اقدامات فرهنگى
1 ـ نماز جمعه
یکى از اقدامات ارزنده و مهم آیت الله سید محمد صدر، احیاى سنّت فراموش شده نماز جمعه بود که چندین قرن به دلیل اینکه تحت عنوان واجب تخییرى است ترک شده بود. وى هر هفته در مسجد بزرگ کوفه، به ایراد خطبه و اقامه نماز جمعه مى پرداخت. این اقدام باعث شد، در دیگر شهرهاى عراق نیز نماز جمعه برپاگردد. به تدریج در 86 شهر بزرگ و کوچک دیگر عراق، توسط نمایندگان ایشان نماز جمعه برگزار گردید.([20])
نحوه برگزارى نماز جمعه ایشان خصوصیاتى داشت که تا آن روز در عراق بى نظیر بود:
الف: یکى از وظایف خطیب جمعه ـ که از طرف حکومت بعث عراق تأکید شده بود ـ دعا براى سلامتى صدام حسین، رئیس جمهورى عراق در قنوت نماز جمعه بود. سید محمد صدر حاضر نشد حتى براى یک بار، براى صدام حسین دعا کند. همچنین به تمام امامان جمعه که از طرف وى منصوب شده بودند فتوا صادر نمود که:
«دعا براى هیچ بشرى غیر از معصوم در نماز جایز نیست.»([21])
همچنین وقتى براى اقامه نماز جمعه حاضر مى شد و مى شنید که مردم مى گویند: «نعم نعم للقاعد صدام حسین» و «بالرّوح بالدّم نفدیک یا صدام»، این شعارها را با شعارهاى «نعم نعم للاسلام» و «نعم نعم للحوزه» عوض مى کرد.
ب: وى در خطبه ها علیه استعمارگران به خصوص آمریکا، انگلیس و اسرائیل افشاگرى مى کرد و مردم را از نقشه هاى شوم آنان درباره ممالک اسلامى به خصوص وطنش عراق، آگاه مى نمود. وى همیشه مردم را به دورى از مستکبران و دشمنى ورزیدن به آنها دعوت کرد و شعارهایى همچون: «کلاّ کلاّ أمریکا» «کلاّ کلاّ اسرائیل» و... بین مردم رواج داد. آیت الله صدر در بین سال 1376 و 1377هـ .ش. که به شهادت رسید، 45 خطبه نماز جمعه ایراد کرد. وى در این خطبه ها به مسائل و موضوعاتى پرداخت که از سوى دولت عراق، تجاوز از خط قرمز محسوب مى شد و همین امر باعث تهدید وى از سوى رژیم و سرانجام شهادتش گردید.
2 ـ امر به معروف و نهى از منکر
از جمله فعالیتهاى دیگر آیت الله صدر، تلاش براى تقیّد مردم به انجام واجبات و ترک محرّمات بود. در همین راستا، وى استفاده از کانال تلویزیون «الشباب» را که توسط «عدى» پسر صدام حسین اداره مى شد و برنامه هاى فاسد و مبتذل پخش مى کرد، تحریم نمود.([22])
3 ـ اعزام مبلغ
اعزام بیش از 80 روحانى به عنوان وکیل و امام جمعه به مناطق مختلف عراق از دیگر فعالیت هاى سازنده و مهم این عالم بزرگ شمرده مى شود. این حرکت و اقدام باعث رشد، آگاهى و برپایى سنّت حسنه نماز جمعه گردید. در برخى از مناطقى که به آنجا مبلغ اعزام مى شد، تا قبل از اعزام، نماز جماعت برگزار نمى شد اما با کوشش روحانیون نه تنها نماز جماعت بلکه نماز جمعه نیز به طور مرتب برگزار گردید.
بیشتر مبلغان اعزامى جوانانى بودند شجاع و برخوردار از همت والا. یکى از آنها شیخ أوس ناصرى است که خطبه اى تاریخى ایراد کرد و دستگیر شد. شیخ حسین سویعدى، شیخ فاضل عمشانى و دکتر ابو سجاد عگیلى از قاطبه همین جوانان برومند هستند که توسط حزب بعث به شهادت رسیدند.([23]) ده ها بلکه صدها نفر دیگر نیز با ایراد سخنرانى تند و صریح، بر علیه رژیم بعث عراق، مواضعى انقلابى و تاریخى گرفتند. اقدام مهم آیت الله صدر در فرستادن روحانیون به مناطق مختلف عراق باعث ایجاد موج بیدارى بین مردم خصوصاً جوانان این کشور گردید.
4 ـ تشکیل دادگاه اسلامى
از اقدامات دیگر وى تشکیل دادگاه اسلامى در مقابل دادگاه دولتى بود. رأى این دادگاه بر اساس حکم شرع بود نه قانون مصوب دولت.([24])
5 ـ تدوین فقه عشایر
آیت الله صدر با مشاهده بعضى از آداب و رسوم عشایر که با موازین اسلامى، منطبق نبود فقه عشایر را تدوین کرد و در آن مواردى را که رسوم عشایرى با فرهنگ اسلامى منافات داشت، توضیح داد. این بزرگ مرد براى تدوین فقه عشایر مدتى در میان آنان حضور یافت و در این مدت سعى کرد مشکلات فرهنگى و مادى آنان را برطرف کند. این اقدام وى تا آن زمان بین علماى عراق بى سابقه بود.([25])
6 ـ چاپ و انتشار مجله «الهدى»
این مجله شامل مسائل سیاسى، اجتماعى و حوزوى بود که توسط ایشان بین جوانان انقلابى و مراکز دینى عراق توزیع مى شد.
7 ـ تعظیم شعائر اسلامى
یکى از خصوصیات بارز آیت الله صدر، بزرگ شمردن و احترام شعائر اسلامى و الاهى بود. در همین زمینه به مردم توصیه مى کرد، در ایام شهادت اهل بیت(علیهم السلام) همه کارها را تعطیل و سر در منازل، پارچه سیاه نصب نمایند و مراسم عزا دارى به پا کنند. همچنین همیشه تأکید داشت مردم، باشکوه در نماز جمعه شرکت داشته باشند و از کسانى که شرکت نمى کردند، انتقاد مى کرد.
وى به وکیلش در بصره، دستور داد مردم را در سالروز ولادت امیر المؤمنین على(علیه السلام) دعوت کند تا براى تعظیم شعائر، از مسجد زبیر در شهر بصره به طرف مرقد امام على(علیه السلام)حرکت کنند. اکثر مردم بصره امر ایشان را اجابت کردند. این در حالى بود که حکومت عراق با حرکت دسته جمعىِ شیعیان به سوى مکانهاى مقدس به شدت مخالفت مى کرد. رژیم بعث عراق به تلافى این حرکت فرهنگى، ترورهاى بسیارى در بصره انجام داد.([26])
منبع:فرهیختگان تمدن شیعه