از بهترین كارها كه پاداش بسیار نیز دارد و موجب رضاى خالق ومخلوق است، «عیادت بیمار» است.
این عمل در اسلام، آداب خاصى دارد. نیكو است كه انسان به‌عنوان سركشى و احوالپرسى از مریض، به سراغ او برود، كم بنشیند(مگر آنكه خود بیمار، طالب و مشتاق باشد بیشتر بنشینید) دست ونبض بیمار را بگیرد، دستبر پیشانىاش بگذارد، به مریض دعا كند،ازاو دعا بخواهد، ولى به گونهاى باشد كه اسباب زحمتبیمار وخانوادهاش را فراهم نسازد. ( روایات بیمارى و عیادت و ... را در «مكارمالاخلاق»، باب 11 مطالعه فرمایید.) .حتى چیزى با خود بردن هنگام رفتن به عیادت بیمار (همان گونهكه رایج و مرسوم است) بسیار پسندیده است.
یكى از غلامان امام صادق(ع) مىگوید: یكى از آشنایان بیمار شد.جمعى از دوستان به ملاقات او مىرفتیم كه در راه، به امام صادق(ع)برخوردیم. امام پرسید: كجا؟ گفتیم: به عیادت فلانى مىرویم. فرمود:بایستید. ما نیز ایستادیم. پرسید: آیا میوهاى، سیبى، گلابى، عطر و ...چیزى همراه دارید؟ گفتیم: نه، هیچ یك از اینها را نداریم. فرمود: آیانمىدانید هر چه كه نزد بیمار برده شود، با همان خوشحال مىشود ومایه راحت و استراحت او است؟ (مكارم الاخلاق، ص361.) .
این، حتى نشانه كاهش دردهاى جسمى در سایه خرسندی هاى روحى است، چیزى كه در روانشناسى و درمان جدید، به عنوان یكدستور درمانى مورد توجه است.
اخلاق پیامبرانه
رفت و آمد به خانه بیماران و عیادتشان و تفقد از حالشان، ازاخلاق انبیایى است و سبب تحكیم رابطهها و تقویت دوستیها و الفت خانواده هاست.
پیامبر اسلام(ص) نیز به عیادت بیماران مىرفت. حتى یك بار ازیك یهودى نیز عیادت فرمود كه همسایه او بود. (همان، ص359.) .
آنچه به عیادت، ارزش مىبخشد، خدایى بودن آن و اخلاص درعیادت است، حتى خارج از مرز دوستى و رفاقت و آشنایى و شغل وموقعیت طرف به عیادت رفتن مهم است. این در آنجا جلوه مىكند كهمریض، گمنام و بىكس و ناشناخته و غریب باشد كه بیش از دیگرانچشم به راه دیداركنندگان است. تعبیر «فى الله» كه در روایات عیادتبیماران به چشم مىخورد، به همین نكته حساس اشاره مىكند.
چگونه مىتوان به این گوهر دستیافت و از كجا مىتوان «نیتخدایى» را در عیادتها تشخیص داد؟
عیادت بىریا
وقتى به عیادت بیمارى مىروید، روى چه انگیزهاى است؟ آیا ازترس گلایههاى بعدى او و خانواده او است؟ یا اینكه چون همسایه وآشناست و فردا چشم در چشم هم خواهید انداخت؟ یا چون رئیس ومسؤول است؟ یا براى خدا؟
البته دلجویى از یك بیمار و خانوادهاش یا رعایتحق همسایگىو حق رئیس، جاى خود دارد، ولى آیا شده كه جعبه شیرینى یا پاكتمیوهاى بگیرید و به عیادت بیمارانى در بیمارستانها بروید كه كسى راندارند و شما را هم نمىشناسند؟ در ایام جنگ، بعضیها به دیدار وعیادت رزمندگان مجروح مىرفتند كه در شهرستانهایى دور از بستگانخود تحت درمان بودند، بىآنكه سابقه آشنایى با مجروحان جنگىداشته باشند، تنها به خاطر خدا و انجام وظیفه دینى و انسانى.
این كار، بس عظیم است و الهى! و مایه آسانى حساب خداوند درقیامت مىگردد. در حدیث قدسى آمده است:
«من عاد مؤمنا فى فقد عادنى»; (مكارم الأخلاق، ص: 360) .
هر كس در راه من (به خاطر خدا) مؤمنى را عیادت كند، مرا عیادت كرده است.
در حدیث است كه روز قیامت، پروردگار به بنىآدم خطابمىكند: مریض شدم چرا به عیادتم نیامدى؟ مىگوید: خدایا! توپروردگار جهانیانى، چگونه به عیادت تو مىآمدم؟ پاسخ مىشنود:فلان بندهام بیمار شد و از او عیادت نكردى! مگر نمىدانستى كه اگر بهعیادتش مىرفتى، مرا نزد او مىیافتى؟ (میزانالحكمة، ج9، ص128.) .
به علاوه، عیادت بیمار، انسان را به یاد قیامت مىاندازد و او رامتوجه نعمت تندرستى مىسازد و زمینهساز شكر به خاطر سلامتىمىگردد. از رسول خدا(ص) روایت است كه: به عیادت بیمار و تشییعجنازه بروید، كه شما را به یاد آخرت مىاندازد. ( همان، ص130.) .
عیادت و سوغات بىتوقع
دانستیم كه اگر به عیادت بیمار، یا هدیه و سوغات، جنبه الهىبدهیم و آن را به حساب خدا بگذاریم، هم پاداش بیشترى مىبریم، همبه ترویج این گونه سنتهاى اسلامى در اخلاق معاشرت، كمك كردهایم.
با این حساب، نباید در دادن هدیه و بردن سوغات یا رفتن بهعیادت بیمار، حساب عوض و جایگزین آن را كرد. گلایه از اینكه چراما كه به عیادتش رفتیم، او به عیادت ما نیامد، كم ظرفیتى است، یا اگركسى هنگام بیمارىتان از شما عیادت نكرد، شما «مقابله به مثل» نكنید وكریم و بزرگوار باشید.
رسول اكرم(ص) فرموده است:
«عد من لا یعودك و اهد لمن لا یهدى لك»; (نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، ص: 564) .
به عیادت كسى برو كه از تو عیادت نكرده است و براى كسى هدیهببر كه براى تو هدیه و سوغات نیاورده است.
و ... اخلاص و وسعت نظر و بزرگمنشى، از همین جاها شناختهمىشود! ...