كلمات كليدي : انجيل متي، متي، اناجيل هم گرا، موعظه سر كوه، عهد جديد، حواريون
نویسنده : هادی جهانگشای
کلمه متی به معنی بخشش خدا است. وی یکی از دوازده رسول مسیح بوده که نامش در مرقس، لوقا و اعمال آمده است.[1]
بنابر برخی از منابع مسیحی، در آن زمان که بنی‌اسرائیل در زیر سلطه امپراطوری روم بود، آنان مجبور بودند به رومی‌ها باج و خراج بدهند. در نظر بنی‌اسراییل، کثیف‌ترین شغل را کسانی داشتند که مأمور بودند، این باج را برای دولت روم وصول کنند؛ آنها را باجگیر می‌نامیدند. متی یکی از باجگیران بود.[2] در ادامه گفته‌اند که عیسی(ع) او را دعوت فرمود تا یکی از دوازده رسول یا حواری او بشود.[3] از آن پس، از حیات و خدمات وی اطلاعی در دست نیست؛ فقط اشاراتی که احتمالاً جنبه افسانه‌ای داشته باشد، دیده می‌شود.[4] البته بعضی از تقلیدیان اعتقاد دارند که وی در شهر کوش موعظه نموده و در همان جا به درجه رفیع شهادت نائل گردیده است. برخی هم گمان می‌برند که وی در شهر یهودیه به خدمت خود مشغول بوده تا یهودیان سنگسارش نمودند.[5]
انجیل متی، که در ترتیب کنونی عهد جدید نخستین انجیل است، از همه اناجیل مفصل‌تر بوده و زندگی حضرت عیسی(ع) را با جزئیات بیش‌تری بیان کرده است. این کتاب در 27 باب به اتمام می‌رسد.
نویسنده
در مورد نویسنده آن نظرات محتلفی وجود دارد. در این کتاب در هیچ‌جا از متی به عنوان نویسنده آن انجیل ذکر صریحی به میان نیامده است. ولی نویسندگان اولیه کلیسایی متی را نویسنده انجیل اول می‌دانند. یوسبیوس (235 م) از پاپیاس (100 م) نقل می‌کند که گفته است متی، فرمایشات خداوند را به زبان آرامی تنظیم کرد و توسط افراد متعدد به زبان یونانی ترجمه شد.[6]
اما با این حال محققان جدید انتساب این انجیل را به متی حواری، مورد تردید قرار داده؛ بلکه رد کرده‌اند. آنها می‌گویند، گفته پاپیاس بر انجیل موجود منطبق نیست؛ چون او می‌گوید متی انجیلش را به زبان عبری نوشته است. در حالیکه لغت‌شناسان می‌گویند: «این انجیل موجود، باید در اصل به زبان یونانی نوشته شده باشد».[7]
نکته قابل توجه این است که متای حواری خود شاهد حوادث زندگی حضرت عیسی بوده است؛ در حالیکه انجیل موجود مطالب انجیل مرقس را که خود از حواریون نبوده، به طور کامل نقل کرده است و این نمی‌تواند قابل قبول باشد.[8]
با توجه به آنچه گفته شد، بسیاری بر این باورند که انجیل موجود را فرد دیگری که ناشناخته است و شاید نام او متی بوده، نوشته است.[9]
مکان و تاریخ نگارش
در مورد زمان و مکان نگارش این کتاب نیز نظرات مختلف وجود دارد؛ بطوریکه مستر هاکس آورده است: «زمان تصنیف آن انجیل معلوم نیست؛ ولی به هر صورت این مسلّم است که پیش از اناجیل دیگر انتشار یافته است. برخی برآنند که در سال 38 و بعضی هم مابین سال 50 و 60، نوشته شده است».[10] برخی هم می‌گویند این انجیل را دیرتر؛ یعنی پس از اینکه انجیل مرقس مدت زیادی در دسترس مردم بوده است، تاریخ‌گذاری کرده‌اند. این عده، زمان نگارش آنرا در دهه 70 یا حتی دیرتر قرار می‌دهند.[11] در محل نوشتن این کتاب برخی می‌گویند برای اهالی فلسطین نگاشته شده است؛ ولی بیش‌تر مکان نوشتن این انجیل را انطاکیه و برای اهالی آن دیار می‌دانند».[12]
محتوا
انجیل متی با برشماری اجداد عیسی مسیح(ع) آغاز و بیان تولد آن حضرت ادامه می‌یابد. «اما ولادت عیسی مسیح چنین بود که چون مادرش مریم به یوسف نامزد شده بود، قبل از آنکه با هم آیند، او را از روح‌القدس حامله یافتند و شوهرش یوسف چونکه مرد صالح بود و نخواست او را عبرت نماید، پس اراده نمود او را به پنهانی رها کند».[13] بعد از آن جریان فرار عیسی و خانواده‌اش به مصر را می‌آورد. تا اینکه یحیای تعمیددهنده راه را برای عیسی آماده می‌کند و خبر از نزدیکی ملکوت آسمان که آن را اشعیای نبی خبر داده بود می‌دهد. بعد از آن یحیای معمدان او را تعمید می‌دهد.
در باب چهارم عیسی(ع) در بیابان امتحان می‌شود، تا در شهر جلیل با موعظه و پند، خدمات خود را آغاز نماید. بعد از آن، موعظه معروف بالای کوه را بیان می‌دارد که در آن درباره تورات هم سخن به میان آمده است: «گمان مبرید که من آمده‌ام تا تورات یا صحف انبیاء را باطل سازم؛ نیامده‌ام تا باطل کنم بلکه تا تمام کنم».[14]
در باب‌های هشتم تا نهم، مجموعه‌ای از معجزات حضرت عیسی(ع) را آورده و سپس مأموریت دوازده حواری را می‌گوید. در باب 16، عیسی(ع) نخستین‌بار پیشگویی مرگ خود را می‌کند. در باب بعدی دوباره این امر تکرار می‌شود: «و او را خواهد کشت و در روز سوم خواهد برخاست».[15] عیسی(ع) در ادامه خدمات خودش در شهر اریحا، دو کور را شفا داد.
تا اینکه برای بار آخر، ورود مطفرانه‌ای به اورشلیم را نموده و معبد را پاکسازی می‌کند. در آنجا عیسی داخل هیکل خدا گشته، جمیع کسانی را که در هیکل خرید و فروش می‌کردند، بیرون نمود و به آنها گفت: «مکتوب است که خانه من خانه دعا نامیده می‌شود لیکن شما مغازه دزدانش نموده‌اید»؛[16] بعد از آن عیسی(ع) آخرین مشاجره‌اش را با رهبران یهود کرده و آنها را به خاطر کارهایشان محکوم می‌نماید.
در باب 26 جریان تدهین عیسی(ع)، توسط زنی با عطر گران‌بها را آورده است که در این جریان، شاگردان از دست عیسی(ع) بسیار ناراحت بوده و بر این کار غضب‌ناک بودند؛ که در این کار اسراف گردیده و می‌توانستیم پول این عطر را به فقرا بدهیم. در ادامه، جریان یهودا الخریوطی که به عیسی(ع) خیانت کرده و در شام آخر او را لو می‌دهد، سپس دستگیری، محاکمات و مرگ عیسی را بیان دارد.