درس بيستم

انگيزه قسم

قسم با دو انگيزه مطرح مىشود: 1. براى دفع ضرر و اتهام; 2 . براى جلب منفعت. اما قسمهاى قرآنى، براى دو انگيزه فوق نيست. بلكه براى تأكيد بر موضوعات مطرح شده در آيات است.

اقسام قسم

قسم اقسام بسيارى دارد: قسم به خدا، معصومان، قرآن و مقدسات ديگر، ولى آن قسمى كه داراى احكام ويژه است، قسم به اسم جلاله است. و قسم به غير از اسم جلاله اگر دروغ باشد، گناه است ولى كفاره ندارد.

شرايط قسم

قسم داراى چند شرط است:

  1. كسى كه قسم مىخورد، بايد بالغ و عاقل باشد و از روى قصد و اختيار قسم بخورد.
  2. كارى كه برايش قسم مىخورد، نبايد حرام و مكروه باشد.
  3. بايد به يكى از نامهاى خداوند قسم بخورد كه بر غير ذات مقدّس او اطلاق نمىشود; مانند «خدا» و «الله».
  4. بايد قسم را بر زبان بياورد و اگر بنويسد، يا در قلبش بگذراند، صحيح نيست، ولى شخص لال اگر با اشاره قسم بخورد، صحيح است.
  5. عمل كردن به قسم ممكن باشد. [1]

كفّاره قسم

اگر كسى قسم بخورد كه كارى را انجام دهد يا ترك كند، چنانچه به عمد مخالفت كند، بايد كفّاره بدهد; يعنى به ترتيب يكى از كفّارههاى زير را بر عهده گيرد:

  1. ده فقير را سير كند.
  2. ده فقير را بپوشاند.
  3. كسى كه نمىتواند يكى از كارهاى بالا را انجام دهد، بايد سه روز روزه بگيرد. [2]

در موارد زير عمل نكردن به قسم كفاره ندارد:

  1. از روى فراموشى به قسم عمل نكند.
  2. از روى ناچارى به قسم عمل نكند.
  3. مجبورش كنند كه به قسم عمل نكند.

احكام قسم

اگر پدر از قسم خوردن فرزند جلوگيرى كند يا شوهر از قسم خوردن زن جلوگيرى نمايد، قسم آنان صحيح نيست. [3]

اگر انسان از روى فراموشى يا ناچارى به قسم خود عمل نكند، كفاره بر او واجب نيست و همچنين است اگر مجبورش كنند كه به قسم عمل ننمايد. [4]

كسى كه قسم مىخورد، اگر حرف او راست باشد قسم خوردن او مكروه است و اگر دروغ باشد حرام و از گناهان بزرگ مىباشد. ولى اگر براى اين كه خودش يا مسلمان ديگرى را از شر ظالمى نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشكال ندارد بلكه گاهى واجب مىشود. و اين جور قسم خوردن غير از قسمى است كه در مسائل پيش گفته شد. [5]