از زماني كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و اميرالمؤمنين علي عليه السلام با هجرت خويش به مدينه زمينه گسترش اسلام را فراهم نمودند و امام حسين عليه السلام با هجرت خود همراه با اهل بيتش علت مبقيه اسلام گرديد، گويا نشر دين با هجرت و از خود گذشتگي و تحمل مشقت ها پيوند خورده است .
عالمان پارسا و شيفتگان نشر حقيقت در طول تاريخ به پيروي از آن اسوه هاي حسنه با هجرت هاي خويش، پيامبران پاكي و نور به نقاط مختلف جهان بوده اند، تا آن جا كه مي توان گفت بخش عظيمي از گرايش مسلمانان به دين مبين اسلام و هدايت آنان به راه نوراني قرآن به بركت همين حركت ها بوده است .
امروز كه به بركت خون پاك شهيدان و ايثار از خود گذشتگان، استواري و اقتدار ملت ايران زبانزد جهانيان گشته و ملت ها چشم اميد به اين سرزمين دوخته و پذيراي پيام هاي حياتبخش اسلام ناب از حنجره علماء اسلام شده اند، تكليفي بزرگ احساس مي شود تا با تربيت نيروهاي مستعد و هجرت آنان به نقاط مختلف از اين موقعيت بسيار مناسب حسن استفاده گردد .
مساله هجرت و آثار و بركات آن از گذشته تا حال مورد عنايت و توجه بزرگان علماء، مراجع، بنيانگذار جمهوري اسلامي; امام راحل و به ويژه رهبر معظم انقلاب اسلامي بوده است . از اين رو خود را موظف ديديم تا جهت ترغيب علماء و فضلا به هجرت، گوشه اي از هجرت علماء و بركات آن را تهيه و در اختيار علاقمندان قرار دهيم .
حوزه هاي علميه، در طول تاريخ سرنوشت ساز شيعه، همواره رهبري امت اسلام را بر دوش داشته و با اتكاء به قرآن و عترت عليهم السلام، رهروان راه حقيقت را به ساحل فلاح و رستگاري رهنمون گرديده اند . در بين اين حوزه ها، حوزه علميه نجف اشرف از قدمتي به بلنداي تاريخ اسلام برخوردار است، و به عنوان اساس حوزه هاي علميه تشيع قلمداد مي شود، كه تاسيس آن به دست با كفايت «مهاجري از خطه خراسان » صورت گرفت .
وي در ماه ضيافت الهي، سال 385 ه . ق در طوس به جهان هستي قدم گذاشت و نزديكانش او را «محمد» ناميدند .
او كه از كودكي در خراسان مشغول تحصيل شد، آثار نبوغ زيادي در وجودش نمايان گشت و در عصر سامانيان مي زيست كه در اثر توجه حاكمان وقت به مذهب حنفي و رسمي شدن آن و برخورد مغرضانه آنان با شيعه اثني عشري آزرده خاطر شده، با توجه به وضعيت نابسامان شيعيان احساس كرد لازم است از آن ديار بار سفر ببندد .
شيخ در سال 408 ه . ق وارد عراق شد و در بغداد از محضر استادان بزرگي همچون «شيح مفيد» بهره هاي فراواني برد .
شيخ مفيد در آن زمان رياست متكلمين شيعه را در دست داشت و با طرفداران هر مذهب و مسلك با متانت و عظمت خاصي بحث و مناظره مي كرد .
پس از گذشت حدود پنج سال، با رحلت شيخ عاليقدر مفيد رحمه الله جهان تشيع در سوگ مرجع بزرگ خود عزادار شد . شيخ ابوجعفر كه با رحلت استاد بزرگ خويش محزون بود، با تلمذ در محضر سيدمرتضي رحمه الله تا حدودي فقدان آن مرحوم را جبران كرد و سال هاي زيادي از محضر ايشان كسب فيض نمود . هنوز بيش از دو دهه از مرجعيت سيد مرتضي نگذشته بود كه دوباره چشم شيعيان در فراق مرجعي ديگر به اشك نشست .
شيخ طوسي در حالي كه براي از دست دادن استادي بزرگ سوگوار بود، مرحمي بر دل داغدار دوستان فقاهت شده، و علم هدايت را بر دوش گرفت و زعامت مسلمين را پذيرفت .
دشمنان تشيع كه از گسترش روزافزون اين مكتب احساس خطر مي كردند همواره در پي فرصتي مناسب بودند تا به نوعي انتقام بگيرند . با وفات سيد و نابساماني موجود خواستند ضربه اي كاري بر پيكره جهان تشيع وارد كنند .
شيح با توجه به اين وضعيت، بغداد را براي ايجاد يك تشكيلات منسجم مناسب نديد و چون مورد هجوم بدخواهان قرار گرفت، به اميد راه اندازي يك نظام دفاعي واحد در مقابل تهاجم دشمنان، به سوي نجف اشرف بار سفر بست .
با رسيدن اين خبر، شيفتگان معارف الهي به سوي آن ديار سرازير شدند و پروانه وار گرد شمع وجودشات حلقه زدند، اين اولين گام بلندي بود كه در تاريخ اسلام بخصوص شيعه، تحولي بس عظيم و آينده اي بس روشن را نويد مي داد، و درسي عملي براي پويندگان اين راه گرديد .
در سال 448 ه . ق با ورود شيخ به نجف اشرف، جنب و جوش وصف ناپذيري در اين شهر پديد آمد و برنامه هاي دقيق وي همراه با تلاش و كوشش در اين هجرت منشاء آثار و بركاتي شد كه امروز در همه جا نمايان است .
شيخ با انديشه اي الهي و اراده اي آهنين از فقه شيعه پاسداري كرد و براي رونق و گسترش فقه جعفري از هيچ خدمتي كوتاهي نكرد و براي رسيدن به اين مهم اقدام به تاسيس «حوزه علوم ديني » در جوار مرقد مطهر بزرگ پرچمدار عدالت، علي عليه السلام كرد . وي در آن موقعيت حساس با شناخت و معرفت از نيازها و خلاءهاي موجود آن زمان اين حركت را مناسب ديد و در مدت دوازده سال اقامت در آن جا مركزي را پايه گذاري كرد كه حيات شيعه را بايد مرهون خدمات اين مرد بزرگ در اين حركت دانست، زيرا نجف كانون بزرگي شد براي تربيت هزاران فقيه نام آور، مفسر كبير، متكلم و محدث فاضل كه هر يك در سنگر حفظ و حراست از فرهنگ اصيل و غني اسلام به ويژه شيعه سهم مهمي را دارا بودند .
گرچه امروزه «قم » بعنوان مركزيت حوزه هاي علميه تشيع شناخته شده است، لكن نبايد رنج ها و مشقات سلف صالح به خصوص دانشمندان تربيت شده در دوران هزار ساله حوزه علميه نجف را فراموش كرد كه هر يك با تاليف، تصنيف و تربيت هزاران شاگرد وارسته، آثار و خدمات گرانبهائي را در بين ما بر جاي گذاشته اند .
قاضي عبدالعزيز حلبي، فاضل مقداد، شهيد ثاني، مقدس اردبيلي، سيد بحرالعلوم، كاشف الغطاء، صاحب جواهر، شيخ انصاري و . . . از ثمرات همان حوزه مقدسه بوده اند كه هر كدام
از اين استوانه هاي علم و تقوا منشاء آثار و بركات عظيمه اي در پيشرفت و گسترش فرهنگ اسلام ناب محمدي صلي الله عليه و آله بوده و گام هاي موثري برداشته اند .
سرانجام شيخ پس از عمري پر بركت در سن هفتاد و پنج سالگي در جوار مرقد اميرالمؤمنين علي عليه السلام نداي حق را لبيك گفت و در جوار آن محبوب آرميد[1]
منبع :مجله مبلغان حوزه
[1] براي تدوين مجموعه «جلوه هايي از هجرت علماء» از منابع زير استفاده شده است:
قرآن كريم; المراجعات، شرف الدين عاملي; اعيان الشيعه، سيدمحسن امين; مجله نامه فرهنگ، شماره 9; علامه اميني مصلح نستوه، سيدعلي رضا سيدكباري; شرف الدين عاملي چاووش وحدت، مصطفي قلي زاده; نواب صفوي سفير سحر، سيد علي رضا سيدكباري; سيد عبدالحسين لاري پيشواي تنگستان، سيد علي رضا سيدكباري; محقق ثاني مقتداي شيعه، محمد جوان پيچان; شيخ طوسي خورشيد ابرار، علي رضا شهروي; شيخ عبدالكريم حائري نگهبان بيدار، سعيد عباس زاده .