مفهوم بی طرفی در زمان مخاصمه

حقوق اسلام، مخاصمه مسلحانه، امنيت دسته جمعي

نویسنده : احمدرضا سليمان‌زاده

یکی از موضوعاتی که به هنگام مخاصمات مسلحانه در عرصه حقوق بین الملل بشر دوستانه مطرح می‌شود بیطرفی[1] است. در زمان مخاصمه بین دو یا چندین دولت پاره‌ای از دولت‌ها اعلام می‌نمایند که در قبال طرفین مخاصمه بیطرف هستند. دولتی که اعلام بی طرفی می‌کند در رابطه با دول ثالث یک سری حقوق و تکالیفی دارد.

بیطرفی یک واژه حقوقی- سیاسی است و در عمل رعایت این اصل از سوی طرفین بویژه طرفین درگیر مخاصمه نقض می‌شود. طبق اصل بی طرفی طرفین مخاصمه می‌بایست حقوق دولت بی طرف را رعایت نمایند و در مقابل، دولت بی‌طرف نیز یک سری وظایفی در قبال دول متخاصم دارد که رعایت آنها بر او الزامی است. در ادامه بحث مفهوم بیطرفی و اهمیت آن را بررسی می‌کنیم.

1- مفهوم بیطرفی:

اگر جنگی بین دو یا چند دولت بروز کند کشور ثالث اعلام می‌نماید که در این جنگ جانب هیچ کدام از طرفین مخاصمه را نخواهد گرفت یعنی دخالتی به نفع هیچ یک از آنها نخواهد کرد. پس بیطرفی وضعیتی است که در آن یک کشور حق بی طرفی[2] را بر می‌گزیند. به عبارتی تصمیم می‌گیرد که در یک مخاصمه مسلحانه بین المللی وارد نشود. بی طرفی اختصاص به مخاصمه مسلحانه بین المللی ندارد بلکه اگر در زمان مخاصمه مسلحانه داخلی چنانچه هر دو طرف مخاصمه به عنوان متخاصم مورد شناسایی قرار گرفته باشند مطرح می‌شود.[3]

انواع بی طرفی

‌أ. بی طرفی موقت. بی طرفی که به آن اشاره شد بی طرفی موقت و یا مورد به مورد نام دارد. یعنی بی طرفی که مربوط به یک مخاصمه مسلحانه می باشد و اعلام بی طرفی در رابطه با جنگی که در یک زمان خاص روی می‌دهد.

‌ب. بی طرفی دائم مثل دولت‌های اتریش و سوئیس که اعلام نموده‌اند می‌خواهند از هر نوع درگیری مسلحانه‌ای که در آینده روی خواهند داد دور بمانند. بی طرفی دائم یعنی اعلام بی طرفی در رابطه با هر نوع درگیری و برای همیشه.

واژه بی طرفی در ارتباط با حقوق و تکالیف دو گانه دول بی طرف و متخاصم بکار می‌رود.[4] بر این اساس یک کشور بی طرف نمی‌تواند آشکارا وارد جنگ و خصومت شود و یا اینکه به متخاصمان یاری رساند نمی‌تواند برای آنها نیروی جذب نماید و یا اجازه دهد در قلمرو آن، طرف ثالثی به این کار بپردازد؛ نمی‌تواند برای طرفین مخاصمه تجهیزات نظامی فراهم نماید و یا اطلاعات نظامی ارائه دهد. دولت بی طرف می‌تواند با دول متخاصم تجارت نماید.[5]

2- اهمیت بی طرفی:

اصل بی طرفی قدمت طولانی دارد. اکثر مقررات عرفی و نوشته حاکم بر رفتار طرفین مخاصمه و دولت‌های بی طرف از مدت‌ها قبل وجود داشته است. کنوانسیون پنجم و کنوانسیون سیزدهم لاهه حاوی مقرراتی در این مورد می‌باشند.[6] اعلام بی طرفی برای هر دو طرف دارای آثاری است دولتی که اعلام بی طرف می‌کند نباید از سوی هر یک از دول متخاصم مورد حمله قرار گیرد و دول متخاصم نیز اطمینان خاطر می‌یابند که از قلمرو دولت بی طرف برای حمله به آنها استفاده نخواهد شد.

در حقوق اسلام نیز به بیطرفی توجه شده است. این اصل در قرآن کریم مطرح گردید، که طبق آن جنگ با گروه بیطرف مردود شمرده شده است.[7]

در مورد اینکه اگر دولتی عضو سازمان ملل متحد بوده باشد آیا می‌تواند به هنگام به خطر افتادن امنیت دسته جمعی اعلام بی طرفی نماید. تا کنون رویه‌ای شکل نگرفته و این موضوع همچنان مورد بحث می‌باشد.