کلید واژه ها: استشهاد، امید به خدا، غایت نعمات، انس با مرگ، تحلیل عاشورا، عزاداری،
هتک حرمت، امام زمان(عج) ولیّ دم سیدالشهداء(ع)
از خصوصیات انسان منتظر -انسانی که برای تحقق دولت کریمه حضرت بقیة الله (ارواح العالمین
له الفداه) آماده است- آمادگی برای فداکاری و شهادت در رکاب حضرت(عج) است. اگر کسی
مسأله مرگ را برای خودش حل نکرده و آماده کوچ کردن از این دنیا نیست، بعید است که یاور
خوبی برای ولیّ خدا باشد. انسانی که تعلق خاطر به دنیا داشته و به آن قانع باشد، نمی
تواند جزء یاوران امام(ع) باشد.
در برخی دعاها از جمله دعای «عهد» از خدای متعال می خواهیم که ما را از
مستشهدین پیشروی ولیّ خدا قرار بدهد. مستشهد کسی است که طالب و مشتاق شهادت است؛ اگر
روزی و قسمتش بود به شهادت می رسد -فبها المراد- و اگر نبود، همین اشتیاق برای شهادت
در رکاب ولیّ خدا موضوعیت دارد برای کسی که مسأله مرگ را برای خودش حل کند و به دنیا
راضی نباشد.
خدای متعال در سوره مبارکه «توبه» خطاب به بعضی مؤمنان می فرماید:
«یا ایها الذین آمنوا ما لکم اذا قیل لکم انفروا فی سبیل
الله اثاقلتم الی الارض أرضیتم بالحیاة الدنیا من الاخرة فما متاع الاحیاة الدنیا فی
الاخرة الا قلیل الا تنفروا یعذبکم عذابا الیما و یستبدل قوما غیرکم و لا تضروه شیئا
والله علی کل شیء قدیر الا تنصروه فقد نصره الله»؛[1]
چرا همراه پیامبر گرامی اسلام به میدان های جنگ نمی روید و دعوت حضرت(ص) را اجابت نمی
کنید؟ ظاهر آیه، توبیخ مؤمنینی است که برای نصرت رسول الله(ص) آماده نبودند. سپس در
ادامه آیه -و در بیان علت این عدم همراهی- خطاب به آنان می فرماید: چه منفعتی می برید
که وقتی شما را برای هجرت و کوچ در راه خدا دعوت می کنند، بر زمین سنگین می شوید؛ حال
آن که دعوت های دیگر را با فراغ بال اجابت می کنید؟ آیا شما به زندگی دنیایی راضی شدید؟
و آن را بر آخرت ترجیح دادید؟
اگر کسی به تعلقات دنیوی دل بسته باشد آمادگی همراهی و یاری امام زمان(ع) را نخواهد
داشت. تعلقات دنیوی سبب سنگینی انسان می گردد و در نتیجه سبکبالی را از انسان می گیرد؛
چراکه انسان سبک بال می تواند دنبال اولیای خدا حرکت کند و به یاری آن ها برسد.
سپس خدای متعال بیان می کنند: «اگر شما راضی به حیات دنیا شدید، بدانید که همه
دنیا در مقابل آخرت چیز کمی است و به حساب نمی آید.» بعد می فرمایند: «اگر
کسی آماده هجرت همراه با رسول خدا(ص) و ولیّ خدا(ع) نبود، به رنج و عذاب و گرفتاری
مبتلا می شود.» به عبارت دیگر، این طور نیست که کسانی که ولیّ خدا را همراهی
نمی کنند و با او هجرت نمی کنند، به خوشی ها می رسند. اگر کسی از این دنیای گذرا کوچ
نکرد و قلبش در این دنیا باقی ماند، بودنِ در این دنیا خودش عامل رنج است.
خدای متعال در سوره مبارکه «یونس» بیان فرموده اند:
«إنّ الّذین لا یرجون لقائنا و رضوا بالحیاة الدنیا و اطمأنوا بها و الذین هم
عن آیاتنا غافلون اولئک مأوئهم النار بما کانوا یکسبون»؛[2]
«آن هایی که امید به لقای ما (خدای متعال) ندارند، امیدوار نیستند که انسان می
تواند از این دنیا عروج کند و به لقای خدا برسد.»
و آن ها -طبیعتاً- به این دنیای کوچک و کم راضی قانع شدند و دنیا برایشان بس است. اگر
لذت های دنیا را به همراه یک زندگی آباد (خانه، شغل، مسکن، دوست، مقام و...) داشته
باشند، برایشان کافی است.
آن هایی که امید به لقای پروردگار ندارند، نمی فهمند که تا کجا می توانند بروند؟ این
ها با داشتن دنیا آرامش پیدا می کنند. دنیایی که نه جای ماندن است و نه می شود به آن
تکیه کرد. اطمینان کردن به دنیا مانند خانه ساختن روی موج یا تکیه کردن به باد است.
دو عامل مهمی که باعث می شود اعتماد انسان به دنیا از بین برود، عبارتند از: فنای دنیا
و تحول انسان. یا ما از دنیا جدا می شویم یا دنیا از ما.این جا جای آرامش و اطمینان
نیست. اینجا معبر انسان است. اگر کسی به این معبر راضی شد و حقیقت دنیا را نفهمید،
خدای متعال به او هشدارهایی می دهد. مثلاً، دل به مال دنیا می بندد؛ خداوند مال را
از او می گیرد. به جوانی دل خوش می کند؛ خداوند جوانی اش را می گیرد. عده ای با دیدن
این هشدارها بیدار می شوند و مسیرشان را عوض می کنند؛ ولی عده ای همچنان از دیدن آیات
خداوند غفلت می کنند.
غروب کردن خورشید از آیات خداست؛ یعنی نباید به این خورشید دل بست. آمدن فصل زمستان
از آیات خداست؛ یعنی نباید در بهار، دل خوش و آرام باشید. لذا، می فرماید:
«إِنَّ اخْتِلَافَ تَدْبِیرِک
وَ سُرْعَةَ طَوَاءِ مَقَادِیرِک مَنَعَا عِبَادَک الْعَارِفِینَ بِک عَنِ السُّکونِ
إِلَى عَطَاءٍ وَ الْیأْسِ مِنْک فِی بَلَاء»[3]
«اختلاف تدبیرهای تو و سرعت پیچش حادثه هایت (این که بهار به سرعت می رود و به
دنبالش تابستان و پاییز می آیند؛ این که جوانی می رود و پیری می آید؛ نشاط ها می روند
و غصه ها می آیند؛ سلامتی می رود و بیماری می آید؛ قوت می رود و ضعف می آید) آن دسته
عبادی را که با تو (خداوند) به معرفت رسیدند، از این که اگر چیزی به آن ها دادی آرام
بگیرند، منع می کند. هنگامی که به آن ها نعمت می دهی، می فهمند که این یک عطای الهی
است و تصادفی نیست. همچنین آن هنگامی که نعمتی را از آن ها می گیری، می فهمند که این
جا هم تصادف نیست و هرچه هست، تدبیر توست.»
انسان های بصیر در کنار نعمت ها آرامش ندارند و می دانند نعمت از این دست داده می شود
و از دست دیگر گرفته می شود. انسانی که با خدا به معرفت می رسد، مثل کشاورز بیداری
است که در بهار می فهمد که این بهار ماندنی نیست؛ انسان باید در بهار برای پاییز و
زمستان کار کند.
کسی که به معرفت خدای متعال رسیده است، نزول نعمت ها را تصادفی ندانسته بلکه آن را
داد و ستد الهی می داند. برای هر انسان با بصیرتی روشن است که طلوع و غروب خورشید تدبیر
الهی است و لهو و لعب نمی باشد. بنابراین، در هنگامه طلوع و غروب خورشید هیچ نوع حالت
یأسی به او دست نمی دهد.
آمدن و رفتن نعمت ها، یک هدف را دنبال می کنند و آن دعوت به خدای متعال است. اگر خداوند
می خواست، می توانست کاری کند که ما از بدو تولد جوان، توانا و در اوج قدرت باشیم و
در همین حالت هم بمانیم. اما این حرکت از ضعف به قوت (خداوند در قرآن می فرماید: ما
شما را از ضعف آفریدیم) برای رسیدن ما به خدا است. حرکت از ضعف به قوت برای ما لازم
است؛ اگر نبود، همیشه ما را در اوج جوانی نگه می داشت. کما این که در بهشت نه دوران
طفولیت و نه دوران پیری وجود ندارد؛ چراکه از دنیا عبور کردیم.
اما عده ای این گونه نیستند و از زنگ خطرهای خدا غفلت می کنند. جوانی و سلامتی شان
می رود، اما آن ها به خود نمی آیند. خدا در قرآن می فرماید: «پناهگاه این ها
آتش است.» انسانی که به دنیا پناه می برد و به آن راضی می شود، درحقیقت به آتش
پناه برده است. همین دنیا برای او تبدیل به آتش و عذاب می شود.
در سوره مبارکه «توبه» خدای متعال همین هشدار را می دهد:
«إلا تَنفِرُوا یُعَذِّبکُم عَذَاباً ألیماً وَ یَستَبدِل
قَومًا غَیرَکُم»[4]
اولاً، بدانید که اگر همراه رسول خدا هجرت نکردید و به دنیا دل بستید، به رنج و عذاب
مبتلا می شوید. دلیلش این است که انسان و دنیا هردو متحول هستند و کسی که متحول است
به دنیایی دل بسته که متحول است، نمی تواند آرام باشد و همیشه در حالت اضطراب به سر
می برد. تعلق به پدیده های دنیایی که از ما جدا می شوند، در دل انسان رنج و عذاب ایجاد
می کند.
خدای متعال می خواهد به شما خیر برسد. این که می گویند خدا و ولیّ خدا را نصرت کنید،
برای این است که خیری به شما برسد و رشد کنید. اگر شما حاضر نشدید بر سر این سفره آماده
بنشینید و سبک بال با پیامبر(ص) پرواز کنید، این توفیق را از شما می گیریم و هیچ ضرری
به خدای متعال نمی رسد:
«یستبدل قوما غیرکم و لا تضروه شیئا»
چرا؟ چون،
«والله علی کل شیء قدیر»
در ادامه می فرماید: «کسی که خدا او را یاری کرده، شما حاضر به یاری او نیستید.
کسی که در تنهایی ها، خدا تنهایش نگذاشته؛ آن جایی که همسفرش دشمنش بوده، او را کمک
نموده، « إلا تَنصُرُوهُ فَقَد نَصَرَهُ الله
إذ أخرجه الذین کفروا ثانی اثنین إذ هما فی الغار إذ یقول لصحابه لا تحزن إنّ الله مَعَنَا»[5]
چنین انسانی را که خدای متعال در تنهاییش ناصر او بوده، شما حاضر به کمک او نیستید.»
خدای متعال به کسانی که حاضر به همراهی ولیّ خدا نشدند و به دنیا راضی شدند، هشدار
داده و می فرماید: «اگر به زندگی دنیا راضی شدید، بدانید به کم راضی شدید. ما
بیشتر از این برای شما در نظر گرفتیم: «فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قرة أعین».[6] ما سفره های عظیمی برای شما گستردیم، شما
که هنوز ندیدید؛ چرا قانع شدید؟
عده ای وقتی عازم مسافرت می شوند، چون زیبایی های راه را ندیدند، به اولین منظره ای
که می رسند بار می اندازند. اگر کسی همه راه را بلد باشد، به آن ها می گوید: بلند شوید
برویم؛ این جا که خبری نیست! انسانی که عوالم بعدی را ندیده، محجوب است، زود قانع می
شود، بار می اندازد و می گوید: همین جا، مقصد است.
خدای متعال در هشدار دیگری می فرماید: «اگر متعلق به دنیا شدید، عذاب و رنج حتمی
است.» انسان نمی تواند سر سفره دنیا بنشیند و آرام باشد؛ در دلبستگی به دنیا
رنج است«وَ مَن أعرَضَ عَن ذِکری فَإنَّ لَهُ مَعِیشَةً
ضَنکًا وَ نَحشُرُهُ یَومَ القِیامَةِ أعمَی»؛[7] چنین انسانی هم در دنیا و هم در آخرت تحت فشار و عذاب
است. آدمی که بصیرت قلبش را می گیرند، در زندان دنیا تحت فشار قرار می گیرد و در عالم
آخرت همچون بصیرت نداشته، همان فشار و رنج با او خواهد بود. بنابراین، اگر انسان سبک
بال نشود و خیال نکند که به آرامش می رسد؛ به عذابی دچار می شود؛ که همه وجود انسان
احساس رنج و عذاب می کند.
«و یستبدل قوما غیرکم»؛
«شما را کنار می زنیم و جمعیت دیگری به جای شما می آوریم.» این مسیر پابرجاست
و کاروان ها به سمت خدا می روند. حضرت، همسفرانی پیدا می کند. مهاجرانی هستند که با
حضرت به سوی خدا هجرت کنند. کسانی که هجرت نکردند در محبس (دار دنیا) می مانند. عده
ای در این میدان مسابقه سبک بال حرکت می کنند: «واستبقوا الخیرات» یا «سابقوا
الی مغفرة من ربکم»؛ مواظب باشید در این میدان عقب نمانید. معنای همراه نشدن،
جاماندن از قافله است. در این میدان خیرات -که همه می توانند در آن نفر اول باشند-
جا می مانید و عده ای دیگر از شما سبقت می گیرند.
پس سبک بالی، قطع علاقه از دنیا و حل کردن مشکل مرگ، قدم اول است. کسی این مشکل را
حل نکند، نمی تواند با خدا و ولیّ خدا همراه بشود. سیدالشهداء(ع) شب عاشورا وقتی اصحاب
خودشان را توصیف می کنند، به زینب کبری(س) می فرمایند: «این ها کسانی هستند که
با مرگ مأنوسند؛ این ها با بیشتر از این دنیا مأنوسند؛ این ها بیشتر از این دنیا را
تجربه کرده اند و به یقین هایی رسیده اند.» اگر انسان به این جا برسد حجاب هایش
کنار می رود.
در کتاب «اصول کافی» آمده است که شخصی به امام صادق(ع) عرض کرد که (نقل
به مضمون)، آقا، ما وقتی با شما هستیم سبک بالیم، تعلقمان از دنیا برداشته می شود و
آماده حرکت می شویم. اما همین که از شما جدا می شویم، دوباره رو به زندگی دنیایی می
آوریم و آن سبک بالی از ما گرفته می شود. آیا این نفاق و دورویی نیست؟ حضرت فرمودند:
«نه، این حالات قلب است که گاهی اوقات سخت و گاهی نرم است.»[8]
سپس حضرت هشدار دادند که همین سؤال را اصحاب رسول الله(ص) از ایشان پرسیدند که یا رسول
الله؛ ما وقتی محضر شما می آییم، سبک بالیم؛ اما هنگامی که برمی گردیم پیش زن و بچه
سنگین می شویم. این نفاق نیست؟ حضرت فرمودند: این نفاق نیست؛ ولی گام های شیطان است
که شما را دارد جدا می کند. بعد حضرت(ص) فرمودند: «اگر آن حالتتان را حفظ می
کردید با ملائکه هم صحبت می شدید و ملکوت را مشاهده می کردید.»
اگر انسان از قلب مراقبه کند، سبک بال، اهل شهود و اهل عالم غیب می شود. این شهود برای
سبک بالی و هجرت با اولیای خدا لازم است. کسی که مستشهد نیست و طالب این نیست که خون
و سرمایه اش را در رکاب ولیّ خدا بدهد، یاور خوبی برای ولیّ خدا نیست. بنابراین یکی
از خصوصیات اصلی انسان منتظر سبک بالی و آماده شدن برای پرواز است. در بعضی صحنه ها
مشاهده می شود که گروه گروه از انسان ها حاضر می شوند خونشان را در راه خدا بدهند؛
این از خصوصیات جامعه شیعه است که ریشه در حادثه عاشورا دارد.
سبک بالی، نتیجه انس با عاشورا
یکی از آثار و برکات احیای فرهنگ عاشورا، سبک بال کردن انسان ها است. انسان هایی که
با عاشورا مأنوس می شوند و این حادثه در دلشان جا پیدا می کند، اولین خصوصیتی که پیدا
می کنند، سبک بالی است. واقعه عاشورا و شهادت سیدالشهداء(ع) نقطه جوشش حیات در جامعه
تشیع است.
درحقیقت روح شهادت طلبی و میل به فداکاری در راه خدا و ولیّ خدا، از کانون عاشورا در
جامعه شیعه زنده شده است. در روایات آمده است که اگر می خواهید همراه سیدالشهداء(ع)
و اصحابش باشید، هرگاه یاد آن حضرت(ع) افتادید، بگویید:
«یا لیتینی کنت معک فافوز فوزا عظیما»[9]
توجه به فوزی که اصحاب سید الشهداء(ع) به آن رسیدند و آرزوی آن فوز، مقدمه رسیدن به
آن درجات است.
اگر کسی به عاشورا تعلق پیدا کرد و در احوال آن ارواحی که «حلت بفنائک»[10] شدند، تفکر کند و ببیند که چگونه آن
ارواح توانستند به فنای در آستان ولیّ خدا برسند و چه تجارت پرسودی کردند، «فاستبشروا
ببیعکم الذی بایعتم به»،[11] آن وقت
او هم مشتاق به این تجارت می شود.
آن الگویی که اشتیاق به شهادت در راه خدا را در انسانایجاد می کند، الگوی کربلاست.
اگر این فرهنگ در جامعه شیعه زنده بشود -که ائمه(ع) نیز همین تلاش را کردند- جامعه
شیعه آماده شهادت دسته جمعی می شود. لذا، هرچه توجه به عزاداری سیدالشهداء(ع) بیشتر
و عمیق تر بشود، علامت این است که جامعه شیعه برای برداشتن بار عصر ظهور مهیا شده است؛
چون همان طور که گفته شد، شعار لشکریان امام زمان(عج) «یا لثارات الحسین»[12] است.
انسان اگر واقع بین باشد، می فهمد که اصحاب امام حسین(ع) ضرر نکردند و هرچه غنیمت و
فوز بود، بردند. افرادی مانند حرّ، حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و... راه صدساله را
یک شبه پیمودند. یکی از عزیزان تعبیر لطیفی داشت، می گفت: اگر این ها -که پیر بودند-
نمی رفتند و در رکاب سیدالشهداء(ع) شهید نمی شدند، چقدر دیگه بنا بود در این دنیا بمانند؟
امام حسین(ع) در نامه ای که از کربلا برای محمد حنفیه نوشتند؛ فرمودند:
«فَکأَنَّ الدُّنْیا لَمْ تَکنْ
وَ کأَنَّ الْآخِرَةَ لَمْ تَزَل»[13]
«گویا اصلاً دنیایی نبوده و تنها آخرت است که همیشه بوده
و خواهد بود.» فداکاری اصحاب سیدالشهداء(ع) را می توان با همین یک
جمله تفسیر کرد. به راستی این درک از دنیا و این سبک بالی چگونه پیدا می شود؟ بهترین
راهش عاشوراست. عاشورا از زاویه های مختلفی انسان را سبک بال می کند.
اگرچه تحلیل عقلانی عاشورا هم لازم است، -و در جامعه شیعه باید عمیق ترین تحلیل های
عقلانی درباره حادثه عاشورا وجود داشته باشد تا اینکه صفوف حق و باطل شناسایی و انگیزه
و هدف حضرت(ع) شناخته شود- ولی احیای فرهنگ عاشورا در این حد کفایت نمی کند. پیوند
روحی و عاطفی با عاشورا و دلدادگی به سیدالشهداء(ع) نیز بسیار مهم است. بهترین راه
زنده کردن این پپیوند عاطفی نیز درک غربت و مظلومیت سیدالشهداء(ع) در همین محافل عزاداری
است. همین مجالسی که معصومین(ع) از جمله امام سجاد(ع) از روز اول بنایش را گذاشتند.
امام سجاد(ع) قریب 35 سال بعد از عاشورا زنده بودند و نوشته اند که ایشان همه عمرشان
را گریه می کردند. گریه حضرت(ع) هم یک گریه کاملاً علنی بوده است. همان طوری که سید
الشهداء(ع) روح حماسه، شهادت طلبی و دفاع از حق را دمیدند، امام سجاد(ع) روح توجه به
عاشورا را در جامعه شیعه زنده کردند.
بنابراین کسی نباید بگوید که به جای نشستن و عزاداری کردن، باید عاشورا را تحلیل کنیم.
این جزء شبهات بسیار زیرکانه و منفی دستگاه ابلیس است. تحلیل عقلانی عاشورا لازم است؛
ولی هیچ وقت از تحلیل عقلی، توجه عاطفی زنده نمی شود. انسان باید با حلقه های عزاداری،
در متن آن بلا حضور پیدا کند تا تهذیب شود.
ضرب المثلی است که می گوید: «شخصی از راه رسید و محکم به صورت طرف مقابل زد.
تا طرف آمد به خودش بیاید و عکس العملی نشان بدهد، آن شخص گفت: بیا بحث کنیم ببینیم،
صدایش مال کف دست من بود یا مال صورت تو!» این تحلیل به چه درد می خورد؟ شیطان
بزرگ ترین جسارت را به ولیّ خدا کرده؛ دستگاه ابلیس با تمام توان، خدا و ولیّش را هتک
کرده؛ آن وقت ما بنشینیم و فقط تحلیل عقلی بکنیم؟ این کفایت نمی کند.
ابتدا باید غصه خورد که چرا ما نبودیم تا پیش روی شما قطعه قطعه شویم؟ اگرچه عاشورا
اتفاق افتاده، اما شیعه باید حداقل دربرابر این هتک حرمت بی تفاوت نباشد. قدم اول این
است که چشم از این حادثه بر نداریم و تمام عمر بسوزیم که چرا از ولیّ خدا هتک حرمت
شده است؟ این رسم ادب، محبت و معرفت نسبت به ولیّ خداست.
در فرهنگ اسلام است که بر مصیبت ها گریه نکنید و با این که مؤمن محترم است، اما بیش
از سه روز برایش عزا نگیرید (البته زوجه برای زوج استثناست). همین اسلام می فرماید
که، صبح و شب برای امام حسین(ع) گریه کنید. این، طریق عبودیت و بندگی خدای متعال است.
غصه های دیگر خیلی باعث رشد نیستند و این غصه است که آدم را آماده و سبک بال می کند.
اگر کسی می خواهد مستشهد و آماده بشود که خونش را در رکاب وجود مقدس امام عصر(عج) بدهد،
باید قلبش در عاشورا ذوب شود. به هر میزانی که این قلب با مصیبت سیدالشهداء(ع) زنده
شود، مستشهد و سبک بال می شود و حاضر می شود که خونش را فدا کند.
عده ای هم حاضرند خون خود را تنها برای رفتن به بهشت بدهند. این هم مذموم نیست و مرتبه
ای از استشهاد است. آدم اگر این درجات را می خواهد، راهی جز سرمایه گذاری در رکاب امام
زمان(ع) ندارد.
کسی که دل به حادثه عاشورا می بندد و چشم از آن برنمی دارد و فوز عظیم اصحاب سیدالشهداء(ع)
را در این صحنه می بیند، آماده هجرت می شود. اگر این آرزو را در دلش پرورش داد «یا لَیتَنی کُنتَ مَعَهم فَأفوزَ
فَوزاً عَظیماً»[14]
و واقعاً غصه دار بود؛ که چرا نتوانسته به آن فوز عظیم و درجات بهشتی برسد، سبک بال
خواهد شد.
استشهاد دیگر، این است که اصحاب سیدالشهداء(ع) -لااقل خواصشان- این طور نبود که در
روز عاشورا تنها به دنبال بهشت باشند، بلکه مسأله اصلی برای آن ها هتک ولیّ خدا بود.
این مثال برای تقریب به ذهن بد نیست؛ مادری که حاضر است تا حد جان از فرزندش دفاع کند،
آیا به خاطر بهشت این کار را انجام می دهد؟ علاقه به فرزند است که مادر را به دفاع
از فرزندش می خواند. اصحاب سیدالشهداء(ع) به جایی رسیده بودند که نمی توانستند تحمل
کنند از سیدالشهداء(ع) هتک حرمت بشود.
در زیارت وجود مقدس امام عصر(عج) -که به منزله اذن دخول سرداب است- تعبیری هست که در
آن، «از خدای متعال می خواهیم ما را زنده نگه بدارد و اگر از دنیا رفتیم ما را
زنده کند، «لِأَبْلُغَ مِنْ
طَاعَتِک مُرَادِی وَ أَشْفِی مِنْ أَعْدَائِک فُؤَادِی»؛[15] تا در همین دنیا به مرادمان که تبعیت از تو (امام
زمان) می باشد، برسیم. ما، شما و عصر ظهورتان را درک نکردیم؛ ولی دلمان می خواسته که
درکنار شما باشیم و به خواسته دلمان که اطاعت از شماست برسیم و از دشمنان شما انتقام
بگیریم تا آرام بشویم.» این تشفّی هم نفسانی نیست. این که شعار لشکریان امام
زمان(عج) «یا لثارات الحسین»[16]
هدف این نیست که خونی ریخته شده و ما هم می خواهیم -از روی عقده- انتقام بگیریم. بحث
این است که ولیّ خدا هتک شده و دستگاه ابلیس با خدای متعال عداوت کرده است. اگر کسی
این حادثه را بفهمد، نمی تواند تا تسویه حساب نشود آرام بنشیند.حاضر است همه دستگاه
باطل را -اگر بعد از اتمام حجت هدایت نشدند- تار و مار کند.
«وَ مَن قُتِلَ مَظلُوماً فَقَد
جَعَلنَا لِوَلِیّهِ سُلطَاناً فَلا یُسرِف فِی القَتل إنّهُ کَانَ مَنصُوراً»[17]
«انسانی که مظلوم کشته می شود -یا به شهادت می رسد- ما برای ولیّ او سلطه قرار
دادیم و حق دارد انتقام بگیرد. البته نباید زیاده روی کند؛ خدا یاریش می کند.»
روایتی ذیل این آیه هست که می فرماید: این آیه راجع به وجود مقدس سیدالشهداء(ع) است
که امام زمان(عج) باذن الله تبارک و تعالی ولیّ دم ایشان هستند و خدای متعال برای ایشان
سلطه قرار داده است. در ادامه روایت آمده که اگرهمه عالم را بکشد، اسراف نکرده است.
البته منظور این نیست که حضرت(ع) بی حساب دست به شمشیر می برند و می کشند. او ولیّ
خدا و قوس عالم است «الْغَوْثُ
وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ وَعْدٌ غَیرُ مَکذُوب»[18] و این طور نیست که -العیاذبالله- بیهوده دست به شمشیر
ببرد و همه را از دم تیغ بگذراند. اما وقتی حجت ها تمام شد، هرچقدر از کسانی که در
صف باطل می مانند را بکشد -در خون خواهی سیدالشهداء(ع)- اسراف نکرده است؛ زیرا کسی
که بعد از اتمام حجت باز هم در صف باطل است، درحقیقت هنوز با راه امام حسین(ع) درگیر
است. اردوی امام زمان(عج) به اردوی سیدالشهداء(ع) تشبیه شده است و حضرت(ع) خواهند آمد
تا راه امام حسین(ع) را به ثمر برسانند. کسانی که به آن فوز نرسیده اند باید به این
فوز برسند.
درجات فائزین هم مختلف است. ممکن است کسی در عاشورا به دنبال بهشت باشد. چنین شخصی
این طور نیست که رشد نکند؛ اما پایین تر از کسی است که در وجود مقدس سیدالشهداء(ع)
ذوب شده و هستیش را پیش روی سیدالشهداء(ع) بدهد. آن هایی که منتظر و مستشهد می شوند
و در رکاب حضرت(ع) قرار می گیرند، هم دو دسته هستند. عده ای از آنها دنبال فوز و درجات
بهشتند و عده ای دیگر می آیند که از حضرت(ع) حمایت کنند و خونشان را در دفاع از ایشان
و خون خواهی از سیدالشهداء(ع) بدهند.
پس مفهوم این خون خواهی با معنای مصطلح و رایج آن متفاوت است؛ زیرا در خون خواهی عادی،
به گذشت دعوت شده است و به ولیّ دم توصیه شده که اگر عفو کند، بهتر است. اگر چشمش را
زدند، حق دارد قصاص کند؛ ولی اگر عفو کند بهتر است. اما در قضیه سیدالشهداء(ع) عفو
بهتر نیست و اشتباه است. در زیارت سیدالشهداء(ع) خداوند را شکر می کنیم که جهنم را
مأوای آنان (دشمنان حضرت) قرار داد: «الحمدلله الذی جعل النار مأواهم».[19] این جا، جای عفو نیست.
البته خوب است که انسان عاطفه داشته باشد؛ اما جایی که خدا می خواهد عذاب و لعن کند،
اگر انسان حساب خودش را سوا نکند، خودش هم گرفتار می شود؛ یعنی اگر حتی ذره ای در دلش
به آن عذاب شوندگان وابسته باشد، به همان میزان عذاب خواهد کشید. خداوند به حضرت لوط(ع)
می گوید: «بیرون بروید و هیچ کدام به پشت سرتان توجه نداشته باشید، به این دلیل
است که تعلق به پشت سر، موجب عذاب است. این ها کارشان تمام شده و قرار است عذاب شوند؛
پس جای دلسوزی و رأفت نیست.
خون خواهی سیدالشهداء(ع)، رزق درک کنندگان مصیبت عاشورا
در زیارت عاشورا می خوانیم:
«بِأبی أَنتَ وَ أُمّی لَقَد
عَظُمَ مُصَابی بِکَ فَأَسأَلُ اللهَ الّذِی أکرَمَ مَقامَکَ وَ أکرَمَنی بِکَ أن یَرزُقَنی
طَلَبَ ثَارِکَ مَعَ إمامٍ مَنصُور مِن أهلِ بیتِ مُحمّدٍ صَلّی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ».[20]
این خون خواهی و استشهاد، رزق کسی است که عظمت مصیبت سیدالشهداء(ع) جانش و همه هستی
اش را پر کرده و یک لحظه هم نمی تواند از آن غافل بشود. چنین شخصی می تواند جزء اصحاب
خاص حضرت(ع) باشد و هرچه حضرت(ع) سخت بگیرند، تردید نمی کند. روایات تندی داریم که
می گویند: «کسی می تواند در رکاب حضرت(عج) وفادار بماند که این ظرفیت را پیدا
و کاری که دشمن با حضرت(ع) نموده را درک کرده باشد.
در مورد امشب مورخین در مقاتل نقل کرده اند که از طرف ابن زیاد نامه آمد که باید حلقه
محاصره را تنگ کنید. یا الله؛ باید بین امام حسین(ع) و فرات حائل شوید و نگذارید آب
به خیمه هایش برسد.
تلاش می کردند تا امام حسین(ع) را تحت محاصره قرار بدهند تا شاید ترک اولایی از ایشان
و اصحابش سر بزند. چون حضرت(ع) را نمی شناختند، خیال می کردند شاید اگر سخت بگیرند
سیدالشهداء(ع) کوتاه خواهد آمد. عده ای هم که به حضرت(ع) می گفتند: آقا این زن و بچه
را برای چه با خود می برید، همین فکر را می کردند که ممکن است دشمن از این طریق حضرت(ع)
را تحت فشار قرار دهد. ایشان هم که می دانست چه اتفاقی می افتد، با هوشیاری این ها
را آورده و آماده کرده بود. لذا، دشمن هرچه توانست سخت گرفت. همراه با امام حسین(ع)
همسرانش، نوامیس رسول خدا، طفل خردسال، طفل شیرخوار و مادری که فرزندش را شیر می دهد،
هستند. بستن آب به روی این ها چه معنی می دهد؟
از امشب آب در خیمه های امام حسین(ع) جیره بندی شد؛ در آن هوای گرم که ظاهراً هوای
کربلا در آن ایام گرم و سوزان بوده است؛ اینطور نیست که اصلاٌ آب نبود، بلکه باید حضرت
قمربنی هاشم(ع) و دیگران می رفتند و با درگیری مقداری آب برمی داشتند و می آوردند.
«السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین
السلام علی الحسین»
«الَّذِی سَمَحَتْ نَفْسُهُ
بِمُهْجَتِهِ السَّلَامُ عَلَى مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ فِی سِرِّهِ وَ عَلَانِیتِهِ السَّلَامُ
عَلَى مَنْ جَعَلَ اللَّهُ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِه».[21]
ای حسین، چه کردی که خاکی هم که به تو نزدیک است، خدا به آن لطف کرده است؟ اگر ما را
بپذیری چه می شود؟
«السَّلَامُ عَلَى مَنِ الْإِجَابَةُ
تَحْتَ قُبَّتِه»[22]
بعضی از بزرگان فرمودند که هرکجا حسینیه و خیمه ای به نام امام حسین(ع) برپا می شود،
آن جا قبّه امام حسین(ع) است. چه کردی حسین جان؟ هر دستی که در این قبّه به طرف خدا
دراز بشود، خدا به احترام تو آن دست را خالی برنمی گرداند.
«السَّلَامُ عَلَى مَنِ الْأَئِمَّةُ
مِنْ ذُرِّیتِهِ».[23]
چه کردی که خدا امام زمان(عج) را در نسل تو گذاشته است؟ در روایات آمده که ماجرای عاشورا
به بی بی دو عالم عرضه شد و به ایشان گفتند: می خواهیم فرزندی به تو بدهیم که این طور
به شهادت می رسد. صدیقه کبری(س) وقتی قبول کرد که خدا وعده داد که در عوض این شهادت،
امامت را در نسلش می گذارم. در بعضی روایات هم آمده که خداوند خصوصاً وعده داده است
که امام زمان(عج) را در نسلش می گذارم.
«السَّلَامُ عَلَى غَرِیبِ
الْغُرَبَاءِ السَّلَامُ عَلَى شَهِیدِ الشُّهَدَاءِ».[24]
شهادت تو یک شهادت دیگری است.
«السَّلَامُ عَلَى شَهِیدِ
الشُّهَدَاءِ السَّلَامُ عَلَى قَتِیلِ الْأَدْعِیاء».[25]
نمی دانم این جمله را معنا کنم یا نه؟ خدای متعال به ابراهیم خلیل(ع) براساس روایت
خصال فرمود: «ابراهیم تو به فرمان من فرزندت را در راه خدا بردی.» این
قربانی کردن فرزند در راه خدا معصیت نیست، بلکه عبادت است. ولی فرزند رسول خدا را مدعیان
اسلام با دستان ناپاکشان مانند گوسفند سر می برند. ای کشته ای که آن ناپاک ها هر چه
شقاوت داشتند بر سر تو خالی کردند.
«السَّلَامُ عَلَى سَاکنِ کرْبَلَاءَ
السَّلَامُ عَلَى مَنْ بَکتْهُ مَلَائِکةُ السَّمَاء».[26]
این برای ما درس است. ملائکه آمدند برای یاری امام حسین(ع)؛ اما دیر رسیدند. در روایت
دارد که با اجازه خدای متعال، کنار حرم حضرت(ع) تا دوره ظهور برای ایشان صبح و شب گریه
می کنند. غبار آلود و محزون، منتظرند تا امام زمان(عج) بیاید و در رکاب حضرت(ع) خون
خواهی کنند.
«السَّلَامُ عَلَى مَنْ ذُرِّیتُهُ
الْأَزْکیاء»[27]
«سلام بر آقایی که همه نسلش پاک بودند.»
«السَّلَامُ عَلَى الدِّمَاءِ
السَّائِلاتِ السَّلَامُ عَلَى الْجُیوبِ الْمُضَرَّجَات».[28]
«سلام بر گریبان هایی که چاک شد.»
«السَّلَامُ عَلَى الشِّفَاهِ
الذَّابِلَاتِ».[29]
«سلام بر آن لب های تشنه.»
«السَّلَامُ عَلَى النُّفُوسِ
الْمُصْطَلَمَاتِ السَّلَامُ عَلَى الْأَرْوَاحِ الْمُخْتَلَسَاتِ السَّلَامُ عَلَى
الْأَجْسَادِ الْعَارِیاتِ السَّلَامُ عَلَى الْجُسُومِ الشَّاحِبَاتِ السَّلَامُ عَلَى
الدِّمَاءِ السَّائِلاتِ السَّلَامُ عَلَى الْأَعْضَاءِ الْمُقَطَّعَاتِ السَّلَامُ
عَلَى الرُّءُوسِ الْمُشَالَاتِِ السَّلَامُ عَلَى عَلِی الْکبِیرِ السَّلَامُ عَلَى
الرَّضِیعِ الصَّغِیر»[30]
نمی دانم این کدام طفل است که امام زمان(عج) به او سلام می کند. مرحوم یعقوبی نوشته
است که، دو تا شیرخواره از امام حسین در عاشورا به شهادت رسیده اند. یکی، طفلی است
که حضرت(ع) نزدیک خیام او را در آغوش گرفت تا با او وداع کند. هنگامی که خم شد تا او
را ببوسد، دشمن او را هدف تیر قرار داد. دومی، هم این طفل شیرخواره ای است که امام
حسین(ع) او را مقابل لشکر دشمن روی دست گرفت و فرمود: «اگر به من رحم نمی کنید،
به این طفل صغیر تشنه رحم کنید.»ای وای! چطور جواب حضرت(ع) را دادند:
«ذبح الطفل من الاذن الی الاذن و من الورید الی الورید»
نمی دانم با جگر امام حسین(ع) چه کرد. خون ها را می گرفت و به آسمان می پاشید؛ خدایا
تو می بینی.
ای عزیز دلم
در پریشانی و در بی یاری
می دهی باز مرا دلداری
دست و پای دل من می بندی
دست و پا می زنی و می خندی
حجة الاسلام و المسلمین میرباقری
[1] - توبه: 38 - 40.
[2] - یونس 7 - 8.
[3] - بحار الانوار /علامه مجلسی /95/225/ باب2-
اعمال خصوص یوم عرفه ولیلتها وادعیتها زائدا علی ما مرفی طی الباب السابق ...ص:212
[4] - توبه: 39.
[5] - توبه: 40.
[6] - سجده: 17.
[7] - طه: 124.
[8] - بحار الانوار /علامه مجلسی /67/56/ باب
44- القلب وصلاحه وفساده ومعنی السمع والبصر والمنطق و الحیاه الحقیقات...ص:27
[9] - آل عمران: 143.
[10] - مصباح الالمتهجد/شیخ طوسی /776/شرح
زیاره ابی عبد الله ع فی یوم عاشوراء من قرباو بعد...ص:772
[11] - توبه 112.
[12] - بحار الانوار /علامه مجلسی /44/286/
باب34- ثواب البکاءعلی مصیبته ومصائب سائر الائمه ع وفیه ادب الماتم یوم عاشورا ...ص:278
[13] - بحار الانوار /علامه مجلسی /44/392/
باب37- ما جری علیه بعد بیعه الناس لیزید بن معاویه الی شهادته صلوات الله علیه ...ص:1
[14] - نساء: 73.
[15] - بحار الانوار /علامه مجلسی /53/95/
باب29- الرجعه ...ص:39
[16] - بحار الانوار /علامه مجلسی /44/286/
باب34- ثواب البکاء علی مصیبته ومصائب سائر الائمه ع وفیه ادب الماتم یوم عاشوراء...ص:278
[17] - اسراء: 33.
[18] - بحار الانوار/علامه مجلسی/53/171/ باب31-
ما خرج من توقیعات ع ...ص:150
[19] - من لایحضره الفقیه /شیخ صدوق/2/596/
زیاره قبر ابی عبد الله الحسین بن علی بن ابی طالب ع المقتول بکربلاء...ص:594
[20] - شفاء الصدور /ابوالفضل بن ابی القاسم
طهرانی /1/29/متن زیارت عاشورا...ص:29
[21] - بحار الانوار /علامه مجلسی /98/234/
باب18- زیاراته صلوات الله علیه المطلقه وهی عده زیارات منها مسنده ومنها ماخوذه من
کتب الاصحاب بغیر اسناد ...ص:148
[22]همان
[23] - همان
[24] - بحار الانوار /علامه مجلسی/98/235/
باب 18- زیاراته صلوات الله علیه مطلقه و هی عده زیارات منها مسنده ومنها ماخوذه من
کتب الاصحاب بغیر اسناد ...ص:148
[25] - همان
[26] - همان
[27] - همان
[28] - همان
[29] -همان
[30] - همان