation دانست.
واژه مذکور به معنی کشف یا انکشاف خداوند می‌باشد که مفهومی رایج، شناخته شده و در ادبیات مسیحی پر کاربرد می‌باشد و به روشنی با الهام و وحی، متفاوت است.
به نظر میرسد مراد از کلمه وحی در کلام کسانی که میان وحی و الهام، تفاوت قائل شده‌اند همین مفهوم اخیر یعنی کشف و انکشاف خداوند است.
به چه کسانی الهام می‌شود؟
انبیاء الهی، در وهله‌ی نخست به عنوان دریافت‌کنندگان الهام الهی شناخته می‌شوند. آنان با دریافت الهام از سوی خداوند، مأموریت می‌یافتند تا از سوی خداوند با مردم سخن بگویند. البته علاوه بر انبیا، دیگر کسان، همانند کاهن[16] و مزمورخوان[17] نیز گاهی از سوی روح‌القدس الهام دریافت می‌کرده‌اند.[18]
گذشته از افراد صالح، گاه افراد شرور نیز الهام الهی را دریافت می‌کرده‌اند. بنابر این الهام الهی هرگز به معنی تقدس فرد نیست. نمونه‌هایی از الهام به افراد غیر صالح را می‌توان در مورد قیافا[19]، شائول[20] و بلعام[21] یافت.[22]
دیدگاههای مختلف در مورد الهام
در مورد چگونگی الهام، میان الهی‌دانان مسیحی، اختلاف نظر فراوانی وجود دارد. در این بخش، به برخی نظرات، اشاره می‌شود:
1. خداوند در الهام، کلمه به کلمه، مطالب خود را بیان می‌کند و شخص الهام یافته حتی در انتخاب کلمات نیز نقشی ندارد.
این همان دیدگاهی است که ریشه‌های آن را در کلام ربی‌های یهودی و از جمله فیلون اسکندرانی می‌توان یافت.فیلون بر این عقیده بود که خداوند، کاتبان کتابهای مقدس را چون ابزارهایی بی‌اراده برای انتقال اراده‌ی الهی، به کار گرفته است.[23]
این نظریه، که قائل به "دیکته شدن" الهام است بعدها توسط آبای کلیسا نیز پذیرفته شد.[24]
مطابق این دیدگاه، کتاب مقدس که الهام الهی است، چون کلمه به کلمه از سوی خداوند دیکته شده است، خالی از هر گونه تناقض و اشتباه (حتی ظاهری) خواهد بود.[25]
پاپ لئوی سیزدهم در تبیین خطاناپذیری نوشته‌های الهامی، اظهار می‌دارد:از آنجا که روح‌القدس، نویسندگان را همانند ابزار به کار گرفته است ما نمی‌توانیم خطای این نویسندگان را پذیرا شویم.[26]
2. برخی دیدگاهی کاملا متفاوت را نیز اتخاذ کرده‌اند.هردر[27] دانشمند قرن هجدهم میلادی، بر این عقیده بود که الهام، هرگز یک عطیه الهی نیست بلکه صرفا دستاوردی بشری است.از نگاه وی، مفهوم الهام را باید در معنایی گسترده‌تر دریافت. شعر، نقاشی و رمان نیز به همان معنی الهامی هستند که کتاب مقدس، الهامی می‌باشد.[28]
3. دیدگاه دیگر در مورد الهام آن است که این عطیه با پر شدن از روح‌القدس صورت می‌پذیرد.بنابر این آنچه را در مورد کتاب مقدس، می‌بینیم هرگز اختصاص به آنان ندارد و هر فرد ایمانداری حتی در زمان حاضر نیز می‌تواند ملهم واقع شود.[29]
4. نظریه‌ی دیگری که در مورد الهام ارائه شده آن است که در الهام، فقط مفهوم (و نه کلمات)، الهامی می‌باشند.[30]
این نظریه امروزه از سوی بسیاری از مسیحیان مردود شناخته شده است[31]اما هنوز هم در میان مسیحیان، طرفدارانی دارد.[32]