كلمات كليدي : دفتر ثبت تجاري، تاجر، قانون تجارت، الزامات تاجر
نویسنده : الهه پارسا
در اصطلاح حقوق ثبت اسم تاجر در دفتر مخصوصی به نام دفتر ثبت تجاری است و ثبت آن اجباری است.[1] قانون تجارت ایران از دفتر ثبت تجاری تعریفی ننموده است فقط در ماده16 تأسیس آن را در صورتی که وزارت دادگستری مقتضی بداند پیش بینی کرده است و مقررات مربوط به آن را موکول به تصمیم وزارت دادگستری نموده است. دفتر ثبت تجاری دفتری است به منظور درج اسامی تجار اعم از اینکه شخص حقیقی یا حقوقی باشد و اطلاعاتی از سازمان و وضع آنها.[2]
تشریفات ثبت در دفتر ثبت تجارتی
در آیین‌نامه دفتر ثبت تجارتی برای ثبت صحیح نام تجار مقررات خاصی پیش بینی شده است.[3] به موجب ماده 4 آیین‌نامه بازرگانان و بنگاه‌های بازرگانی و شرکت‌های تجاری که پس از مدت سه ماه از تاریخ نشر آگهی به شغل بازرگانی اشتغال ورزیده یا تأسیس می‌شوند در ظرف یک ماه از تاریخ شروع به کار یا تأسیس مکلف به تسلیم اظهارنامه می باشند. اظهار نامه باید در سه نسخه روی نمونه‌‌های چاپی مخصوص که از متصدی دفتر ثبت تجارتی محل گرفته می‌شود تنظیم و به همان دفتر تسلیم و رسید گرفته شود.(ماده 5 آیین نامه) طبق ماده 6 آیین‌نامه متقاضی باید در اظهارنامه نکات زیر را به ترتیب ذکر نماید:
1ـ نام و نام خانوادگی بازرگان و رییس بنگاه و مدیران شرکت و اسم تجارتخانه یا بنگاه یا شرکت.
2 ـ تاریخ و محل تولد و شماره شناسنامه و محل صدور آن.
3 ـ تابعیت اصلی و تابعیت فعلی در صورتی که تابعیت دیگری را تحصیل نموده باشد. تاریخ و طرز تحصیل تابعیت ثانوی باید قید شود.
4 ـ تاریخ ورود به ایران و شماره و محل صدور پروانه اقامت (اگر اظهارکننده تبعه خارجه باشد).
5 ـ محل اقامت شخصی محل تجارتخانه یا بنگاه ( نشانی کامل) محل مرکز اصلی شرکت و شعبات آن.
6 ـ میزان سرمایه در شرکت های تجارتی.
7 ـ شماره ثبت منگنه و پلمپ دفاتر تجارتی که به موجب مواد 6 و 12 قانون تجارت به عمل آمده است.
8 ـ شماره تلفن ، عنوان تلگرافی، کتاب رمز تجارتی (اگر داشته باشد)
9 ـ رشته تجارت (تجارت داخلی یا تجارت خارجی یا هر دو )
10 ـ قید شماره ثبت علایم تجارتی (چنانچه داشته باشد)
علاوه بر این تبصره‌ی 1 این ماده مقرر می‌دارد: در اظهارنامه شرکت یا تجارتخانه و یا بنگاهی که به تجارت خارجی اشتغال دارد باید تعیین شود که وارد کننده است یا صادرکننده یا حق العمل کار یا هر سه و حتی الامکان ارقام کالاهای عمده‌ای که اختصاصاً صادر یا وارد می‌نماید باید معین گردد.
همچنین به موجب تبصره‌ی 2 این ماده در اظهارنامه شرکت یا تجارتخانه یا بنگاهی که منحصراً به معاملات داخلی اشتغال دارد باید نوع معاملات و ارقام کالاهایی که معمولاً مورد معامله می‌باشد تعیین شود.
طبق ماده‌ی 7 آیین نامه دفتر ثبت تجارتی «متصدی دفتر ثبت تجارتی مکلف است مفاد اظهارنامه را در ظرف ده روز در دفتر خود ثبت و ذیل هر سه نسخه شماره ثبت و تاریخ و اسم دفتر ثبت تجارتی محل را قید و یک نسخه را با تصدیق به اینکه اظهار نامه مزبور ثبت شده است امضا و مهر نموده به اظهار کننده تسلیم نماید و نسخه دیگر را به وزارت بازرگانی و پیشه و هنر ارسال دارد.»
هر نوع تغییر و تبدیلی که هر یک از بندهای ماده 6 این آیین‌نامه پس از ثبت اظهار نامه به عمل آید و همچنین در صورت توقف و انحلال، اظهارکننده مکلف است تغییرات حاصله را در سه نسخه تهیه و به دفتر ثبت محلی که شرکت یا بنگاه و یا تجارتخانه در آن ثبت شده است تسلیم نماید که در دفتر ثبت تجارتی قید و مراتب به وزارت بازرگانی و پیشه و هنر اعلام گردد.(ماده 8 آیین‌نامه دفتر ثبت تجارتی) در صورت تغییر محل مرکز اصلی شرکت یا شعبه آن و محل تجارتخانه و یا بنگاه باید تغییر مزبور به دفتر ثبت تجارتی مربوطه اطلاع داده شود و متصدی دفتر مزبور پس از ثبت تغییر در ذیل ثبت اصلی گواهی‌نامه شامل اطلاعات مربوط به ثبت مزبور به اظهار کننده تسلیم می‌نماید که به دفتر ثبت تجارتی محل منتقل‌‌الیه داده و در دفتر ثبت تجارتی محل جدید ثبت نماید. ضمناً متصدی دفتر وزارت بازرگانی و پیشه و هنر را هم از آن تغییر آگاه خواهد نمود. (تبصره ماده8 آیین نامه) در صورتی که مدیر شرکت یا بازرگان یا رییس بنگاه فوت نماید قائم مقام او مکلف است منتهی در ظرف شش ماه مراتب را به دفتر ثبت تجارتی مربوط اطلاع دهد. در این اطلاع نامه باید وضعیت شرکت یا تجارتخانه یا بنگاه بعد از فوت تصریح و معین شود که در اثر فوت نسبت به هیأت مدیره چه تصمیمی اتخاذ گردیده و آیا تجارتخانه بر چیده شده یا این که عملیات به وسیله وراث یا قائم مقام متوفی تعقیب خواهد شد. در این صورت قائم مقام متوفی باید خود را معرفی و اطلاعاتی را که در بندهای یک تا شش ماده 6 این آیین نامه تصریح شده است در اظهارنامه خود توضیح دهد. متصدی دفتر ثبت تجارتی مراتب را ذیل ثبت اولیه تجارتخانه ثبت کرده و یک نسخه از اظهارنامه را طبق ماده 7 این آیین نامه به اظهارکننده تسلیم نموده نسخه دیگر را به وزارت بازرگانی و پیشه و هنر ارسال می‌دارد. قانونگذار برای عدم ثبت شماره‌ی ثبت دفتر تجارتی (ماده18 قانون تجارت و ماده 10 آیین‌نامه دفتر ثبت تجارتی)ضمانت اجرای کیفری معین نکرده است و همچنین ضمانت اجرای مدنی نیز معین نکرده است، بنابراین هر گاه بر اثر عدم رعایت این مواد به اشخاص ثالث خسارتی وارد شود باید به قواعد عام مسئولیت مدنی متوسل شوند.
اثر ثبت در دفتر ثبت تجارتی
1-کسی که نام خود را در دفتر ثبت تجارتی به ثبت رسانیده است تاجر شناخته می‌شود و این امر اماره‌ی قانونی است و تا زمانی که خلاف آن ثابت نشده است مندرجات ثبت اعتبار دارد.[4]
2-قانون هیچ‌گونه مجازاتی برای اشخاصی که اطلاعات مربوط به ثبت را غیر واقعی اعلام می‌کنند در نظر نگرفته است ولی طبق اصول کلی اطلاعاتی که تاجر راجع به امور تجاری خود داده است نسبت به اشخاص ثالث و بر علیه تاجر اعتبار دارند.
3-طبق ماده‌ی 9 قانون تأسیس اتاق‌های بازرگانی عضویت اتاق بازرگانی در هر محل موکول به ثبت نام در دفتر ثبت تجارتی است.
4-برای دریافت کارت بازرگانی و اجازه‌ی مبادرت به تجارت خارجی ثبت در دفتر ثبت تجارتی الزامی است.
5-در صورتی که نام تاجر در دفتر ثبت تجاری به ثبت رسیده باشد ادارات و مؤسسات دولتی و اشخاص می‌توانند شناسایی او را به عنوان تاجر موکول به ارائه گواهی ثبت در دفتر ثبت تجاری کنند.
6-در صورتی که بازرگانی از اقدام به ثبت در دفتر ثبت تجارتی خودداری کند طبق ماده‌ی ی 6 قانون تجارت به جزای نقدی از دویست تا دو هزار ریال خواهد شد.[5]
نگهداری دفاتر ثبت تجارتی در تهران به عهده‌ی دایره ثبت شرکتها و در شهرستانها بر عهده‌ی ادارات ثبت می‌باشد.[6]