كلمات كليدي : معاونت در جرم، ارکان جرم، تسهیل ارتكاب، مباشر جرم، قصد مجرمانه، تحریك، ترغیب، تهدید
نویسنده : سيدجعفر رحيمي
معاون جرم کسی است که بدون آن‌که خودش در عملیات اجرایی جرمِ منتَسَب به مباشر دخالت داشته باشد، با رفتار خود عمداً وقوع جرم را تسهیل کرده یا مباشر را به ارتکاب آن برانگیخته است.
ارکان تشکیل دهندۀ جرم معاونت
الف) رکن قانونی
معاونت در جرم در صورتی قابل مجازات است که شخص، مرتکب اصلی جرمی را که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، یاری و مساعدت نماید. ر کن قانونی این جرم ماده 43 قانون مجازات اسلامی می‌باشد. در اینکه آیا معاونت، جرم مستقل است یا نه اختلاف عقیده وجود دارد برخی (طرف‌داران مکتب تحققی) آن را جرم مستقل دانسته و معتقدند که به تعداد شرکت کنندگان در جرم، جرائم مستقل پیدا می‌شوند و برخی دیگر (طرف‌داران نظام یگانگی جرم)معاونت را وابسته به جرم اصلی دانسته و معتقدند که معاون جرم از مجرم اصلی یا مباشر جرم، «اکتساب مجرمیت» می‌کند.
ب) رکن مادی
چهار عامل در تحقق این رکن دخالت دارند:
1) تحقق عمل مادی مثبت: یعنی ترک فعل نمی‌‌تواند عنصر مادی جرم معاونت قرار گیرد، بنابراین هرگاه کسی که مطلع از وقوع جرم است مرتکب آن را معرفی نکند یا از ارتکاب آن ممانعت به عمل نیاورد؛ معاون جرم محسوب نمی‌شود.
2) تحقق فعل مجرمانه در خارج: اگر شخص معاون پس از شروع به معاونت، به دلیل عوامل خارجی که ارادۀ او در آن دخالت ندارد، از عمل خود منصرف شده و معاونت واقع نشود، صرف شروع به معاونت قابل مجازات نیست، هر چند که معاونت در شروع به جرم قابل مجازات است.
3) وحدت وجود قصد: در ارتکاب جرم معاونت، لازم است که معاون، آشنایی با چگونگی عمل و کیفیت مجرمانه آن داشته باشد و با تهیه مقدمات، همکاری در فعل ارتکابی را اراده نموده و خواستار حصول نتیجه مجرمانه از طرف مباشر جرم نیز باشد.
4) تقدم یا اقتران زمانی بین عمل معاون و مباشر جرم: در صورتی که اقدام معاون در مساعدت به مباشر پس از وقوع جرم توسط مرتکب اصلی صورت بگیرد، معاونت در جرم تلقی نمی‌شود. بلکه جرم خاصی است که در قانون پیش‌بینی شده است؛ مانند موضوع ماده 553 قانون مجازات اسلامی.
ج) رکن معنوی
معاون جرم باید قصد مجرمانه یا سوء نیت داشته باشد و عالماً و عامداً یکی از مصادیق معاونت در جرم را انجام بدهد.
مصادیق معاونت در جرم
1) معاونت از طریق تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع:
الف) تحریک: توصیه و تشویق و فرمان به ارتکاب جرم.
ب) ترغیب: ایجاد میل و علاقه به ارتکاب جرم.
ج) تهدید: که شخص را وادار به ارتکاب عملی برخلاف میل باطنی خود می‌کند که در صورت امتناع، احتمال خطر جانی یا مالی یا آبرویی برای تهدید شونده وجود دارد.
د) تطمیع: که انگیزه ارتکاب جرم بیشتر جنبه مادّی و مالی دارد.
2) معاونت از طریق دسیسه، فریب و نیرنگ: اعمالی که شخص با صحنه‌سازی و توسل به کاری خدعه‌آمیز، قصد ارتکاب جرم را در دل مباشر پرورش دهد.
3) معاونت از طریق تهیه وسائل ارتکاب جرم: مانند تهیه اسلحه با علم به این که اسلحه برای ارتکاب جرم به کار برده خواهد شد.
4) معاونت به واسطۀ ارائه طریق: روش و راه ارتکاب جرم را مستقیم یا غیرمستقیم به مباشر یاد بدهد با علم و عمد در ارائه اطلاعات برای ارتکاب جرم.
5) معاونت به وسیلۀ تسهیل ارتکاب جرم: مانند کسی که دست‌های دیگری را از پشت بگیرد تا شخص دیگر با زدن ضربه‌ای او را به قتل برساند. یا آگاه ساختن سارقین به وجود پلیس یا صاحب‌خانه.
مجازات معاونت در جرم
در قوانین موضوعۀ ایران مجازات معاونت به یکی از سه صورت ذیل تعیین شده است:
الف) مجازات معاونت در جرایم خاص که میزان آن حسب نوع جرم اصلی معین شده است.
ب) مجازات معاونت به موجب قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)؛
«هر کس در جرایم تعزیری معاونت نماید حسب مورد به حداقل مجازات مقرر در قانون برای همان جرم محکوم می‌شود» (مفاد ماده 726 قانون مجازات اسلامی)
ج) مجازات معاونت به موجب قانون مجازات اسلامی؛
«اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند...» (مفاد مادۀ 43 قانون مجازات اسلامی)
که در بحث مصادیق معاونت در جرم به آن اشاره شد.