گفتوگو با حجت‌الاسلام والمسلمین علی باقری‌فر مدیر مسئول موسسه فرهنگی هنری دین پژوهشی بشرا
اشاره: تحقیق و پژوهش به ویژه در عرصه‌های دینی، نیاز امروز جوامعی است که دین و دینداری در آنها به عنوان اصلی بنیادین مورد توجه بوده و شالوده فکری جامعه نیز برآن اساس بنا شده است.
یکی از مراکز فعال در حوزه دین پژوهی که به شکل خصوصی و به کمک گروهی از استادان سرشناس حوزه و دانشگاه اداره می‌شود، موسسه فرهنگی هنری دین‌پژوهی بشر است.
برای آشنا شدن با ویژگی‌ها و خصوصیات این موسسه که به تازگی کتاب‌های جدید خود را نیز روانه بازار نشر کرده است.با حجت‌الاسلام والمسلمین علی باقری‌فر مدیرمسئول این موسسه به گفتوگو نشسته‌ایم.
در فضای تحقیق و پژوهش امروز، چه خلأ و کمبودی را احساس کردید که مصمم به تاسیس موسسه فرهنگی دین‌پژوهی بشرا شدید؟ موضوع پژوهش‌هایتان بر چه اساسی انتخاب شدند؟
ـ موسسه فرهنگی دین‌پژوهی بشرا، بر پایه احساس ضرورت‌های پژوهشی در حوزه‌های خاصی از مسائل دینی شکل گرفت که اگرچه عنوان عامش دین‌پژوهی است و می‌تواند همه حوزه‌های مرتبط با دین را در بر گیرد، ولی سه موضوع را به صورت مشخص در دستور کار قرار داده است و در واقع کار تخصصی درباره آنها انجام می‌دهد. یکی دعا و نیایش، دیگری موضوع اخلاق کاربردی که بیشتر در شاخه اخلاق حرفه‌ای و شهروندی و تا حدودی اخلاق جهانی را مدنظر دارد و یکی هم موضوع سازمان و نهاد روحانیت.
ورود ما به چنین مباحثی هم دو علت داشت، اول خلأهایی که در این عرصه‌ها احساس می‌کردیم و دیگر، احساس توانایی پرداختن به این سه موضوع در خود.
موافقید از موضوع دعا و نیایش شروع کنیم؟
ـ نیایش، زبان مشترک همه انسان‌هاست و بهترین راه تعامل با هر انسانی از هر مکتب و مذهبی و با هر ایدئولوژی و ایسمی موضوع دعاست. از آنجا که نگاهمان جهانی بود، دعا را انتخاب کردیم که هم زبان صلح و آشتی است و هم زبان عدالت و معنویت است و جلوه‌های بسیار متنوعی هم دارد.
این تنوع جلوه‌های نیایش، فرصتی به ما می‌داد که بتوانیم با همه ذائقه‌ها ارتباط برقرار کنیم؛ به ویژه که جوهره دین و بندگی هم دعا و نیایش است. خمیرمایه و اساس دین، همان حالت خشوع و خضوع و تذلل در پیشگاه ذات مقدس حق و حقیقت مطلق حاکم بر جهان هستی است. از این جهت، دین فهم نمی‌شود، مگر اینکه نیایش و حقیقت آن به درستی فهمیده شود.
براساس مطالعاتی که صورت گرفت، دریافتیم که کمتر موسسه‌ای از این زاویه به دعا پرداخته است. در حوزه خدمات پژوهشی در زمینه نیایش یا احیای آثار کهن یا مثلاً شرح نویسی بر بعضی متون نیایشی گذشته، کارهایی صورت گرفته و یا در دست انجام است و موسساتی متکفل این امر هستند، اما نگاه موضوعی به نیایش با آن گستره متنوعی که به آن اشاره کردم، یعنی رویکرد تعامل با همه انسان‌ها و پیدا کردن زبانی مشترک برای گفتوگو، کمتر مورد توجه بوده یا اصلاً توجهی به آن نشده است. از این جهت برای ما اهمیت داشت که چنین موضوعی را انتخاب کنیم.
در حوزه نیایش گستره مخاطبانتان به طور طبیعی بیشتر از سایر حوزه‌هاست. چگونگی فعالیتتان را به ویژه در عرصه نشر با در نظر گرفتن نوع مخاطبان تعیین می‌کنید؟
ـ در حوزه نیایش، طبیعتاً با آن رویکردی که اشاره کردم، کارهای مختلفی باید تعریف می‌شد و به انجام می‌رسید و ما هم ایده‌های بسیار گسترده‌ای را در ذهن و روی کاغذ داریم و امیدواریم در فرصت‌هایی که فراهم می‌شود، بتوانیم آنها را عملیاتی کنیم.آنچه که در چند سال اخیر و با بضاعت اندک و محدودمان به آنها پرداختیم، به طور مشخص در چند عرصه بوده است.
در یک عرصه نخبگانی را مخاطب خود قرار دادیم که در آن، مجموعه کارهای کلاسیکی را که در این عرصه صورت گرفته بود، مطالعه کردیم. قبل از هر نوع تولیدی، دنبال این بودیم که ببینیم چه چیزی تولید شده و چه بخش‌هایی نیاز به کار جدید ندارد. ابتدا یک کتابشناسی تهیه کردیم در زمینه نیایش که سال 86 بوستان کتاب آن را چاپ کرد. با آنکه به طور معمول کتاب‌های مرجع بیشتر از یک نوبت چاپ نمی‌شوند، این کتاب در یک سال سه بار تجدید چاپ شد و پس از آن با بررسی بیش از 1000 جلد کتاب و نوشته‌های مربوط به نیایش، یک مجموعه 6 جلدی با عنوان نیایش نامه فراهم کردیم که جلد اول آن با نگاه به مخاطبان فرهیخته حوزوی و دانشگاهی حاوی برگزیده‌ای از نیایش‌ها در فرهنگ‌ها، مذاهب و ادیان مختلف اعم از دینی و غیر دینی،کهن و معاصر، ابراهیمی و غیر ابراهیمی بود. تنوع این مجموعه و چینش آنها در کتاب هم موید مساله‌ای بود که در آغاز به آن اشاره کردم و آن اینکه همه آدم‌ها یک حرف را تکرار می‌کنند و خواسته‌هایشان در این حوزه مشترک است.
در جلد دوم، مجموعه‌ای از اشعار مربوط به موضوع نیایش را از متون مختلف گردآوریم. در جلد سوم هم بخشی از مقالات ناظر به اسرار و آداب باطنی نماز را به اعتبار اینکه از نظر مذهب شیعه و مکتب اسلام، نماز برترین و زیباترین جلوه نیایش است به همراه جمع‌بندی کل محتوا در یک مقاله به چاپ رساندیم. در جلد چهارم و پنجم هم نیایش را از منظر اندیشمندان مورد بررسی قرار دادیم. در این عرصه نگاه‌های گوناگون از جمله نگاه قرآنی، حدیثی، تاریخی، جامعه‌شناختی، روانشناختی، فلسفی و کلامی، علمی، تجربی، عرفانی و... را مورد توجه قرار دادیم و دسته‌بندی مختصری هم صورت گرفت، جلد ششم هم مجموعه مقالاتی بود که پیش از این در همایشی با عنوان «نیایش، ضرورت زندگی» عرضه شده بود. این مجموعه 6 جلدی سال 87 در بیش از 3000 صفحه چاپ و در همان زمان به عنوان کتاب فصل شایسته تقدیر شناخته شد.
در چارچوب نگاه به فرهیختگان، دانشنامه نیایش و ترجمه برخی از آثار غیرفارسی فاخر را در حوزه نیایش در دستور کار داریم.
در عرصه فعالیت‌های ترویجی چه برنامه‌هایی داشته و دارید؟
ـ در حوزه کارهای ترویجی در عرصه نیایش و فرهنگ‌سازی برای آن، طرح‌های زیادی داشتیم و داریم ولی به دلیل کمبود امکانات، فرصت عملی کردن آنها را پیدا نکردیم. به طور مشخص در این زمینه دو همایش برگزار کردیم. یکی در سال 86 در فرهنگسرای هنر و موزه قرآن به نام «نیایش، ضرورت زندگی» و دیگری با عنوان «جشنواره جوان و نیایش» که مجموعه متنوعی از جلوه‌های نیایش در طبیعت، سینما، تئاتر، شعر و ادبیات و مقالات علمی جلوه‌های نیایش در عکاسی و تصویرپردازی را شامل می‌شد.
به مخاطب عام‌تر هم توجه داشته‌اید؟
ـ بله. در کنار همه اینها موضوعاتی که عامه مردم و به ویژه نسل جوان بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند، مورد توجه بود. در این زمینه 14 جلد «نیایش به زبان ساده» با موضوع‌ها و عناوینی متنوع مثل «من و خدایی که دوست دارم»، «من و خدایی که می‌پرستم»، «من و باورهایم» و... را به صورت موضوعی با قطع خشتی در صفحات محدود تهیه کرده‌ایم که تعدادی از آنها چاپ شده و بقیه هم به زودی از چاپ خارج می‌شود.
از زاویه دیگری هم به موضوع نیایش پرداخته‌اید؟
ـ بله! به معارف ادعیه هم پرداخته‌ایم. معتقدیم که بخش عمده‌ای از معارف دینی را باید در ادعیه معصومین جستجو کرد و حتی براین باور هستیم که بخشی از معارفی که در ادعیه ما ظهور و بروز یافته است، در متون معمول مثل قرآن و حدیث بروز ندارد. علتش هم این است که ائمه و بزرگان دین در حدیث با مخاطب مشخص با سطح فهم محدود و معلوم روبرو بودند ولی در دعا، با خدا گفتوگو می‌کردند و محدودیت مخاطب نداشتند. اگرچه همه دعاها در یک سطح نیستند چون حالت‌های روحی و نفسانی انسان هم مثل یکدیگر نیستند به اضافه اینکه ائمه معصومین هم گاهی بخشی از دعاهایشان را به عنوان آموزشی برای دیگران بیان می‌کردند و بخشی دیگر هم مربوط به مناسبات خود و خدای خودشان بود. از این جهت، ادعیه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند ولی در عین حال چون در واقع، نوعی گفتوگو با خدا هستند، معارفی در آن‌هاست که در متن حدیث با این لطافت پیدا نمی‌شود. برای بررسی معارف ادعیه لازم بود ببینیم که آیا ضوابط استخراج معارف از ادعیه، همان ضوابطی است که برای استنباط معارف از روایات و یا متن قرآن وجود دارد؟ در عین حال باید به این موضوع هم می‌پرداختیم که اساساً این نگاه که از دعا می‌توان معرفتی را در حوزه‌هایی مانند امور اعتقادی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاست و... استخراج کرد، صحیح است یا نه! ما باید می‌توانستیم پاسخی هم برای کسانی که چنین اعتقادی نداشتند، آماده کنیم. تصمیم گرفتیم مجموعه مقالاتی را با عنوان درآمدی بر تحلیل محتوای نیایش‌های مأثور تهیه کنیم که اکنون در دست انجام است.
در زمینه اخلاق حرفه‌ای چه کرده‌اید؟
ـ موضوع اخلاق حرفه‌ای و اخلاق شهروندی، شاخه‌هایی از اخلاق کاربردی به شمار می‌آیند که ادبیاتش در جامعه ما کمتر تولید شده و بالتبع فرهنگش هم آنگونه که باید جا باز نکرده و به یک مساله فرهنگی تبدیل نشده است. ما در متون دینی‌مان خمیرمایه‌ها و عناصر اصلی اخلاق کاربردی را چه در حوزه تعامل با طبیعت و چه در حوزه تعامل انسان‌ها با یکدیگر در اختیار داریم و در گذشته نیز به این حوزه‌ها نگاه و توجه شده است، ولی باز تعریف و بازتولید اینها، متناسب با زبان امروز و نیاز امروز، کاری است که باید صورت بگیرد و جای خالی‌اش احساس می‌شود.
بحث‌های نظری اخلاق و فلسفه اخلاق کمابیش متولی دارد. حتی اخلاق فردی هم متولیانی در جامعه ما دارد و مورد توجه بوده و هست ولی جنبه تعامل انسان‌ها با یکدیگر و با طبیعت بخش مغفول یا کمتر مورد توجه قرار گرفته اخلاق است. اخلاق کاربردی هم از موضوعاتی است که جنبه بین‌المللی داشته و به نوعی قابلیت و ظرفیت لازم و کافی برای طرح شدن در عرصه ادیان، مکاتب و مذاهب مختلف را در خود دارد. از این جهت، اخلاق جهانی یا اخلاق زیست‌محیطی و... همه مورد توجه اندیشمندان بزرگ اخلاق دنیا در شرایط فعلی است.
در زمینه اخلاق کاربردی هم آثار مکتوبی تولید کرده‌اید؟
ـ اولین کارمان انتشار کتاب «موانع رشد اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌های ایران» بود. این سئوال را طرح کردیم که چرا اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌های ایران پا نگرفته است و یا پا نمی‌گیرد. چه عواملی اجازه نمی‌دهد که اخلاق حرفه‌ای به گونه‌ای که مورد توجه بخشی از کشورهای پیشرفته است، در کشور ما جواب بدهد. به همین دلیل پرسشنامه‌ای را بین تعدادی از دست‌اندرکاران توزیع کردیم و جواب گرفتیم. در زمینه‌های مختلف و در 30 بخش این موضوع را بررسی و حاصل تحقیق را منتشر کردیم.
تهیه کتاب «ما و ما» گذری بر حقوق و اخلاق شهروندی که سال گذشته منتشر شد و مجموعه مقالات در زمینه اخلاق شهروندی به سفارش مرکز مطالعات فرهنگی شهرداری تهران و چهار ویژه‌نامه اخلاقی به سفارش مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما در قم، از دیگر فعالیت‌های مؤسسه در این حوزه بود.
منشور اخلاق حرفه‌ای
کار دیگری که در زمینه اخلاق حرفه‌ای انجام دادیم، تدوین منشور اخلاق حرفه‌ای برای یک وزارتخانه در 60 تا 70 صفحه بود. برای تدوین این منشور 11 جلد تحقیقات جانبی صورت گرفت که به عنوان اسناد پشتیبان تدوین و تحویل کارفرما شد. کار دیگری که امسال نهایی شد، تدوین منشور اخلاق حرفه‌ای برای سازمان تبلیغات اسلامی بود. امیدوارم مسئولان سازمان اگر صلاح دانستند این کار را منتشر کنند و در اختیار دیگران قرار دهند.
منشور اخلاقی، ابزاری برای ممیزی اخلاقی عملکرد کارکنان و مدیران سازمان است و پایبندی به آن، سازمان را پیش‌بینی پذیر می‌کند و نقش بسزایی در اعتمادسازی و اخلاقی کردن فضای مناسبات سازمان با محیط خود (اعم از درون و برون) دارد کتاب دیگری را هم نهایی کرده‌ایم که امیدواریم امسال به چاپ برسد. عنوان اولیه این کتاب «هنر خوب ماندن» است. دربارة مهارت‌های حل تعارض‌های اخلاقی دانش‌آموزان با کمک مربیان. این کتاب با مضمون و روش جدیدی که دارد برای اولین بار در ایران منتشر می‌شود.
در حوزه اخلاق کاربردی و زمینه‌های متنوعی که به آن اشاره کردید، مایلید بیشتر در چه عرصه‌ای فعالیت کنید؟
ـ به واسطه کسب تجربه‌های لازم در عرصه تدوین منشور اخلاقی ترجیح می‌دهیم در این زمینه با نهادها و سازمان‌های مختلف همکاری کنیم.
موضوع اخلاق شهروندی و اخلاق حرف و مشاغل مختلف جزء دغدغه‌های ماست که امیدوارم گام‌های مؤثرتری در این زمینه برداریم.
انتخاب پژوهشگران
برای انجام فعالیت‌های پژوهشی براساس چه ملاک و معیاری کارشناسان و پژوهشگران موردنظرتان را انتخاب می‌کنید؟
ـ مؤسسه بشرا، خصوصی است و منابع مالی ثابتی در اختیار ندارد تا به اتکای آن بتواند اعضای علمی ثابتی داشته باشد و مجبور است دست به عصا حرکت کند و معمولاً هزینه‌هایش را از طریق کمک افراد خیر، فروش محصولات و پروژه‌هایی که سفارش می‌گیرد تأمین می‌کند به همین دلیل هم مجبوریم هزینه‌ها را به حداقل کاهش بدهیم. یکی از تدابیری که برای کاهش هزینه‌ها درنظر گرفتیم، این است که هیچ پژوهشگری را استخدام نکنیم. یک شورای پژوهشی تعریف کرده‌ایم شامل 10 تن از استادان شناخته شده و خوش‌فکر حوزوی که در قم تشکیل می‌شود. موضوعات مورد توجه را در این شورا به بحث می‌گذاریم نظرات را می‌گیریم، با همان اعضا یا کسان دیگری که در زمینه مورد نظر توانمندی دارند درباره پروژه‌های مصوب قرارداد می‌بندیم و تحت نظر ناظرینی که برای هر پژوهشی تعیین می‌کنیم کار نهایی ارائه می‌شود. بدیهی است به دلیل محدودیت منابع مالی، امکان رقابت با بخش‌هایی را که از بودجه عمومی و دولتی برای فعالیت‌های پژوهشی استفاده می‌کنند، نداریم. پژوهشگران هم نوعاً ترجیح می‌دهند در استخدام پژوهشگاه‌هایی باشند که از منابع دولتی استفاده می‌کنند چون معمولاً دست آنها برای پرداخت هزینه‌های تحقیق از ما بازتر است در عین حال بخش خصوصی نیز از وجود محققان کاربلد و بااخلاص بی‌بهره نیست و ما نیز با امکانات محدودی که داریم توانسته‌ایم پروژه‌هایمان را اجرا کنیم.
چه شد که موضوع روحانیت را با همه حساسیت‌هایش به عنوان موضوع پژوهش در مؤسسه انتخاب کردید؟
ـ پژوهش دربارة سازمان و نهاد روحانیت با هدف آگاهی بخشیدن به طلاب و روحانیون و حتی نخبگان جامعه نسبت به هویت صنفی و مسائل، کارکردها و قوت‌های سازمان روحانیت و نیز شناسایی ضعف‌ها و مشکلات آن از گذشته تاکنون و بالاخص تحلیل ماهیت رقبا و دشمنان و خط مشی و تاکتیک‌های آنها، در دستور کار مؤسسه قرار گرفت. بدون چنین پژوهش‌هایی روحانیت نمی‌تواند بر ضعف‌های خود فائق آید و در نتیجه، در برابر نظام‌های عظیم رقیب یا معارض آسیب‌پذیر می‌شود.
روحانیت از طریق این پژوهش‌ها می‌تواند جامعه را هم توجیه کند و با طرح قوت‌ها و خدمات خود در طول تاریخ و با اتکاء بر وظایف ذاتی‌اش اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه جوانان و نخبگان را جذب کند.
بنابراین می‌توان اهداف روحانیت‌پژوهی را در بندهای زیر فهرست کرد:
1. شناخت ماهیت،اهداف شکل‌گیری، و سیر تحولات تاریخی روحانیت
2. آشنایی با کارکردهای مختلف روحانیت (ذاتی و اقتضایی)
3. شناخت جریان‌ها، گفتمان‌ها و خرده‌گفتمان‌های موجود در روحانیت
4. آسیب‌شناسی چالش‌های فراروی روحانیت
5. تولید دانش و فرهنگ‌سازی مناسب
6. روزآمدسازی، ارتقاء جایگاه و توانمندی روحانیت
7. نقد و دفع شبهات و اتهامات متوجه این نهاد تأثیرگذار
8. و تربیت استاد و پژوهشگر در این زمینه که در مجامع علمی و مردمی به دفاع از خاستگاه، ضرورت، کارکرد و اثربخشی‌های نهاد روحانیت بپردازند.
افزون بر آن، روحانیت و عاملان و حاملان دین به دلیل تأثیر شگرفی که در جوامع مختلف و بالاخص در جامعة ایران داشته و دارد، تا جایی که در حدیث معروف پیامبر خاتم(ص) به عنوان یکی از دو قشری معرفی شده‌اند که صلاح و فساد جامعه و مردم در گرو صلاح و فساد آنان است، موضوعی با این اهمیت نمی‌تواند به خاطر مشکلات و سختی کار مورد غفلت قرار گیرد.
من هم از آغاز زندگی سعی کرده‌ام بر اساس وظیفه حرکت کنم و آن چه که احساس می‌کنم تکلیفم هست عمل می‌کنم.
ممکن است در شناخت تکلیف اشتباه کنم اما در این که پایبند انجام تکلیف و وظیفه‌ام باشم، هیچ‌وقت تردید نکردم چه در انتخاب اصل طلبگی، چه در کشیده شدن به کار اجرایی و چه در برگشت به فعالیت موسساتی و انتخاب موضوع پژوهش برای آن. سختی‌های راه برایم مهم نیست.
مهم این است که احساس کنم آنچه وظیفه‌ام بوده را انجام می‌دهم. برای زندگی، معنایی جز این قائل نیستم که انسان وظیفه‌اش را بشناسد و به آن عمل کند.
لذا موضوع روحانیت را به رغم حساسیت‌ها و ظرفیت‌هایی که دارد و خطیر بودن مساله در دستور کار مؤسسه قرار دادیم. به ویژه که عرصه‌های بسیار متنوع و راههای ناپیموده‌ای در این ارتباط وجود دارد که باید به آنها پرداخته شود.
یک جنبه‌اش که شاید اولین و اساس‌ترین جنبه آن هم باشد، همین بحث‌هایی است که در جامعه ما به عنوان اسلام 1 و 2 و 3 طرح می‌شود.
با این توضیح که آنچه امروز ما به نام دین در اختیار داریم، در واقع برداشت‌های عالمان و حاملان دین از متون و نصوص دین است، نسبت این حاملان و عالمان با دین نفس‌الامری و قرآن و سنت چیست و جایگاه آنان در دین‌شناسی و عرضه آن کجاست؟ بررسی این موضوع، با حساسیت‌هایی که امروز در عرصه دین‌پژوهی و مباحث معرفت‌شناختی پیدا کرده است، نباید مورد غفلت قرار گیرد.
رشته روحانیت‌شناسی
به نظر می‌رسد تأمین اهداف پیش گفته، تلاشی فراتر از توان یک مؤسسه در بخش خصوصی را طلب می‌کند و از این رو دغدغه اصلی ما در این زمینه، تاسیس رشته تخصصی روحانیت‌شناسی است که باید در قم و دیگر پایگاه‌های روحانیت شکل بگیرد. دو سال است که این موضوع را پیگیری می‌کنیم.
مسئولین حوزه تقریباً مجاب شده‌اند که تاسیس این رشته ضرورت دارد.
پرداختن به این موضوع به عنوان یک دانش میان رشته‌ای که ترکیبی از رشته‌های جامعه‌شناسی، وران‌شناسی، علوم سیاسی، مدیریت، دانش ارتباطات و رسانه، تاریخ و به نوعی رجال‌شناسی را شامل می‌شود، گریزناپذیر است.
در همین ارتباط و به عنوان گام اول، دوره‌های پودمانی روحانیت‌شناسی را تعریف کردیم که سال گذشته یک دوره‌اش برگزار شد و امیدواریم امسال هم بتوانیم دوره یا دوره‌های دیگری برگزار کنیم چرا که معتقدیم هر طلبه‌ای باید هویت صنفی و پیشینه خود را بشناسد.
باید انتظارات جامعه را از خودش بشناسد و این امکان را داشته باشد که خودش را آنگونه که هست، با همه کارکردهایش به مخاطبانش بشناساند.
از این جهت شرکت در این دوره‌ها برای همه طلبه‌هایی که به گذراندن دوره سطح اشتغال دارند لازم و سودمند است.
سرفصل‌هایی که برای این دوره‌های کوتاه‌مدت و رشته تخصصی روحانیت‌شناسی در نظر گرفته‌اید چیست؟
ـ عناوین این دروس به صورت شناور می‌تواند دچار قبض و بسط شود. بخشی از موضوعات این دروس عبارتند از:
1. مبانی روحانیت‌شناسی (فلسفه وجودی روحانیت، جایگاه و نقش روحانیت در اندیشه دینی)
2. تاریخچه روحانیت و تحولات آن (پیدایش روحانیت و تحولات مهم تاریخی، پیدایش مرجعیت و تحولات مهم تاریخی)
3. جامعه‌شناسی روحانیت (القاب و عناوین، لباس و آداب و رسوم، نقش‌ها و منصب‌ها، تعامل روحانیت و جامعه)
4. ساختار و کارکردهای روحانیت
5. نظام تعلیم و تربیت روحانیت (دروس طلاب، روش‌های آموزشی، تکنولوژی آموزشی، شیوه‌های تربیتی، دروس اخلاق و عرفان و ...)
6. نظام‌پژوهشی روحانیت
7. نظام تبلیغی روحانیت
8. نظام اداری و مالی (مدیریت حوزه، سبک‌ها و روش‌ها، بودجه و ...)
9. جریان‌های فکری ـ معرفتی
10. روحانیت و سیاست (روحانیت و تجربه تحزب سیاسی، روحانیت و دموکراسی، الگوهای تعامل روحانیت با نظام سیاسی، جریان‌های سیاسی، و ...)
11. مطالعات تطبیقی روحانیت (مقایسه روحانیت شیعه با روحانیت اهل سنت و روحانیت یهودیت و مسیحیت مقایسه حوزه دانشگاه و ...)
12. آسیب‌شناسی روحانیت
13. روحانیت و دنیای مدرن (اسلامی‌سازی معرفت، جهانی‌شدن، آشنایی با علوم جدید و ...)
تاکنون مؤسسه چه کارهایی را در قلمرو روحانیت‌پژوهی انجام داده است؟
ـ مؤسسه در طول عمر هفت ساله خود فعالیت‌هایی را به سرانجام رسانده است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
در قلمرو خدمات‌پژوهش:
1ـ تهیه یک مجموعه 92جلدی از مقالات مربوط به روحانیت که در 23 عنوان کلی ساماندهی شد و در دوره‌های محدود تکثیر و در اختیار مراکز پژوهشی و حوزوی قرار گرفت.
نمایه موضوعی و فهرست این مجموعه به صورت جداگانه در یک جلد 750 صفحه‌ای تدوین و عرضه شد
2ـ راه‌اندازی کتابخانة تخصصی روحانیت‌شناسی در قم
3ـ تأسیس پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه در محیط وب، که به صورت تخصصی به موضوعات روحانیت، اخلاق و نیایش می‌پردازد.
* در قلمرو پژوهش:
1ـ برگزاری 35 نشست تخصصی با موضوع روحانیت‌شناسی
2ـ انجام فعالیت‌های علمی و اجرایی لازم برای برگزاری همایش علمی مناسبات روحانیت و نسل جوان، به سفارش پژوهشگاه دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، که حاصل آن در چهار جلد کتاب منتشر شد
3ـ تهیة کتاب حوزه و روحانیت از نگاه شهید مطهری، در 450 صفحه، به سفارش کارفرما
4ـ انجام پژوهش روحانیت شیعه و سنی از نگاه مستشرقین، به سفارش کارفرما
5ـ تهیة کتاب حوزه و روحانیت؛ مسائل، آسیب‌ها و کارکردها، در دو جلد و بیش از 1200 صفحه، که اخیراً از چاپ خارج شد
6ـ تهیة کتاب شکل‌گیری و تحول حوزه‌های علمیة شیعه، که اخیراً چاپ شد
7ـ تهیة دو جلد کتاب با عنوان «روحانیت، نگاه‌ها و نگارش‌ها» که هم‌اکنون مراحل نشر را طی می‌کند
و پروژه‌های دیگری که در مراحل مختلف تحقیق و تألیف قرار دارند
چشم‌انداز آیندة فعالیت‌های مؤسسه را با توجه به وضع موجود چگونه می‌بینید؟
تأسیس رشتة تخصصی روحانیت‌شناسی، تشکیل انجمن علمی روحانیت‌پژوهان، راه‌اندازی یک مجلة تخصصی پیرامون موضوعات پژوهشی مؤسسه، برگزاری سالانة سه همایش در موضوعات اخلاق، نیایش و روحانیت، تهیة دانش‌نامة روحانیت، تداوم نشست‌های تخصصی و پیگیری پژوهش‌های جاری، برنامه‌های مؤسسه در افق کوتاه و میان مدت است.
چشم‌انداز بلندمدت را نیز در جزوة «مؤسسه فرهنگی دین‌پژوهی بشرا در یک نگاه» ترسیم کرده‌ایم. این بروشور در سالهای اولیة راه‌اندازی مؤسسه تهیه و منتشر شد.
البته بروشور دیگری را نیز اخیراً منتشر کردیم که بیشتر به معرفی و گزارش فعالیت‌های مؤسسه پرداخته است.
سخن پایانی:
آنچه به عنوان سخن پایانی به عرض جنابعالی و خوانندگان فرهیختة روزنامة وزین اطلاعات می‌رسانم چند نکتة کوتاه است که در شرایط مناسب می‌توان به بسط آنها پرداخت:
1ـ مؤسسة فرهنگی دین‌پژوهی بشرا، مؤسسه‌ای خصوصی است که برپایة عمل به تکلیف دینی و انقلابی با بضاعتی اندک شکل گرفته است و متعلق به همة کسانی است که علاقمند به کار در عرصه‌های پیش‌گفته هستند و آنچه در این مؤسسه فراهم آید وقف توسعة فرهنگ دینی و ارتقای اخلاق و معنویت در جامعه می‌باشد
2ـ مؤسسة دین‌پژوهی بشرا، از نظر فکری بین سنت و تجدد حرکت می‌کند و از نظر سیاسی نقش واسطه بین نظام اسلامی و مردم را برای خود قایل است و پژوهش در حوزة نیایش، اخلاق کاربردی، روحانیت، و نیازهای پژوهشی نظام در زمینه‌های مربوط به دین، و نیز آموزش و تربیت متفکران و پژوهشگران آشنا به زمان و زبان دین و مردم را، به عنوان هدف کلان خود برگزیده است و در حدّ مقدورات خود، از همة طرح‌های مطالعاتی و پژوهشی در حوزه‌های یادشده که حداقل یکی از ویژگی‌های زیر را داشته باشد استقبال می‌کند؛
الف) کاربردی و ناظر به نیازهای ایران امروز باشد
ب) راهبردی و ناظر به تبیین خطوط اساسی و مباحث‌شناختی و نظام‌سازی موضوعات دینی باشد
ج) جنبة فراملی داشته و ناظر به جنبه‌های جهانی دین باشد
د) به حوزة بررسی‌های تطبیقی و مشترکات ادیان در زمینه‌های یادشده مربوط شود.
آنچه انجام شده به توفیق الهی و مدد پژوهشگران توانمند، دلسوز و مؤمن به کار خویش صورت گرفته و ادامة راه نیز جز با مدد الهی و همکاری دلسوزان نظام و انقلاب و مردم در حوزه و دانشگاه میسور نیست.
و راههای ارتباط با مؤسسه؟
حضور در دفتر مؤسسه در تهران و قم از طریق سایت و پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه در محیط وب به آدرس www.boshraa.ir
ارتباط تلفنی با شماره‌های 22883394 و 22866059 با پیش شمارة 021 تهران و قم 774365ـ0251