كلمات كليدي : تعميد، غسل تعميد، شعائر ديني، تعميد كودكان، مسيح، باپتيستها، كليساي كاتوليك، كليساي ارتدوكس
نویسنده : محمد ضياء توحيدي
غسل تعمید، آیینی است که به عنوان دروازه ورود به دین مسیحیت شناخته می‌شود.تقریبا تمام فرقه‌های مسیحیت، از غسل تعمید به عنوان یکی از ارکان ضروری این دین، یاد کرده‌اند.
تمامی مسیحیان می‌بایست در زمان کودکی (و در برخی کلیساها پس از رسیدن به سن تمییز[1])، غسل تعمید را انجام دهند.همچنین کسانی که از سایر ادیان به مسیحیت می‌گروند، باید غسل تعمید گیرند تا به صورت رسمی، وارد کیش مسیحیت شوند.
برگزاری آیین تعمید معمولا برعهده افراد روحانی مانند کشیش و یا شماس است. برگزار کننده مراسم تعمید، با عبارتی نظیر[2] «تو را به نام، پدر، پسر و روح القدس تعمید می‌دهم»که برگفته از دستور مسیح در انجیل متی[3]است، شخص داوطلب را به وسیله آب، تعمید می‌دهد.[4]
تعمید؛ یکی از شعایر
کلیساهای کاتولیک و ارتدوکس، تعمید را یکی از شعایر هفتگانه[5]می‌شمارند.در کلیساهای پروتستان نیز، تعمید یکی از دو آیین مقدس کلیسایی به شمار می‌رود که به عقیده مسیحیان، حضرت عیسی شخصا آن را مقرر فرموده است[6].[7]
در میان کلیساهای پروتستان، کویکرها این آیین را نمی‌پذیرند وهرگز تعمید نمی‌گیرند.[8]پیروان "سپاه نجات"نیز آن را به عنوان یک شعار دینی نمی‌پذیرند (هر چند انجام تعمید برای پیروان این گروه، در سایر کلیساها امکان‌پذیر است). آنان دستور به تعمید را که در متی 28: 19 آمده است مربوط به تعمید معنوی و روحانی می‌دانند.[9]
پایه گذاری تعمید توسط حضرت مسیح
مسیحیان با استناد به انجیلها معتقدند که حضرت مسیح در رود اردن توسط "یحیی تعمید دهنده"، غسل تعمید یافته است.[10]از نگاه آنان، اگر چه مسیح در طول حیات خویش، کسی را تعمید نداده است[11]اما پس از رستاخیزش، شاگردان خود را دستور داده تا دیگران را تعمید دهند.
آن حضرت خطاب به حواریون خویش می‌فرماید:«پس رفته، همه‌ی امتها را شاگرد سازید و ایشان را به اسم اب و ابن و روح القدس تعمید دهید».[12]
گذشته از حضرت مسیح، پطرس حواری نیز مردم را به تعمید یافتن فرا می‌خوانده است[13]که اینها همگی شواهدی بر اعتبار تعمید، شناخته می‌شود.
اهمیت تعمید و تأثیر آن
ریشه‌های تعمید در آب و ارزش روحانی آن را در عبارتی از عهد عتیق که می‌گوید:«روح خداوند بر آبها قرار گرفت»[14]می‌توان یافت.[15] در آیین تعمید همین عمل دوباره تکرار می‌گردد و روح خداوند بر آب قرار می‌گیرد تا انسانی جدید را شکل دهد.[16]
به وسیله تعمید است که انسان از بار گناه نخستین، آزاد می‌گردد و عضوی از بدن مسیح می‌شود.[17]با انجام این عمل، تمام گناهان انسان شسته می‌شود[18]، هم گناه نخستین و هم تمامی گناهانی که فرد، انجام داده است.[19]
انجام غسل تعمید همانگونه که خود مسیح فرموده[20]برای نجات یافتن ضروری است و مسیحیان بدون انجام این عمل، نمی‌توانند نجات یابد.[21]
چگونگی تعمید در کلیساهای مختلف
روش انجام تعمید در کلیساهای مختلف، متفاوت است.برخی کلیساها، با ریختن آب بر سر شخص، وی را تعمید می‌دهند.در برخی کلیساها رسم بر آن است که شخص تعمید گیرنده می‌بایست در آب فرو رود.برخی کلیساها نیز فرد را برای انجام تعمید به آبهای طبیعت مانند دریاچه‌ها یا نهرها می‌برند.[22]
کلیساهای کاتولیک روش اول را پذیرفته‌اند.در این کلیسا، این عمل با سه بار ریختن آب بر سر داوطلب یا پاشیدن آن به بدن وی، انجام می‌شود.[23] کلیسای ارتدوکس، روش دوم را انتخاب نموده است و تعمید را با سه بار فرو رفتن در آب انجام می‌دهد. البته این کلیسا در مواردی که امکان فرو رفتن در آب وجود نداشته باشد، پاشیدن آب را نیز می‌پذیرد.[24]
در میان کلیساهای پروتستان، نیز در این زمینه اختلاف نظر فراوان وجود دارد.باپتیستها معقدند که فرو رفتن در آب، تنها شیوه صحیح تعمید است.آنان با استناد به اینکه "یحیی تعمید دهنده"به این شیوه مردمان را تعمید می‌داد و حتی خود مسیح نیز به این شیوه تعمید یافت، معتقدند ریختن آب بر سر کافی نیست و چنین تعمیدی فاقد ارزش است.[25]
این در حالی است که از نگاه کلیساهای اصلاح شده، شیوه تعمید، کاملا بی‌اهمیت است[26]و تعمید به هر شکلی که انجام پذیرد صحیح خواهد بود، گرچه برخی از آنها فرو رفتن در آب را ترجیح می‌دهند.[27]
در مورد شخص برگزار کننده این آیین، نیز اتفاق نظری وجود ندارد.برخی کلیساها انجام این مراسم را تنها از سوی افراد روحانی می‌پذیرند؛ این در حالی است که در بعضی کلیساها، هر فردی می‌تواند دیگران را تعمید دهد.
این مراسم در کلیسای کاتولیک معمولا توسط اسقف و کشیش صورت می‌پذیرد گرچه در کلیسای لاتینی، شماس نیز می‌تواند عهده‌دار این عمل باشد. البته در موارد ضرورت و نبود کشیش و شماس، فرد عادی نیز می‌تواند دیگران را تعمید دهد.[28]
در کلیسای ارتدوکس (و بسیاری از کلیساهای پروتستان)، در این زمینه الزامی وجود ندارد.آیین تعمید می‌تواند توسط شماس و یا حتی یک فرد غیر روحانی نیز انجام گیرد.[29]
تعمید کودکان
در عهد جدید هیچ اشاره مستقیمی به تعمید اطفال وجود ندارد گرچه این عمل، نفی نیز نشده است.معتقدان به جواز تعمید اطفال با استناد به دلایلی چند، از جمله اینکه در عهد جدید، از تعمید یافتن تمام اهل یک خانه (که احتمالا اطفال را نیز در بر می‌گیرد)، سخن به میان آمده است[30]، تعمید اطفال را پذیرا شده‌اند.دیگر دلیلی که برای تعمید اطفال ارائه شده آن است که در عهد جدید، تعمید مرادف ختنه در عهد قدیم دانسته شده است[31]و از آنجا که ختنه، در زمان کودکی انجام می‌شده است، بنابر این تعمید نیز که جانشین آن است می‌تواند در زمان کودکی فرد انجام شود.[32]
به هر حال روشن است که انجام آیین تعمید در مورد کودکان در قرنهای دوم و سوم وجود داشته و مورد قبول جامعه مسیحی بوده است.[33]
امروزه اکثر کلیساهای مسیحی، تعمید اطفال را به عنوان امری پسندیده تلقی می‌کنند.آنان با اشاره به این نکته که تمامی کودکان، گناهکار به دنیا می‌آیند و بار گناه نخستین بر دوش آنان سنگینی می‌کند اظهار می‌دارند که لازم است هر فردی را در کودکی تعمید داد تا تولدی دوباره بیابد؛ تولدی که از گناه نخستین در آن خبری نیست.[34]
در مقابل، برخی از مسیحیان تعمید کودکان را صحیح نمی‌دانند.کارل بارت، دانشمند و الهی دان برجسته مسیحی با ذکر دلایلی چند، تعمید اطفال را اشتباه می‌شمارد.[35]
البته این دیدگاه، تازگی ندارد بلکه برای اولین بار در قرن شانزدهم میلادی، توسط باپتیستها ارائه شد.آنان تعمید کودکان را بدعت دانسته و اقدام به تعمید مجدد کسانی که در کودکی تعمید یافته بودند، کردند.[36]
از نگاه باپتیستها، تعمید، اقرار به دین مسیحی و پذیرفتن این آیین است.از این رو شخص تعمید گیرنده می‌بایست به سنی رسیده باشد که بتواند مفهوم تعمید را دریابد و از روی آگاهی تعمید یابد.[37]
این اقدام کلیسای باپتیست در ابتدای امر، با واکنش شدید دیگر کلیساها مواجه شد.در سال 1526، حکم اعدام برای کسانی که به تعمید مجدد دست می‌یازند مقرر گردید.در راستای همین حکم، بسیاری از سران باپتیستها دستگیر و به شدیدترین شکلها شکنجه گردیده و اعدام شدند.[38]
بعدها و در قرن نوزدهم، کلیسای "پیروان مسیح"[39]نیز در مورد تعمید اطفال، نظری شبیه دیدگاه باپتیستها را پذیرفت و تعمید کودکان را باطل اعلام نمود.[40]
یک مسأله الهیاتی: آیا کودکان تعمیدنیافته به بهشت می‌روند؟
یکی مسأله الهیاتی که مورد توجه معتقدان به تعمید قرار گرفته آن است که در مورد کودکانی که بدون تعمید، از دنیا می‌روند چه عقیده‌ای باید داشت.
آیا آنان که آیین ورود به کیش مسیحیت را انجام نداده‌اند از ورود به بهشت محرومند؟
اغلب کلیساها معتقد به نجات کودکان تعمید نیافته هستند اما الهی‌دانان کلیسای کاتولیک در این زمینه با یکدیگر اختلاف نظر دارند.
برخی اظهار می‌دارند در مورد کودکانی که والدینشان، ایماندار بوده‌اند می‌توان معتقد به نجات شد و سایر کودکان از نجات محرومند اما اعتقاد عموم کاتولیکها آن است که تمامی کودکانی که تعمید داده نشده‌اند، برای همیشه از بهشت محرومند.[41]
کتکیزم کاتولیک که رساله معتبر دینی و مرجع الهیاتی کاتولیکها شناخته می‌شود در جدیدترین نسخه خویش، رویکردی محافظه‌کارانه را در پیش گرفته است و اظهار می‌دارد:
«تنها باید امیدوار بود و دعا کرد که رحمت خداوند شامل حال آنان شود و آنان نیز بتوانند نجات یابند».[42]