حزب كارگزاران سازندگي ايران، جناح راست مدرن، دولت هاشمي رفسنجاني، انتخابات مجلس شوراي اسلامي، انتخابات رياست جمهوري، علوم سياسي
نویسنده : محمد علی زندی
حزب کارگزاران سازندگی ایران در آستانهی انتخابات دوره‌ی پنجم مجلس شورای اسلامی،[1] به‌دلیل اختلاف با جناح راست در تاریخ 27/10/1374 با صدور بیانیه‌ای با امضاء 16 نفر از وزراء، معاونان رئیس‌جمهور دولت هاشمی رفسنجانی و رئیس کل بانک مرکزی و شهرداری تهران، مبنی بر اینکه حمایت از هاشمی رفسنجانی حمایت از گسترش عدالت اجتماعی و رفاه عمومی است، حمایت از هاشمی رفسنجانی حمایت از راه امام(ره) و پیروی از ولایت فقیه است، حمایت از هاشمی رفسنجانی رفع محرومیت از نقاط مختلف کشور است، حمایت از هاشمی رفسنجانی حمایت از جهانی شدن انقلاب و پیروی از شعارهای عملی انقلاب است و با شعار عزت اسلامی، تداوم سازندگی و آبادانی ایران، اعلام موجودیت کرد[2] و از جناح راست انشعاب و جناح راست مدرن را ایجاد نمود.
16نفر عبارتند بودند از:
اسماعیل شوشتری، عطاءالله مهاجرانی، محسن نوربخش، محمد هاشمی رفسنجانی، محمدعلی نجفی، مرتضی محمدخان، عیسی کلانتری، اکبر ترکان، سیدمحمد غرضی، بیژن زنگنه، غلام‌حسین کرباسچی، رضا امراللهی، غلامرضا فروزش، مصطفی هاشمی‌طبا، غلامرضا شافعی، محمدرضا نعمت‌زاده.
زمینه‌های شکل‌گیری حزب کارگزاران سازندگی ایران
گرچه این گروه در سال 1374 در آستانهی انتخابات دوره‌ی پنجم مجلس شورای اسلامی به‌طور رسمی اعلام موجودیت کرد اما سابقه‌ی شکل‌گیری آن به سال 1367 و انتخاب شدن هاشمی رفسنجانی (منتسب به جناح راست)[3] به ریاست‌جمهوری بود. هاشمی رفسنجانی با شعار اصلاحات اقتصادی و بازسازی اقتصادی جنگ‌زده توانست آرای بیش از 90 درصد مردم را به خود اختصاص دهد. کابینه‌ی هاشمی بیشتر از تکنوکرات‌ها و افراد باسابقه در امر کارهای اجرایی تشکیل شده بود. مجلس سوم که پایگاه جناح مجمع روحانیون مبارز و گروه‌های نزدیک به آن محسوب می‌شد می‌توانست مانعی در راه اجرای سیاست‌های کارگزاران محسوب شود. اما انتخابات دوره‌ی چهارم مجلس[4] در فروردین 1371 باعث شد که مجمع روحانیون مبارز به طور عمده کرسی‌های خود را از دست بدهد در واقع این پیروزی جناح تکنوکرات از ائتلاف اعلام نشده‌ی آن با جناح جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران به‌وجود آمد. اما در طول چهار سال فعالیت مجلس چهارم به تدریج افتراق میان جامعه‌ی روحانیت مبارز و کارگزاران نمایان شد.[5] استیضاح ایرج فاضل وزیر بهداشت و درمان و عدم رأی اعتماد به وی، رأی عدم اعتماد به سیدمحسن نوربخش وزیر امور اقتصاد و دارایی، انتقاد فزاینده از غلام‌حسین کرباسچی شهردار وقت تهران، و استیضاح وزیر کشور عبدالله نوری و وزرای جهاد سازندگی و راه و ترابری و تشکیل هیئت تحقیق و تفحص از صدا و سیما که باعث برکناری محمد هاشمی شد از آن جمله هستند.[6] اوج اختلاف در آستانهی انتخابات مجلس پنجم[7] بود که جامعه‌ی روحانیت مبارز (به دلیل مخالفت جمعیت موتلفه‌ی اسلامی) حاضر نشد پنج نفر از طرفداران آقای هاشمی رفسنجانی را در فهرست مشترک قرار دهد.[8] این عمل جامعه‌ی روحانیت مبارز باعث شد عده‌ای از نیروهای همکار اقتصادی رئیس‌جمهور و به اصطلاح جمعی از کارگزاران سازندگی کشور با انتشار نامه‌ای از سوی 16نفر از وزراء، معاونین رئیس‌جمهور، رئیس بانک مرکزی و شهردار تهران در تاریخ 30/11/1374 که به مجلس شورای اسلامی نوشته شده بود از جناح راست انشعاب کند و جناح راست مدرن را تشکیل دهند.[9]
در این زمان که اکثریت مجلس چهارم در اختیار جناح راست سنتی بود، این عمل را توهین به مجلس تلقی کردند و حتی بحث از بی‌کفایتی هاشمی رفسنجانی را مطرح نمودند، در حالی‌که کارگزاران استدلال می‌کردند، اسامی بدون نام عنوان و سمت اشکالی ندارد. به هر حال با دخالت مقام معظم رهبری آیت‌الله خامنه‌ای، اختلاف میان کارگزاران و مجلس پایان گرفت. رهبر انقلاب معتقد بود این کار توهین به مجلس نیست، اما وزرا باید از عضویت در آن معاف شوند. بدین صورت حزب کارگزارن سازندگی تشکیل شد.[10]
مرامنامه
مبانی اعتقادی و سیاسی:
1. اعتقاد و التزام به اسلام ناب محمدی(ص) به‌عنوان تنها راه رهایی و سعادت بشر.
2. التزام به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
اهداف:
1. تلاش در جهت تحقق عزت اسلامی، تداوم سازندگی و آبادانی ایران.
2. تلاش در جهت تحکیم ارزش‌ها، دستاوردها و آرمان‌های انقلاب اسلامی.
3. دفاع از اسلامیت و جمهوریت نظام، مشارکت مردم و آزادی‌های مطرح در قانون اساسی.
4. تلاش در جهت توسعه‌ی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جمهوری اسلامی و استقرار عدالت.
خط مشی:
1. توجه و احترام به کرامت ذاتی و شرافت وجودی انسان و حاکمیت او بر سرنوشت خویش و آزادی توأم با مسئولیت وی در برابر خداوند.
2. تقویت روح آزادگی و آزادی‌‌خواهی و نفی هرگونه ستمگری و ستم‌پذیری در روابط متقابل انسانی براساس معیارهای الهی.
3. اتکا به هویت دینی و ملی ایران و تحکیم وحدت ملی.
4. دفاع از آزادی بیان، نوآوری و خلاقیت‌های فکری و هنری با رعایت موازین اسلامی در چارچوب قانون اساسی.
5. اهتمام به پرورش استعدادها، تکامل روحی و روانی، شکوفایی خلاقیت‌ها، تقویت اخلاق اسلامی، معنویت و فضیلت در جامعه.
6. اهتمام به گسترش دانش، دانایی و فن‌آوری.
7.تقویت روحیه‌ی نشاط و امید در جامعه، تعمیم فرهنگ کار، ابتکار و خودباوری.
8. تشویق مردم به مشارکت گسترده در امور سیاسی به‌منظور دستیابی به توسعه‌ی سیاسی.
9. گسترش روابط سیاسی با کشورها براساس منافع و مصالح ملی و احترام متقابل.
10. ارتقای جایگاه اقتصادی ایران در اقتصاد جهانی.
11. ایجاد بستر مناسب برای بهره‌برداری بهینه از مجموعه امکانات و قابلیت‌های اقتصاد کشور در جهت بهبود وضعیت معیشت و تأمین رفاه عمومی مردم.
12. فراهم آوردن زمینه‌های مشارکت بیشتر مردم در امور اقتصادی و عمران و آبادانی کشور.
13. توجه به شایستگی‌ها و توانایی علمی و اخلاقی در گزینش نیروهای انسانی برای تصدی امور صرف‌نظر از وابستگی‌های سیاسی و گروهی ایشان.
14. گسترش و ساماندهی تشکیلاتی توانمند برای بهره‌گیری از توانائی‌های افراد شایسته و علاقه‌مند و دادن آموزش‌های سیاسی مستمر به آنان در راستای تحقق اهداف حزب.[11]
عملکرد و فعالیت‌های سیاسی حزب کارگزاران سازندگی ایران
حزب کارگزاران در انتخابات مجلس پنجم با شعار عزت اسلامی، تداوم سازندگی، و آبادانی ایران با ارائه‌ی لیست جداگانه‌ای وارد عرصه‌ی انتخابات شد[12] و تعدادی از آنها از جمله فائزه هاشمی وارد مجلس شدند و در شرایطی که حدود 20 نماینده در مجلس به جناح کارگزاران و ائتلاف خط امام وابسته بودند،[13] در مجلس با یکدیگر متحد شده و مجمع حزب‌الله را در مجلس تأسیس کردند.[14]
این گروه در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره‌ی هفتم[15] ابتدا با طرح تغییر قانون اساسی و انتخاب مجدد آقای رفسنجانی برای دوره‌ی سوم وارد عرصه‌ی انتخاباتی شدند.[16] جریان چپ به دلیل ترس از به‌دست گرفتن قدرت توسط راست سنتی اعتراض کرد و به راحتی از کنار این موضوع عبور کرد اما راست سنتی به مخالفت با این طرح پرداخت. با منتفی شدن طرح، ابتدا با حسن حبیبی وارد مذاکره شدند و در ادامه با محمدی ری شهری و برخی از اعضای جناح راست و جناح چپ به مذاکره پرداختند. بالاخره پس از جمع‌بندی‌هایی این گروه همگام با مجمع روحانیون مبارز از کاندیداتوری سیدمحمد خاتمی حمایت کردند.[17] پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و پیروزی قاطع خاتمی، گروه کارگزاران جزء ائتلاف نیروهای به اصطلاح دوم خردادی، طرفدار اصلاحات و شعارهای رئیس‌جمهور قرارگرفت و در کابینه‌ی آقای خاتمی با چند وزیر شرکت کرد.[18]
در انتخابات مجلس خبرگان رهبری، کارگزاران علی‌رغم مخالفت مجمع روحانیون مبارز با انتخابات مجلس خبرگان، کارگزاران سازندگی حدود 25 کاندیدا معرفی کردند که به‌طور کلی برنامه‌های کاگزاران سازندگی برای خبرگان رهبری، اعتدال، مبارزه‌ی سیاسی قانونی و وجود سلیقه‌های گوناگون بود.[19]
این حزب در انتخابات مجلس ششم[20] با شعارهای گذشته‌ی خود یعنی عزت اسلامی، تداوم سازندگی و آبادانی ایران شرکت کرد و تا حدودی در صحنه‌ی انتخابات موفق بود و توانست حدود 40 کرسی مجلس را به‌دست آورد اما نمایندگانی که تمایل به این حزب داشتند حدودا به 90 نفر می‌رسیدند.[21] در دوره‌ی هشتم انتخابات ریاست‌جمهوری حزب کارگزاران سازندگی ایران از سیدمحمد خاتمی حمایت نمود.[22] اعضای حزب کارگزاران در دولت خاتمی مناصب مهمی را به‌دست آوردند[23] ولی بعد از کنار رفتن دولت اصلاحات فعالیت کارگزاران به شدت افول کرد.
در مرحله‌ی اول[24] و در مرحله‌ی دوم[25] انتخابات ریاست‌جمهوری دوره‌ی نهم، حزب کارگزاران سازندگی ایران از از علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی حمایت نمود.[26] و در انتخابات ریاست‌جمهوری دوره‌ی دهم از مهندس میرحسین موسوی حمایت نمود.
روزنامه‌های ایران و همشهری از روزنامه‌های منتسب به این گروه بودند.[27] تا قبل از توقیف روزنامه‌ها در اردیبهشت 1379، روزنامه‌ی هم‌میهن به صاحب امتیازی غلام‌حسین کرباسچی و روزنامه‌ی زن دارای دیدگاه‌های نزدیک به این حزب بودند. و وبگاه www.ksik.org پایگاه اطلاع‌رسانی این حزب است. روزنامه‌ی کارگزاران تریبون رسمی این حزب بود. این روزنامه در 11 دی 1387 به دلیل انتشار بیانیه‌ی دفتر تحکیم وحدت، پیرامون جنگ غزه که به جز اسراییل، حماس را به دلیل سوء استفاده از غیر نظامیان و حکومت ایران را به خاطر تجهیز حماس محکوم کرده بود، توسط هیات نظارت بر مطبوعات توقیف شد.[28]
دیدگاه‌های سیاسی حزب کارگزاران
1. سرچشمه مشروعیت همه‌ی نهادها از ولایت مطلقه فقیه است. اما نظام مبتنی بر ولایت فقیه، نقش مردم را در این نظام نفی نمی‌کند.
2. تخصصی شدن و تفکیک وظایف و ساختارهای سیاسی وحدت‌بخش به این وظایف و ساختارها.
3. اعتفاد به فعالیت سیاسی احزاب در چاچوب قانون اساسی و رد روش‌های غیر قانونی و خشونت‌آمیز رقبا.
4.افزایش مشارکت عموم در فرایند انتخاب مقام‌ها و گزینش خط مشی‌های سیاسی.
5. فراگیر شدن رقابت معنی‌دار و مسالمت‌آمیز میان افراد و گروه‌های سازمان‌یافته برای احراز مقام‌های دولتی در درون ساختار سیاسی.
6. دفاع از حقوق مطبوعات و گسترش دایره‌ی آزادی‌های آنان.
7. کمک به ایجاد فضایی پر نشاط، انگیزاننده و مساعد برای مشارکت همه‌ی صاحب‌نظران.
8. کمک به استقرار جامعه‌ی دین‌داور و تقویت برداشتی از دین که اصالت و خلوص و توانمندی و توجه به مقتضیات زمان را به طور توأم برخوردار باشد.
9. تنش‌زدایی و دیپلماسی کارآمد در سیاست خارجی، تعدیل رفتار سیاسی برای جذب سرمایه، تلاش برای تغییر برداشت جامعه‌ی بین‌المللی از رفتارهای سیاسی ایران و اصلاح چهره‌ی بین‌الملی ایران.[29]
دیدگاه‌های اقتصادی حزب کارگزاران
1. رشد و توسعه‌ی اقتصادی، محور و هدف اصلی در اقتصاد است و در سایه‌ی رشد و توسعه‌ی اقتصادی امکان استقلال و عدالت وجود دارد.
2. برای اینکه به عدالت اجتماعی برسیم، ابتدا باید رشد اقتصادی بالا برود. بدون رشد اقتصادی، مالی برای تقسیم وجود ندارد. به اعتقاد این گروه اقتصاد ایران در کوتاه مدت بایستی میان رونق بیشتر (رشد اقتصادی) و ثبات قیمت‌ها یکی را برگزیند.
3. اعتقاد این گروه به خصوصی‌سازی واحدهای تولیدی، آزادسازی اقتصادی، سیاست‌های تعدیل اقتصادی، جلوگیری از دخالت دولت در امور اقتصادی، اقتصاد رقابتی و ایجاد دولت حداقل است.
4. به مشکلات نامحسوس و ساختاری اقتصادی ایران توجه دارد و به دنبال دگرگون کردن ساختارهای اقتصادی ایران است.
5. گروه کاگزاران از برپایی صنعت مبتنی بر تکنولوژی مدرن در مقابل صنعت مبتنی بر نیروی کار دفاع می‌کند.
6. این گروه استفاده از منابع خارجی را برای اقتصاد ایران که در مقاطع بازسازی قرار دارد، اجتناب‌ناپذیر می‌داند و در این راستا تنش‌زدایی در روابط خارجی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
7. برای دستیابی به رشد و توسعه‌ی اقتصادی مورد نظر گروه کارگزاران، ادغام در بازار جهانی و همکاری نزدیک با نهادهای اقتصادی بین‌اللمللی امری اجتناب‌ناپذیر است در واقع نظام اقتصادی مورد نظر این گروه با نظام سرمایه‌داری جهانی پیوندی ارکانیگ دارد.
8. استرتژادی صنعتی مورد نظر این گروه توسعه‌ی صادرات است و کشوهای جنوب شرقی آسیا چون کره جنوبی، مالزی و اندونزی و کشورهای امریکا مرکزی و جنوبی چون مکزیک و برزیل و آرژانتین الگوی اقتصادی مورد نظر آنها است.
9. از میان بخش‌های اقتصادی، بخش صنعت در اولویت قرار دارد و بخش عمده‌ی سرمایه‌گذاری‌ها می‌بایست در این بخش انجام شود.[30]
دیدگاه‌های فرهنگی حزب کارگزاران
1. حمایت از افزایش تولید و تنوع فرهنگی در عین حفظ هویت ایرانی، اسلامی.
2. اعتقاد به تبادل فرهنگی.
3. ایجاد مکان برای انتقال پیام‌های شایسته.
4. افزایش ذخیره‌ی اطلاعات، مجاری انتقال آن و شدت جریان اطلاعات.
5. افزایش امکان مشارکت در زندگی فرهنگی، دسترسی به آن و برخورداری از محصولات آن.
6. افزایش میزان خلاقیت و نوآوری فرهنگی.
7. خردگرایی در برخورد با مسائل فرهنگی.
8. اعمال سیاست نظارت بعد از انتشار بر محصولات فرهنگی.
9. مخالفت با شکل‌گیری فرهنگ رسمی و رواج آن.
10. برای مقابله با تهاجم فرهنگی به جای سیاست منع و تنبیه بر ایمن‌سازی مردم تأکید می‌کند.
11. گسترش فعالیت‌های فرهنگی در چارچوب نهادهای نوین و مخالفت با انحصار آن در نهادهای سنتی جامعه.[31]
سرانجام حزب کارگزاران سازندگی ایران
برخی از اعضاء و شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران در پی پیامدهای اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری دوره‌ی دهم (۱۳۸۸) و اعتراضات موجود و درگیری‌هایی که صورت گرفت توسط نیروهای امنیتی کشور دستگیر شدند. محمد عطریانفر، هدایت‌الله آقایی، جهانبخش خانجانی، روشنک سیاسی، آیدا مصباحی، از جمله دستگیرشدگان این حزب بودند. در پی این دستگیری‌ها و محاکمات، تعدادی از اعضای اصلی این حزب استعفا دادن و عملا فعالیت حزب کارگزاران سازندگی ایران متوقف شد.