مفهوم صبر و تَصَبُّر در کلام امام باقر(ع)

حجت الاسلام دکتر جواهری

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی

انجام واجبات و ترک محرمات، حرکت در مسیر رستگاری و سرافرازی است. انسان‌هایی که اهل انجام واجبات و ترک محرّمات هستند، روز قیامت با ندای الهی فرا خوانده می‌شوند و به بهشت می‌روند. امام محمد باقر علیه‌السلام فرموده‌اند «إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ عَنِ اللَّهِ یَقُولُ أَیْنَ أَهْلُ الصَّبْرِ؟ قَالَ فَیَقُومُ فئام مِنَ النَّاسِ، ثمَّ یُنادی أین المتصبّرون؟ فیقوم فئام من الناس. زمانی که روز قیامت فرا برسد منادی فریاد می‌زند: صابران کجایند؟ پس گروهی از مردم قیام می‌کنند. سپس منادی فریاد بر می‌آورد: متصبّران کجایند؟ پس گروهی از مردم به پا می‌خیزند. از امام پرسیده شد: ما الصابرون و المتصبّرون؟ صابران و متصبران کیستند؟ امام فرمودند: الصابرون علی اداء الفرائض و المتصبّرون علی ترک المحارم (بحارالانوار، ج 78، ص 176) صابر بر ادای واجبات و متصبّران بر ترک محارم، با ندای الهی فرا خوانده می‌شوند.

نصوص قرآنی و حدیثی، امر و نهی الزامی الهی و فرمان پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع)، واجبات و محرمات را نشان می‌دهد. وظیفه اصلی انسان‌ها، انجام فرایض و ترک محارم الهی است. بنابراین، باید واجبات شرعی و محرمات دینی را شناخت و واجب را به پا داشت و انجام داد و حرام را کنار گذاشت و پرهیز کرد. انسان‌های اهل واجبات و ترک محرمات، در روز قیامت از انسان‌های برجسته و ممتاز خواهند بود که مخاطب ندای رهایی‌بخش الهی قرار خواهند گرفت.

 در این حدیث، دو نوع از صبر تعریف شده است؛ صبر بر آراستگی به طاعت خدا در انجام واجبات و صبر بر پیراستگی از معصیت خدا با ترک محرمات که دو بخش از سه بخش نظام صبر در قرآن و حدیث است. صبر بر معصیت نیز، در مفهوم با همین دو قسم صبر پیوند دارد. انجام واجبات و ترک محرمات برای قرار گرفتن در گروه صابران و برخورداری از امتیازات و فضیلت‌های با ارزش صابران، کافی است. فاعل واجبات و تارک محرمات، صابری است که از همه آثار صبر و پاداش آن بهره خواهد برد. تَصَبُّر، خود را به شکیبایی واداشتن و از خود بردباری نشان دادن و تحمل صبر و بازحمت صبر کردن معنا می‌شود. مطابق روایت امام باقر علیه السلام، صابران کسانی هستند که واجبات را انجام می دهند و بر سختی فعل واجب و اجرای فرمان الهی صبر می کنند. اما متصبران، افرادی هستند که خود را برای ترک حرام، به صبر وادار می کنند. این افراد با جهاد اکبر بر هوا و هوس، شهوت و غضب و وسوسه های شیطان چیره و پیروز می‌شوند. این گروه، خویشتن داری می کنند و خود را از لذت گناه باز می‌دارند. نگهداری خویشتن ازگناه و صبر برای ترک آن، تصبر است.

روزنامه خراسان

دوشنبه اول آبان ماه 1396