روایات
فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشی عَلَى اسْتِحْیاءٍ قالَتْ إِنَّ أَبی یَدْعُوكَ لِیَجْزِیَكَ أَجْرَ ما سَقَیْتَ لَنا فَلَمَّا جاءَهُ وَ قَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ قالَ لا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمینَ [1]
ناگهان یكى از آن دو (زن) به سراغ او آمد در حالى كه با نهایت حیا گام برمى داشت، گفت: پدرم از تو دعوت مى كند تا مزد آب دادن (به گوسفندان) را كه براى ما انجام دادى به تو بپردازد. هنگامى كه موسى نزد او [شعیب ] آمد و سرگذشت خود را شرح داد، گفت: نترس، از قوم ظالم نجات یافتى!
روایات
كافی
بَابُ الْحَیَاءِ
1 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْحَیَاءُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ فِی الْجَنَّة [2]
امام صادق علیه السّلام فرمود: حیا از ایمان و ایمان در بهشت است (پس شخص با حیا در بهشت است).
2 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَسَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَیَاءُ وَ الْعَفَافُ وَ الْعِیُّ أَعْنِی عِیَّ اللِّسَانِ لَا عِیَّ الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَان [3]
امام صادق علیه السّلام فرمود: حیا و پاكدامنى و كند زبانى- نه كند دلى- از ایمان باشند.
شرح
- مقصود از كند زبانى كم گوئى است كه از علائم ایمانست، زیرا پرگو غالبا از دروغ و غیبت و تهمت و أمثال آن بركنار نمیماند، ولى كندى دل، مساوى با جهل و شك است كه مذموم و ناپسندیده باشد.
3 الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُصْعَبِ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْعَوَّامِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ رَقَّ وَجْهُهُ رَقَّ عِلْمُه [4]
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر كس كم رو باشد، كم دانش است (زیرا از پرسیدن شرم میكند و مشكلات علمیش حل نمیشود)
4 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ یَحْیَى أَخِی دَارِمٍ عَنْ مُعَاذِ بْنِ كَثِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ الْحَیَاءُ وَ الْإِیمَانُ مَقْرُونَانِ فِی قَرَنٍ فَإِذَا ذَهَبَ أَحَدُهُمَا تَبِعَهُ صَاحِبُه [5]
امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام فرمود: حیا و ایمان در یك رشته و همدوشند، و چون یكى از آن دو رفت، دیگرى هم در پى آن رود.
5 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ كَثِیرٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَه [6]
امام صادق علیه السّلام فرمود: ایمان ندارد كسى كه حیا ندارد.
6 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَیَاءُ حَیَاءَانِ حَیَاءُ عَقْلٍ وَ حَیَاءُ حُمْقٍ فَحَیَاءُ الْعَقْلِ هُوَ الْعِلْمُ وَ حَیَاءُ الْحُمْقِ هُوَ الْجَهْل [7]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: حیا دو گونه است: حیاء عقل و حیاء حماقت، حیاء عقل علم است و حیاء حماقت نادانى.
7 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عَلِیٍّ اللَّهَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِیهِ وَ كَانَ مِنْ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ ذُنُوباً بَدَّلَهَا اللَّهُ حَسَنَاتٍ الصِّدْقُ وَ الْحَیَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الشُّكْر [8]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر كه چهار خصلت داشته باشد و از سر تا پا غرق گناهان باشد، خدا آنها را بحسنات تبدیل كند: راستگوئى و حیا و خوش خلقى و سپاسگزارى.
بحار الأنوار
باب الحیاء من الله و من الخلق
1- ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام ] لی، [الأمالی للصدوق ] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لَمْ یَبْقَ مِنْ أَمْثَالِ الْأَنْبِیَاءِ إِلَّا قَوْلُ النَّاسِ إِذَا لَمْ تَسْتَحْیِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ [9]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از مثل هاى پیامبران علیهم السلام ، جز این سخنِ مردم بر جاى نمانده است : وقتى حیا نداشتى، هر كارى مى خواهى بكن .
2- لی، [الأمالی للصدوق ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْمَكِّیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اسْتَحْیُوا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَیَاءِ قَالُوا وَ مَا نَفْعَلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَإِنْ كُنْتُمْ فَاعِلِینَ فَلَا یَبِیتَنَّ أَحَدُكُمْ إِلَّا وَ أَجَلُهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ لْیَحْفَظِ الرَّأْسَ وَ مَا حَوَى وَ الْبَطْنَ وَ مَا وَعَى وَ لْیَذْكُرِ الْقَبْرَ وَ الْبِلَى وَ مَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ فَلْیَدَعْ زِینَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا [10]
پیامبر خدا (ص) فرمود: از خدا آنچنان كه شایسته است حیا كنید، گفتند: چه كار كنیم یا رسول اللَّه؟ فرمود: اگر كننده این كار هستید، هیچ كدام از شما نخوابد مگر اینكه اجل خود را میان دو چشمش ببیند و سرش و هر چه را كه درك كرده و شكمش و هر چه را كه در آن است حفظ كند و به یاد قبر و پوسیده شدن باشد و هر كس آخرت را بخواهد باید آرایش زندگى دنیا را رها سازد.
3- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَیَاءُ عَلَى وَجْهَیْنِ فَمِنْهُ الضَّعْفُ وَ مِنْهُ قُوَّةٌ وَ إِسْلَامٌ وَ إِیمَانٌ [11]
امام صادق علیه السلام : شرم بر دو گونه است ؛ یك شرم ضعف و ناتوانى است و شرمِ دیگر قدرت و اسلام و ایمان .
4- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ ع إِذَا قَعَدَ أَحَدُكُمْ فِی مَنْزِلِهِ فَلْیُرْخِ عَلَیْهِ سِتْرَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَسَّمَ الْحَیَاءَ كَمَا قَسَّمَ الرِّزْقَ [12]
ابن صدقه از امام صادق علیه السّلام روایت مى كند كه فرمودند: عیسى علیه السّلام مى فرمودند: هر گاه در منزل خود قرار مى گیرید پرده ها را بیاویزید، خداوند متعال حیاء را مانند رزق تقسیم فرموده است .
5- ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام ] ابْنُ سَعِیدٍ الْهَاشِمِیُّ عَنْ فُرَاتٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبُخَارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْهَرَوِیِّ قَالَ قَالَ الرِّضَا صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ الْحَیَاءُ مِنَ الْإِیمَانِ [13]
امام رضا علیه السلام : شرم، از ایمان است.
6- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْمُفِیدُ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ حُبَابٍ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ سَلْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَجْلَحِ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْحَیِیَّ الْمُتَعَفِّفَ وَ یُبْغِضُ الْبَذِیَّ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ [14]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند، با حیاىِ پاكدامن را دوست دارد و از گداىِ سمج بى شرم نفرت دارد.
7- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْمُفِیدُ عَنِ الْمَرْزُبَانِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْحُكَیْمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ یَحْیَى بْنِ مُعِینٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا كَانَ الْفُحْشُ فِی شَیْ ءٍ قَطُّ إِلَّا شَانَهُ وَ لَا كَانَ الْحَیَاءُ فِی شَیْ ءٍ قَطُّ إِلَّا زَانَهُ [15]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بى شرمى با چیزى همراه نشد، مگر این كه آن را زشت گردانید. و حیا، با چیزى همراه نگشت، مگر این كه آن را آراست .
8- مع، [معانی الأخبار] عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ الْمُذَكِّرُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الطَّبَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زَكَرِیَّا عَنْ خِرَاشٍ مَوْلَى أَنَسٍ قَالَ حَدَّثَنَا مَوْلَایَ أَنَسٌ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَیَاءُ خَیْرٌ كُلُّهُ [16]
انس گوید: پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: شرم همه اش نیك است، یعنى حیاء دیندار و بیدین را از انجام زشتى باز مى دارد، پس آن فراهم آورنده تمام نیكیها است .
9- مع، [معانی الأخبار] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَیَاءُ وَ الْإِیمَانُ فِی قَرَنٍ وَاحِدٍ فَإِذَا سُلِبَ أَحَدُهُمَا اتَّبَعَهُ الْآخَرُ [17]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: حیاء و ایمان در یك ریسمان بسته شده اند هر گاه یكى از آنها كشیده شود دیگرى هم دنبال او مى رود: یعنی اگر كسى در انجام كار زشت احساس شرم و حیاء از مردم ننماید بین خود و خدا هم حیا نخواهد داشت و كسى كه از خدا حیاء نكند و علنا كار زشت و حرام را انجام دهد دین و ایمانى ندارد.
10- مع، [معانی الأخبار] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوَّلُ مَا یَنْزِعُ اللَّهُ مِنَ الْعَبْدِ الْحَیَاءُ فَیَصِیرُ مَاقِتاً مُمَقَّتاً ثُمَّ یَنْزِعُ مِنْهُ الْأَمَانَةَ ثُمَّ یَنْزِعُ مِنْهُ الرَّحْمَةَ ثُمَّ یَخْلَعُ دِینَ الْإِسْلَامِ عَنْ عُنُقِهِ فَیَصِیرُ شَیْطَاناً لَعِیناً [18]
یعنی أن ارتكاب القبیحة بعد القبیحة ینتهی إلى الشیطنة و من تشیطن على الله لعنه الله
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود. اول چیزى كه خدا از بنده اش میگیرد حیاء و شرم است سپس مورد خشم و غضب خدا قرار میگیرد و پس از این صفت امانت را از او سلب مینماید و سپس صفت رحمت را و پس از این لباس اسلام و دیانت را او برمیدارد و شیطان لعینى مى شود.
شرح: یعنى ارتكاب قبائح و زشتیها یكى پس از دیگرى منتهى بشیطنت و تمرد میگردد و كسى كه نسبت بخدا حالت شیطانى و تمرد بخود بگیرد خداوند لعنتش میكند.
11- ل، [الخصال ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ مَا بَقِیَ مِنْ أَمْثَالِ الْأَنْبِیَاءِ ع إِلَّا كَلِمَةٌ إِذَا لَمْ تَسْتَحِ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ وَ قَالَ أَمَا إِنَّهَا فِی بَنِی أُمَیَّةَ [19]
امام كاظم علیه السلام : از مثل هاى پیامبران علیهم السلام جز این جمله بر جاى نمانده است : اگر حیا نداشتى، هر كارى مى خواهى بكن. آگاه باشید كه این جمله درباره بنى امیّه است .
12- ضه، [روضة الواعظین ] قِیلَ لِلنَّبِیِّ ص أَوْصِنِی قَالَ اسْتَحْیِ مِنَ اللَّهِ كَمَا تَسْتَحْیِی مِنَ الرَّجُلِ الصَّالِحِ مِنْ قَوْمِكَ [20]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به سعید بن یزید ـ فرمود : به تو سفارش مى كنم كه از خداوند متعال شرم كنى،همچنان كه از مرد پاك و شایسته قوم خود شرم مى كنى.
13- الدُّرَّةُ الْبَاهِرَةُ، قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع خَفِ اللَّهَ تَعَالَى لِقُدْرَتِهِ عَلَیْكَ وَ اسْتَحْیِ مِنْهُ لِقُرْبِهِ مِنْكَ
وَ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِیُّ ع مَنْ لَمْ یَتَّقِ وُجُوهَ النَّاسِ لَمْ یَتَّقِ اللَّهَ [21]
امام زین العابدین علیه السلام : از خدا بترس، چون او بر تو تواناست و از او حیا كن، زیرا كه به تو نزدیك است .
امام عسكرى علیه السلام : كسى كه از مردم پروا نكند، از خدا نیز پروا ننماید .
14- نهج، [نهج البلاغة] قَالَ ع قُرِنَتِ الْهَیْبَةُ بِالْخَیْبَةِ وَ الْحَیَاءُ بِالْحِرْمَانِ وَ الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ وَ قَالَ ع مَنْ كَسَاهُ الْحَیَاءُ ثَوْبَهُ لَمْ یَرَ النَّاسُ عَیْبَهُ [22]
امام على علیه السلام : ترس با نومیدى همراه است، و آزرم [بیجا] با بى بهرگى همعنان، و فرصت چون ابر گذران. پس فرصتهاى نیك را غنیمت بشمارید.
[و فرمود:هر كس كه شرم، جامه خود را بر او بپوشاند، عیبش بر مردم پوشیده مانَد .