طلاق
هر گاه پس از ایجاد مشکلات شدید خانوادگی، همه راههای اصلاح و حفظ بنیان خانواده به بنبست برسد و ادامه زندگی خانوادگی بین زن و شوهر نه تنها موجب نشاط و آرامش و کارآیی بیشتر اعضاء نشود بلکه منجر به آسیبهای روانی و بروز رفتارهای ناهنجار گردد، در این حالت آخرین شیوه برخورد با مشکلات خانوادگی، جدایی رسمی زن و شوهر یا طلاق است.
هر گاه عمل طلاق بدون وجود انگیزهای منطقی صورت گیرد، به عنوان فرار از تعهد و عملی هوس آمیز تلقی شده و سبب بروز مشکلاتی برای همسر و فرزندان میگردد و سرانجام برای جامعه زیانبار خواهد بود.
در فرهنگ اسلامی، طلاق عملی است که مورد خشم و غضب الهی معرفی شده است و نباید زشتی آن شکسته شود زیرا طلاق به هر دلیل (منطقی یا غیرمنطقی) اتفاق بیافتد، آثار مخربی بر همه اعضای خانواده دارد و احساسات و عواطف جامعه را خدشهدار میکند
وظایف پیشگیرانه والدین
1- رعایت اصول اسلامی گزینش همسر
در تعالیم اسلامی برای انتخاب همسر مناسب، سختگیریها و دقتهای زیادی در نظرگرفته شده است ازجمله تحقیق و بررسی در ویژگیهای اخلاقی و میزان پایبندی به ایمان، رعایت همسان بودن زوجین، پرهیز از فریبکاری همدیگراز سوی خانوادهها و دخترو پسرها، اجتناب از ازدواج با خانوادههای بدون اصالت و شرافت خانوادگی و.... .
از سوی دیگر پس از انتخاب آگاهانه و ضابطهمند، توصیههای دینی اغلب گرایش به آسان گیری در مراسم ازدواج و نیز خوش بینی و چشم پوشی نسبت به شریک زندگی در بعد از ازدواج دارد. با تاسف برخی از خانوادههای آسیب زده یا طلاق گرفته، انتخابی راحت و بدون سختگیری و ازدواجی همراه با سختگیری و بدبینی دارند.
بنابراین روآوردن به دستورالعملهای دینی قبل ازازدواج، مهمترین عامل پیشگیری از طلاق خواهد بود زیرا اساس ناسازگاری همسران به تفاوتهای آنها در ارزشها، احساسات، شناختها و رفتارهای هریک برمیگردد. بنابراین هرچه افراد در این زمینهها تشابه و اشتراک بیشتری داشته باشند، میزان اختلاف بین آنها بروز کمتر خواهد بود.
والدین بدلیل برخورداری از تجربه و اندیشه برتر و دلسوزی برای فرندان میبایست با راهنماییهای لازم وهدایت صحیح فرزندان در امر ازدواج بویژه در انتخاب همسر مناسب برای آنان، ضریب اینگونه آسیب پذیریها را کاهش دهند.
2- توجه به مسائل معنوی و دینی
برخورداری زوجین از عقاید و اندیشهها دینی و رفتارهای اخلاقی و مذهبی ، موجب کاهش اختلافات خانوادگی میشود. قطعا دینداری هرکدام از زوجین ضمن اینکه زندگی را برای همسرش شیرین و لذت بخش میکند باعث گرمی و صمیمیت روابط زناشویی نیز میگردد. شوهر دیندار سعادت خویش را در گرو سعادت خانواده خویش میداند و برآوردن نیازهای خانواده را از مهترین واجبات خویش بحساب آورده در جهت تحقق آن تلاش می کند. همچنین زن متدین، حفاظت از اموال و آبروی شوهرش را از واجبات دینی خویش بحساب آورده همواره با شوهرش صادقانه برخورد میکند و عقایدش هرگز به او اجازه نمیدهد که به شوهرش خیانت کند. اعتقاد عمیق و توجه زوجین به این اصل مهم قرآنی « زنان لباسی برای مردان و مردان نیز لباسی برای زنان هستند» آنان را از لکهدار کردن و ضایع کردن همدیگر برحذر خواهد داشت زیرا هریک از همسران خود را آیینهای از دیگری میدانند.
3- پرهیز از خشونتهای خانوادگی
خانواده کانون آرامش و محفل انس مقدس زن و شوهر و نردبان رشد و تکامل زوجین و نیز عامل پرورش نسل پاک و سالم آینده است. خداوند فرمود:« از نشانههای او این که از بین خود همسرانی برایتان قرار داد تا بوسیله آن آرامش یابید و نیز بین شما دوستی و رحمت قرارداد.». در این گیرودار وجود ضعفها و نقائص اجتناب ناپذیر است اما آنچه میتواند تهدیدها و شکستها را به فرصت و پیروزی تبدیل کند، پرهیز از ستیزه جویی و امید به رضایت حق میباشد. در متون دینی اسلام تحمل سختیها و صبرکردن در ناکامیها و تحمل رفتارهای ناشایست همسر مساله ای مورد تاکید بوده و رعایت کنندگان آن مستوجب پاداش الهی هستند.
برخی بر این باورند که بالا بودن سطح تحصیلات و درآمد بیشتر زنان و نیز عدم هماهنگی فرهنگی آندو، موجب حقارت مردان شده و حقارت نیز عامل خشونت مردان گردیده است.
4- تعدیل کردن توقعات
هسته اولیه خانواده زن ومردی هستند که طبق ضوابط شرعی و قانونی، حقوق متقابل همدیگر را به رسمیت شناخته و بدان پایبند هستند. بدیهی است هر یک از آنان دارای توانمندیها و ظرفیتهای محدودی هستند که پذیرفتهاند که در پرتو همان سرمایههای اجتماعی و اقتصادی و بهرهمندی های اخلاقی و روانی در زیر یک سقف زندگی کنند. از این رو تقاضاهایی که درطول زندگی از سوی هریک از آنان صادر میشود، میبایست در محدوده توانمندیهای طرفین باشد و چنانچه درخواستهای آنان فراتر از توان مالی ، روحی، جسمی، علمی و ... طرف مقابل باشد، موجب فشار و اذیت و آزارهردو خواهد شد. بنابراین بسیار مناسب است که زوجین همواره به داشتههای خود از قبیل سلامتی، فرزندان، اشتغال، عزتمندی، آرامش و ... بیاندیشند و بر نداشتههای خویش حسرت نخورند. توجه به خانوادههای پایین دست، دقت درمحرومیتها و بحرانهای خانوادگی دیگران، عدم یا کاهش ارتباط با خانوادههای مرفه و تجملگرا و امثال آن موجب کاهش توقعات طرفین خواهد شد. خانوادهها میبایست همواره شاکر خداوندی باشند که نعمتهای بیشماری از جمله نعمت حیات را به آنان بخشیده است.
با تاسف برخی براین اندیشهاند که زرق و برقهای زندگی و خانوادههای دیگرنشان از خوشبختی آنان است درحالیکه بسیاری از اینان آرزو دارند بجای این زرق و برقهای ظاهری و زودگذر، روشنی و صفای باطن و آرامش خانوادگی داشتند.
5- تامین نیازهای جنسی
بر اساس گزارشات و آمارهای محاکم قضایی و نیز نتایج بدست آمده از تحقیقات پژوهشگران امور خانواده، یکی از مهمترین عوامل جدایی خانوادهها، عدم پایبندی کامل طرفین یا یکی از آنها به حقوق و ضوابط زناشویی و رفتارهای جنسی است. به گفته کارشناسان، بسیاری از طلاقها به دلیل وجود مشکلات در روابط جنسی زوجین رخ میدهد حتی اگر آندو، این علت اصلی را از نگاه همسر خویش و دیگران پنهان نگاه دارند.
بر اساس آمارها، نزدیک به 40 درصد زنان از اختلالات جنسی در روابط زناشویی رنج می برند. این درحالی است که یکی ازمهمترین کارکردها و فلسفههای ازدواج، ارضای نیازهای جنسی زوجین است. همچنین یکی از مهمترین عوامل استحکام خانواده و رضایتمندی بین زن و شوهر، رعایت کامل و صحیح این موضوع است.
توجه به آیات قرآن و توصیههای ائمه معصومین در خصوص این موضوع و نیز حافظه تاریخی ملتها و مردم و خانوادههای خوشبخت، بیانگر نقش ویژه و اهمیت نیاز جنسی در خانواده است.
بدیهی است چنانچه عطش جنسی افراد در چارچوب خانه برآورده نگردد، علاوه برایجاد اختلالات رفتاری و خشونتهای اخلاقی در محیط خانه ، دامنه این عطش به بیرون منزل کشیده شده و موجبات رفتارهای ضد ارزشی و آسیبهای متعددی در جامعه میشود. زیرا برخی انسانهای بسیار تشنه برای سیراب شدن و رفع تشنگی خود، به هر آب مسموم و گندیده ای روی میآورند.
اگر چه در متون اسلامی اینگونه مباحث بصورتی کنایهوار و عفیفانه مورد بررسی و تشریح قرار گرفته است اما اسلام به روابط جنسی بین زوجین با نگاهی مثبت و رفتاری معنوی نگریسته است بطوریکه برخی از احادیث معصومین (ع) پاداش روابط جنسی را معادل با برخی تکالیف دینی مانند جهاد دانسته و آن را موجب ریزش گناهان و پاک شدن افراد می دانند. بر اساس روایات هیچیک از زن یا مرد برای سرباز زدن از این امور، نباید عبادت خود را طولانی کنند.
بنابراین در کانون خانواده، زن و شوهر میبایست ضمن مقدس دانستن این مطالب، توجه داشته باشند که ارضای معقول نیازهای جنسی هیچگونه منافاتی با رعایت عفت، حیا و تقوا ندارد و هرگونه محرومیت یا سرکوب شدید اینگونه هیجانات طبیعی، عواقب ناگواری خواهد داشت.
بدیهی است که زن و شوهرمیبایست توصیههای دینی مربوط به لباس زیبا، بدن تمیز، استفاده ازعطر، لوازم آرایشی مناسب، رضایتمندی کامل و ... را در این موضوع مد نظر قرار دهند.
6- آگاهی از اهمیت و شرایط ازدواج
والدین و بستگان محترم میبایست نقش ازدواج در زندگی انسان و شرائط و اصول آنرا قبل و حتی تا چندی بعد از ازدواج برای فرزندان خود تبیین نمایند.
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود: النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منّی (
جامع الأخبار(للشعيري)، ص: 101
)در آموزههای دینی اسلام، ازدواج سیره و سنت پیامبر اسلام است و هرکس از آن رویگردان باشد، از پیروان او نیست. همچنین در حدیث دیگری پیامبر (ص) فرمود: کسیکه ازدواج کرد نصف دین خود را حفظ کرده است و باید در نصف باقی مانده تقوا پیشه کند .
در فرهنگ اسلامی، ازدواج، پیوندی مقدس و میثاقی محکم، بنایی محبوب نزد خداوند، عاملی مؤثر در حفظ دین، و تکوین مودّت و رحمت است. ازدواج همچنین شیوه پاسداری از حریم عفّت و پاکدامنی، تضمین رزق و روزی و تعظیم سنت نبوی و موجب پذیرش عبادت انسان معرفی شده است. البته در اینجا لازم است به این نکته نیز اشاره کرد که تنها عشق و تفاهم برای ایجاد زندگی سعادتمند کافی نیست و در کنار آن باید به تناسبهای مشترک زوجین نیز توجه شود. دختر و پسر باید از نظر سن، دیانت، فرهنگ و اخلاق با هم تناسب داشته وهم شان یکدیگر(کفو) باشند زیرا در اینصورت بهترهمدیگررا درک کرده وزندگی شیرینتری خواهند داشت.
وجود تفاوتهای فاحش در زمینههای دینی، مالی و فرهنگی اغلب موجب توهین و تحقیر یکدیگر شده و زندگی زناشویی را تلخ مینمایند. همچنین عدم تناسب سن باعث عدم درک متقابل و سردی روابط میگردد و چه بسا منجر به طلاق میگردد که آن خود ماجرای غم انگیز دیگری است.
7- ازدواج عاقلانه
دختر و پسری که به دلایل نامعقول و تنها بر مبنای فضای فریبنده جامعه با مرد یا زنی غریبه و بدون شناخت کافی از وی، تن به ازدواج میدهد، وقتی در طول سالهای بعد ازازدواج متوجه میشود که هیچ گونه تشابه و تفاهمی چه به لحاظ احساسی و چه به لحاظ فرهنگی میانشان موجود نیست، چه باید بکند؟ روشن است: جامعه این زن را محکوم به زندگی ابد با همسرش میکند. حتی اگر این زن هیچ مشکل دیگری در زندگی، به جز عدم تفاهم و عشق نداشته باشد، آیا روا است که تا آخر عمر خود به زندگی با این مرد ادامه دهد؟ جامعه پاسخ میدهد: آری، زیرا طلاق فاجعه است.
پیشگیری والدین ازازدواجهای زود هنگام ورمانتیک و احساسی که بر اساس عشقهای کوچه و خیابانی بوجود میآید، آسیب خانواده و ضریب از هم پاشیدگی آن را پایین می آورد. توجیه منطقی دختران و پسران و اطلاع رسانی به آنان در شناختها و ملاک و معیارهای ازدواج و همسر، موجب کاهش عشقهای تصادفی و زودگذر میگردد.
8- حمایت مالی اطرافیان
حمایتهای مالی بستگان و اطرافیان بویژه والدین از زن و شوهرهای جوان و خانوادههای تازه تشکیل، سنت خوبی برای پایین آوردن میزان ازهم پاشیدگی زوجین و رفع مشکلات اقتصادی آنان خواهد بود. البته رعایت مسائل اخلاقی، خلوص نیت و رضایت خداوند و قصد تلاش برای پیشگیری از آسیبها و انحرافات یک خانواده در هنگام ارائه اینگونه خدمات و حمایتهای مالی بر کسی پوشیده نیست. بدیهی است این حمایتها میبایست مقطعی بوده و نباید تبدیل به یک رویه و رفتارهمیشگی شود.
9- اشتغال مناسب
اگرچه اشتغال و کسب درآمد نه تنها هیچ منع شرعی نداشته بلکه در فرهنگ اسلامی بسار مورد تاکید قرار گرفته است، اما این موضوع مشروط به عدم تهدید و سلامت اخلاقی و روانی کانون خانواده است. بنابراین کاهش یا ترک اشتغالات نامناسب زوجین بویژه اشتغالات پرزحمت و کم درآمد زنان که با ساختار جسمانی، روحی و روانی آنان همخوانی ندارد، بسیار ضروری است زیرا این اشتغالات علاوه بر وارد کردن آسیب فردی بر زن، موجب کاهش عاطفه و ناتوانی او در برآوردن تقاضاهای معقول اعضای خانواده میگردد.
10- ساده زیستی
تقویت فرهنگ ساده زیستی و پرهیز از تجملات و چشم وهمچشمیهای غیر صحیح و توان فرسا از طریق صحبتهای صمیمی اعضای خانواده، تنظیم و تصحیح رفت وآمدها و میهمانیها، عدم فرهنگ پذیری از برخی رسانهها از قبیل ماهواره و اینترنت در افزایش رضایتمندی موثر است.
11- صله ارحام
توجه به توصیه اخلاقی دین در باره صله ارحام و افزایش ارتباطات فامیلی و برپایی میهمانیهای کم خرج بویژه با خانوادههایی که دارای سطح پایین ترمالی و سطح بالاتری از نظر تفاهم خانوادگی هستند، تاثیرات مثبتی خواهد داشت. در این ارتباطات خانوادگی و فامیلی، اعضای فامیل از برخی مشکلات پیش آمده در خانواده ها خبردار شده و در صدد رفع آن یا جلوگیری از گسترش آن برمیآیند. همچنین در پرتو دید و بازدیدهای خانوادگی، توهمات و کدورتهای پیش آمده بین فامیلها برطرف شده و از این جهت التهابات خانوادگی کاهش مییابد.
12- پرهیز شدید از ازدواج اجباری
هر ازدواجی میبایست با رضایت کامل طرفین و برمبنای عشق و محبت واقعی انجام پذیرد. قطعا دختر و پسری که تنها بخاطر رضایت پدر و مادر و با زور و اجبار به عقد یکدیگر درآمده باشند، ازدواجشان فرجام خوشی نخواهد داشت. زیرا عدم تفاهم از همان ابتدای ازدواج، مانع خوشبختی شده و روز به روز نیز به شدت تنفر و انزجارشان نسبت به یکدیگر افزوده میشود.
ازدواجهای اجباری میتواند بصورتهای زیر محقق شود:
الزام به ازدواج علیرغم اختلاف سنی غیرمتعارف و بسیار زیاد بین زوجین (که در برخی موارد بالغ بر سی سال میباشد)، گرایش افراطی به ازدواج با عموزادگان و خویشاوندان، ازدواج با طبقه اجتماعی بسیار پایین یا بسیار بالا، ازدواجهای مبتنی بر عشقهای خیابانی و اینترنتی، ازدواجهای زودهنگام و پرشتاب، ازدواجهای مبتنی بر روابط نامشروع قبلی، ازدواجهای مبتنی برآداب و رسوم غیر معقول عشیره ای و طایفهگی، ازدواجهای مبتنی بر رسوم غیرمشروع قومی و قبیله ای (از قبیل ازدواج به عنوان خون بهاء) ازدواجهای مبتنی بر دست یافتن زوجین براعتبار اجتماعی، ازدواجهای مبتنی بر دستیابی والدین به ثروت یا موقعیت اجتماعی و ... از مواردی است که اجبار و الزام در آن از سوی خود زوجین و یا از سوی والدین و اطرافیان زوجین اعمال شده است. این نوع ازدواجها ضریب ناکامی و ناسازگاری خانوادگی را افزایش داده و چه بسا منجر به طلاق و ازهم پاشیدگی خانوادهها میشود.
ازدواج اجباری در جامعه پدرسالاری قریش و عرب آن روز بسیار متداول بود و اغلب دختران علیرغم میل باطنی خود با فرد پیشنهادی اولیاء خویش ازدواج میکردند اما رسول اکرم با این رسم جاهلی به شدت مبارزه کرده و بارها ازدواجهای اجباری را بر هم زدند و والدین را متقاعد ساختند که دختر و پسر باید با عشق وعلاقه قلبی ازدواج نمایند نه فقط بخاطررضایت اولیاء خود.
البته در اینجا لازم است به این نکته نیز اشاره کرد که تنها عشق و تفاهم و رضایت طرفین برای ایجاد زندگی سعادتمند کافی نیست و در کنار آن باید به تناسبهای مختلف فرهنگی، سنی و اخلاقی نیز توجه شود.
13- داوری صلح جویانه
یکی از عوامل پیشگیرانه طلاق از نظر قرآن، دخالت افراد صلاحیت دار و قابل اعتمادی است که وظیفه داوری برای حل اختلافات و ایجاد صلح و صفا در بین زوجین را دارند .
اهمیت ایجاد صلح و آشتی و بر طرف کردن کدورتها بر کسی پوشیده نیست و این عمل در فهرست وظایف انبیاء قرار دارد.
در قرآن مجید آمده است: اگر بیم دارید که در میان آنها عداوت و دشمنی واقع شود، یک داوراز بستگان شوهر و یک داور از بستگان زن را، مأمور حل اختلافات کنید؛ اگر مایل به اصلاح باشند ، خداوند میان آنها توافق برقرارمیکند.
بر اساس دستورقرآن مجید افرادی که آگاه به مسائل خانواده و مطلع ازویژگیها و صفات و رفتارهای شوهر و زن هستند و قابل اعتماد بوده و دارای شرائط لازم برای تشخیص مشکل و توانایی ارائه راه حل برای ایجاد صلح و صمیمیت باشند، وظیفه دارند هرچه سریعتر برای جلوگیری از آسیبهای بیشتر، به عنوان یاوران نظام خانواده، مقدمات سازش آندو را فراهم سازند.
دروغ در اسلام عملی زشت و از گناهان کبیره است، اما اگر کسی برای ایجاد صلح و آشتی میان دو خانواده، کلامی بظاهر خلاف واقع بگوید یعنی به این صورت که از انتقال مسایلی که موجب کدورت گشته و دشمنی را بیشتر میکند اجتناب کرده و در عوض به هریک از آن دو بگوید که طرف مقابل در مورد او حسن نیت دارد و به این صورت زمینه را برای صلح و آشتی فراهم آورد، از دروغگویان نخواهد بود و وعیدهای عمل زشت دروغ شامل او نخواهد شد.
انجام این توصیه دینی موجب خواهد شد تا علاوه بر آرام و عادی سازی روابط زوجین، افراد دیگر از اختلافات خانوادگی آنها مطلع نشده و حرمت و اعتبار اجتماعی آنان پابرجا بماند. این شیوه داوری وسازش، خانواده را ازمراجعه به مراکز قضایی و دادگاه باز میدارد.
14- عدم دخالت اطرافیان
از آنجا که اختلافات خانوادگی، همواره دارای عوامل و مسائل پشت پردهای است که بجز زوجین هیچیک ازبستگان واطرافیان از آن اطلاع ندارند و همچنین چه بسا دلایل آن اختلاف به گونهای باشد که زوجین از بیان آن برای دیگران، مانع وعذری داشته باشند، لازم است اطرافیان زوجین (پدر، مادر، برادر، خواهر، همسایه، دوست، همکار، ...) بدلیل عدم اطلاع کافی، از هرگونه دخالتی در مسائل خانوادگی دیگران بشدت پرهیز کنند. همچنین اعمال نظر و سلیقه اطرافیان نسبت به زوجین و نیز قراردادن آنها در تعارفات و معذوریتهای اخلاقی و درخواستهای غیرواقعی بدون در نظر داشتن توانمندیهای مالی یا جسمی یا ... موجب متشنج کردن کانون خانواده و آتش افروزی خواهد شد.
البته زوجین بویژه زنان میبایست با هر گونه دخالتهای بی مورد و اختلاف افکنانه از سوی والدین و اطرافیان خود و نادیده گرفتن درخواستها و نظریات بظاهر دلسوزانه آنان، اصول شرعی و اخلاقی در رفتار با اطرافیان بویژه والدین خود را رعایت کرده و حفظ حرمت خانواده و بستگان خویش وهمسرشان را مد نظر قرار دهند.
توصیه قرآن کریم در این قبیل موضوعات، خویشتنداری و برخورد صحیح است. بر این اساس فرموده است: « واذا مرّوا باللغو مرّوا کراماً»[الفرقان /72]: و اگر با کارلغو و بیهودهای مواجه شوند با بزرگواری ازآن میگذرند (و خود را منزه نگه میدارند)» و نیز می‌فرمایند: «و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً»[[الفرقان /63]]: و آنگاه که جاهلان (براساس جهالت خود) آنها را (به سخن مکروهی) مخاطب قرار دهند، آنها (در جواب) سخنی سالم میگویند.
15- نپذیرفتن خرافه گویی
براساس اصول اعتقادی، اطلاع از آینده و سرنوشت همه انسانها تنها در انحصار خداوند متعال بوده و هیچ قدرت انسانی یا غیرانسانی بدون اذن خداوند از اسرار و نیت و سرنوشت افراد کوچکترین خبری نخواهد داشت. در این میان برخی افراد سود جو و عوامفریب برای رسیدن به منافع مالی و نفسانی خود، به خرافهگویی و فالگیری و به سحر و جادوگری در مسائل شخصی و خانوادگی مردم مشغول شده و از این طریق امرار معاش میکنند. با تاسف در برخی موارد فعالیتهای مجرمانه این افراد بیهویت و سودجو مقدمات سردی کانون خانواده و افزایش اختلافات میان خانوادهها را فراهم آورده است.
لازم است زوجین و خانوادههای محترم بویژه زنان ومادران ازتوجه به حرفها وعمل کردن به توصیهها و شگردهای فریبنده وغیرمعتبر و خلاف شرع این دسته از شیادان خطرناک و خانمان برانداز بشدت پرهیزکنند.
بدیهی است میزان اعتقادات دینی افراد و نیز سطح تحصیلات وآگاهیهای اجتماعی خانوادهها در پذیرش یا عدم پذیرش سخنان واهی این دسته از سود جویان موثر خواهد بود.