پولس در منابع اسلامی

كلمات كليدي : مسيحيت، پولس، تحريف، انطاكيه، اصحاب القريه

نویسنده : محمد مهدي كاظمي

شخصیت پولس

پولس نام یکى از نخستین مبلغان نامى و اثرگذار دین مسیح (علیه‌السلام) است.

پولس نقش مهمى در گسترش مسیحیت داشت. آراى ابداعى او عقاید رایج مسیحى را پدید آورد و آیین مسیحیت را به صورت دینى مستقل از آیین یهود مطرح ساخت، به گونه‌‌اى که وى را پس از مسیح، دومین مؤسّس مسیحیت لقب داده‌‌اند[1].

آراى پولس سرانجام روی‌گردانى گروهى از مسیحیان از او را در پى داشت، به گونه‌‌اى که وى ناگزیر و براى رهایى از سرزنش مخالفان، سنت «تطهیر» را انجام داد[2].

در انجیل منسوب به برنابا، پولس به عنوان تحریف‌کننده‌ی تعالیم حضرت عیسى معرفی شده است[3]، چنان‌‌که شمارى از دانشمندان و الهى‌‌دانان مسیحى نیز عقاید و آراى ابداعى پولس به ویژه اعتقاد به الوهیت عیسى را متأثر از عرفان و عقاید شرک‌‌آلود یونانى دانسته‌‌اند[4] و بر این باورند که "مسیحیت تاریخى"، زاییده افکار پولس است و با "مسیحیت راستین" تفاوت فراوانى دارد[5].

پولس و تحریف آئین مسیحیت

نقش پولس در تحریف آیین مسیح در ذیل آیه «و قالَتِ الیهودُ عُزَیرٌ ابنُ اللّهِ و قالَتِ النَّصارَى المَسیحُ ابنُ اللّهِ...[6]» در قالب داستانى افسانه‌مانند، از سوى برخى مفسران یاد شده است. براساس این داستان، وى در پى جنگ یهود و نصارا و با هدف گمراهى دینى مسیحیان، در ظاهر به آیین عیسى ایمان آورد و پس از مدتى ایده‌‌هاى تثلیث، فرزند خدا بودن عیسى و الوهیت او را مطرح مى‌‌سازد. در این گزارش، وى سرانجام خودکشى مى‌‌کند و مسیحیت پس از وى چند فرقه مى‌‌شود[7].

این داستان که ایمان آوردن پولس را 81 سال پس از عروج حضرت عیسى ذکر مى‌‌کند با گزارش کتاب مقدس درباره زمان ایمان و نیز کشته شدن او سازگار نیست[8] و در واقع مى‌‌توان آن را بازتابى از گزارش‌هاى مربوط به نقش وى در تحریف آموزه‌‌هاى مسیح دانست که در قالب داستان در آمده است.

افزون بر آن، این داستان در منابع تفسیرى هم مورد توجه چندانى قرار نگرفته است و علاوه بر ابوالفتوح[9] ذیل آیه 30 سوره توبه، تنها قرطبى در ذیل آیه 171 سوره نساء آن را به عنوان قولى ضعیف آورده است[10].

در ذیل آیه 14 سوره صفّ نیز قولى نقل شده که مراد از «الذین آمنوا» در تعبیر «فَاَیدنَا الَّذینَ ءامَنوا عَلى عَدُوِّهِم فَاَصبَحوا ظـاهِرین...» رسولان عیسى هستند که از جمله ایشان، پولس است که به همراه پطرس براى تبلیغ به روم فرستاده شد؛ اما چنان‌که قرطبى نیز گفته این قول ضعیف است[11].

ولی به طور کل دانشمندان مسلمان بر نقش پولس در تحریف آئین مسیحیت صحه می‌گذارند[12]. برخی مفسران، مواردی هم‌چون جواز خوردن گوشت خوک و ختنه‌نکردن [13] را به وی نسبت داده‌اند. 

پولس و سفر به انطاکیه

نام پولس در قرآن نیامده است؛ اما شمارى از مفسران او را از رسولان سه‌‌گانه‌‌اى پنداشته‌‌اند که بنا به گزارش قرآن از سوى "اصحاب القریه" تکذیب شدند: «واضرِب لَهُم مَثَلاً اَصحـابَ القَریةِ اِذ جاءَهَا المُرسَلون. اِذ اَرسَلنا اِلَیهِمُ اثنَینِ فَکَذَّبوهُما فَعَزَّزنا بِثالِث فَقالوا اِنّا اِلَیکُم مُرسَلون»[14].

این‌که رسولان سه گانه پیامبران الهى بودند یا فرستادگان عیسى مورد اختلاف است. شمار قابل توجهى از مفسران[15] ظاهر آیات را مؤید دیدگاه نخست مى‌‌دانند، زیرا ارسال رسولان به خداوند نسبت داده شده است و پیامبر بودن آنان را مى‌‌رساند و درست بر همین اساس است که کافران با تصور این‌که پیامبر نمى‌‌تواند از سنخ بشر باشد در مقام تکذیب آنان گفتند: «ما اَنتُم اِلاّ بَشَرٌ مِثلُنا»[16].

دیدگاه دوم که رسولان را فرستادگان عیسى مى‌‌داند در توجیه ظاهر آیات مى‌‌گوید که چون عیسى آنان را به فرمان خدا فرستاده بود، براى همین، ارسال آن‌ها به خداوند نسبت داده شده است.

صاحبان این دیدگاه که اغلب از مفسران نخستین و افراد آشنا به منابع اهل کتاب بوده‌اند، مراد از "القَریةَ"را همان "انطاکیه" مى‌‌دانند.

این محققان در تعیین نام و ترتیب فرستادن رسولان یادشده دیدگاه یکسانى ندارند؛ برخى یوحنّا و پولس را دو رسول نخست و شمعون را رسول سوم و بعضى پولس را سومین رسول دانسته‌‌اند، چنان که برخى دیگر، پولس را در شمار آن سه ندانسته‌‌اند[17].

با توجه به ایمان آوردن پولس پس از عیسی مسیح و نقش وی در تحریف تعالیم وحیانی وی، پولس نمی‌توانسته یکی از این رسولان باشد.

به نظر مى‌‌رسد که این دیدگاه که از سوى افرادى چون ابن‌‌عباس، "کعب الاحبار" و "وهب ‌‌بن منبه" گزارش شده تلاش ناموفقى است براى تطبیق آیات یاد شده بر برخى گزارش‌هاى کتاب مقدس، در حالى که با یکدیگر سازگار نیست[18].

از کتاب مقدس چنین بر مى‌‌آید که شهر انطاکیه شام، از مهم‌‌ترین کانون‌هاى دینى مسیحیت بوده است که مبلغان، از جمله پولس از آن‌جا روانه سفرهاى تبلیغى مى‌‌شده‌‌اند[19]. هم‌چنین در این شهر است که روح‌‌القدس، برنابا و پولس را براى امر مهم تبلیغ برمى‌‌گزیند[20]. آن دو در یکى از سفرها و به همراه یوحنا به شهر انطاکیه مى‌‌رسند؛ اما هیچ گزارشى از نزول عذاب الهى بر مردمان آن وجود ندارد[21]، در حالى که قرآن عذاب "اَصحابُ القَریة" را گزارش مى‌‌کند[22].

نکته دیگر، که از کتاب مقدس برمى‌‌آید آن است که یوحنا از آغاز به همراه آن دو بوده است[23]؛ نه آن‌که پس از تکذیب و زندانى شدن به آن‌ها بپیوندد، در حالى که قرآن ارسال رسول سوم‌ ‌را ‌‌پس از تکذیب دو رسول اول مى‌‌داند[24].

بر اساس گزارش کتاب مقدس این حوادث و سفرها پس از عیسى بوده است نه در زمان وی[25].

به طور کلّ، داستانی را که قرآن درباره "اصحاب القریه" آورده است، در کتاب مقدس وجود ندارد.

بنابراین آنان (برنابا، پولس و یوحنّا) نمى‌‌توانند مصداق رسولان سه‌گانه باشند و "القَریة" انطاکیه‌‌اى غیر از انطاکیه مشهور یا اساساً ‌‌شهر دیگرى است[26].

پولس در روایات اسلامی

نام پولس در احادیث اسلامى نیز آمده است؛ در برخى احادیث از وى به عنوان گمراه‌‌کننده قوم نصارا و در کنار افرادى چون قابیل، نمرود، فرعون و یهود (گمراه‌‌کننده قوم یهود) یاد شده است که در قسمتى از جهنم به نام "سَقَر" معذب خواهد شد[27].