كودك آزاري
اشاره ـ تقریباً از حدود 50 سال پیش علاقه به حفاظت و حمایت از کودکان افزایش یافت. گروهی از صاحب نظران هر نوع رفتار خشونت‌آمیز بزرگسالان علیه کودکان و نوجوانان (از ضربه‌های خفیف گرفته تا حملات آسیبزای شدید) را نوعی کودک‌آزاری می‌شناختند براین مبنا رفتار خشن، عملی بود که از روی قصد به طور عمدی انجام می‌گیرد و در شخص دیگر، درد یا صدمه جسمی ایجاد می‌کند.
اما برخی معتقد بودند اعمال خشونت‌آمیز به دو دسته طبیعی و غیرطبیعی تقسیم می‌شود و چنانچه والدین یا مراقبان به قصد کنترل یا هدایت رفتار کودک و تربیت صحیح او از اقدامات تنبیهی استفاده کنند، این رفتار طبیعی است و کودک‌آزاری محسوب نمی‌شود.
در مقابل این دو دیدگاه در نهایت قانون پا در میان نهاد و اعلامیه حقوق کودک به سال 1959 به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید که نماینده ایران نیز به آن رأی مثبت داد. همچنین سال 1372 جمهوری اسلامی ایران به عضویت پیمان نامه حقوق کودک مصوب سازمان ملل متحد، درآمد و به این ترتیب، راه برای تصویب قوانین مربوط به پیشگیری از کودک‌آزاری در ایران هموار شده است.
تعریف کودک‌آزاری
کودکی که مورد بدرفتاری واقع و فراموش شود که وی، کودکی است که رفاه و سلامت روانی و جسمی او در معرض تهدید قرار گرفته است.
به چه رفتارهایی کودک‌آزاری می‌گوئیم؟کودکان به علت ویژگی‌هایی که از نظر سنی دارند بسیار آسیب‌پذیرند و نیاز به حمایت و مراقبت ما دارند اما گاهی بزرگسالان به دلایل مختلف به جای حمایت و مواظبت از کودکان آنان را مورد آزار قرار می‌دهند.
کودک‌آزاری شامل رفتارهایی است که توسط افراد دیگر خصوصاً بزرگسالان نسبت به کودکان انجام می‌گیرد و به نوعی به سلامت جسمی و روانی کودکان آسیب می‌رساند. رفتارهایی که به صورت تصادفی انجام می‌شوند کودک‌آزاری به حساب نمی‌آیند مانند این که کودکی به علت تصادفی با اتومبیل دچار نقص جسمی شود.
کودک‌آزاری چگونه صورت می‌گیرد؟ کودکان به شکل‌های مختلف مورد آزار قرار می‌گیرند:
1ـ کودک آزاری جسمی: بعضی رفتارهایی که به جسم کودک صدمه می‌زند مانند کتک زدن، سوزاندن، مجروح کردن، شکستن و موارد دیگر
2ـ کودک‌آزاری روانی: شامل رفتارهایی است که به سلامت روانی کودک آسیب می‌رساند مانند توهین کردن، ترساندن، تحقیر کردن، تبعیض و...
3ـ بی‌توجهی و غفلت: یعنی توجه نکردن به نیازهای اساسی کودکان مانند تغذیه، بهداشت، پوشاک، آموزش و... در حدی که به سلامت جسمی و روانی آنان آسیب برسد.
4ـ سوء استفاده: یعنی استفاده از کودک در ارتباط با مواد مخدر، وا داشتن آنها به کارهای دشوار، تکدی‌گری، سوء استفاده جنسی به صورت‌های مختلف و...
چرا کودکان مورد آزار قرار می‌گیرند؟
1ـ ناآگاهی والدین: گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می‌رسانند، نمی‌دانند که رفتار آنها کودک‌آزاری است مانند کسانی که کودکان را تنبیه بدنی می‌کنند، مورد تحقیر و توهین قرار می‌دهند. به نیازهای اساسی آنها توجهی ندارند و این رفتارها را عادی و معمولی می‌دانند.
2ـ مشکلات اقتصادی: فقر سبب می‌شود که کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی خود مانند آموزش، بهداشت، تغذیه و... محروم شوند و یا والدین به علت فشارهای مالی یا رفتارهایی مانند پرخاشگری، خشونت، بی توجهی و... کودکان را مورد آزار قرار دهند.
3ـ اعتیاد: اعتیاد به علت خصوصیاتی که در افراد ایجاد می‌کند مانند پرخاشگری، بی مسئولیتی، کاهش عواطف، و... سبب می‌شود که کودکان مورد آزار به ویژه از نوع سوء استفاده قرار گیرند.
4ـ بیماری‌های روانی: در صورتی که والدین به بیماری‌های روانی مبتلا باشند، با رفتارهایی مانند تندخویی، خشونت، ناسازگاری، بی توجهی و... که ناشی از بیماری روانی آنهاست، سبب آزار کودکان می‌شوند.
5ـ مشکلات خانوادگی: مشاجرات شدید و طولانی والدین، جمعیت زیاد خانواده، شیوه‌های تربیتی نامناسب، در برخی موارد وجود ناپدری و نامادری و... سبب می‌شود که کودکان مورد آزار قرار گیرند تا حدی که مشکلات خانوادگی یکی از دلایل کودک‌آزاری به شمار می‌رود.
6ـ مشکلات کودکان: کودکانی که مشکلات نسبتاً پایدار و شدید دارند بیشتر از سایر کودکان مورد آزار قرار می‌گیرند مانند کودکانی که دچار بیماری‌های جسمی مزمن و طولانی مدت با مشکلات رفتاری از قبیل پرخاشگری، اضطراب، شب ادراری و... هستند به علت مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد می‌کنند و نیز به سبب ناآگاهی والدین از این مشکلات اغلب مورد آزار جسمی و روانی قرار می‌گیرند.
7ـ مشکلات مدرسه: مشکلاتی که در مدرسه برای دانش‌آموزان ایجاد می‌شود مانند انتظار بیش از حد، ندیدن تفاوت‌ها، ایجاد اضطراب، ترس و رقابت‌های شدید، تبعیض، تنبیه بدنی، تحقیر، توهین و... سبب آزارهای جسمی و روانی کودکان می‌شوند.
راهکارهای کاهش کودک‌آزاری
1ـ کودکان را بیشتر و بهتر بشناسیم: شناخت کودکان و نیازهای آنان سبب می‌شود که رفتار بهتری با آنها داشته باشیم و برای این کار می‌توانیم از روش‌های مختلف مانند خواندن کتاب‌های مناسب، شرکت در کلاس‌های آموزشی، مشورت کردن با افراد آگاه و... استفاده کنیم.
2ـ علت کودک‌آزاری را بشناسیم: کودک‌آزاری مانند هر رفتار دیگری علتی دارد. سعی کنیم علت آن را پیدا کنیم و با رفع کردن آن، کودک‌آزاری را کاهش دهیم. ممکن است برخی از مشکلات را نتوانیم از بین ببریم، در آن صورت پذیرفتن آن بهتر از آزار دادن کودکان است.
3ـ از دیگران کمک بگیریم: کمک گرفتن و مشورت کردن نشانه هوشیاری و آگاهی است نه ناتوانی برای کاهش مشکلات خود می‌توانیم از مراکز مشاوره حضوری و تلفنی سازمان‌های غیردولتی، افراد آگاه و... کمک بگیریم.
4ـ آرامش خود را حفظ کنیم: زندگی همیشه با مشکلات همراه است سعی کنیم خشم خود را کنترل و برای مشکلات چاره‌جویی کنیم. بسیاری از کودک‌آزاری‌ها در شرایطی انجام می‌گیرد که والدین قادر به کنترل خشم خود نیستند. کنترل خشم آموختنی است و می‌توانیم با تمرین بر خشم خود غلبه کنیم.
زیان‌های کودک‌آزاری برای کودکان
کودکی، دوران رشد و شکل‌گیری شخصیت است. انواع کودک‌آزاری در این سال‌های حساس و مهم به رشد و سلامت آنان آسیب‌های جدی می‌رساند. کودکان آزاردیده در همه جنبه‌های رشد مانند رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی با مشکلات و نارسایی‌های فراوانی روبرو خواهند شد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده‌اند، در بزرگسالی خود به آزار کودکان پرداخته‌اند و این بزرگترین زیان کودک‌آزاری است که سبب تداوم آن می‌شود.
پیشگیری از کودک‌آزاری
پیشگیری همیشه بهتر، آسانتر و سریع‌تر از درمان است برای پیشگیری از کودک‌آزاری می‌توانیم از راهکارهای زیر استفاده کنیم:
1ـ دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواج‌های تحمیلی، ناشناخته، شتابزده و ازدواج در سنین پایین.
2ـ توجه به تنظیم خانواده و تعداد مناسب فرزندان.
3ـ افزایش آگاهی خود در زمینه پرورش فرزندان و شیوه‌های مناسب رفتار با آن.
4ـ پذیرش مسئولیت‌ها و انجام وظایف خود به عنوان پدر، مادر، معلم، سرپرست و... نسبت به کودکان.
5ـ آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی کودکان.
6ـ توجه به سلامت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری خود که سبب کودک‌آزاری می‌شود.
7ـ تقویت روحیه کمک گرفتن هنگام برخورد با مشکلات و آشنایی با مراکز حمایتی مشاوره و امداد در مورد کودکان و خانواده.
برای پیشگیری و مقابله با کودک‌آزاری اقدامات گسترده و متعددی باید انجام شود. از جمله این اقدامات موارد زیر است:
1ـ تصویب قوانین همه جانبه و شفاف به منظور پیشگیری و کنترل کودک‌آزاری و حمایت از کودکان آسیب دیده.
2ـ تقویت نهادهای دولتی و غیردولتی حامی کودکان.
3ـ فرهنگ‌سازی و توسعه آموزش‌های مربوط به پیشگیری از کودک‌آزاری در جامعه.
4ـ آموزش مهارت‌های مؤثر والدین برای پدرها و مادرها (شیوه برخورد مناسب با ناهنجاری‌های رفتاری فرزندان، آشنایی با فرآیندهای طبیعی رشد کودکان، تأکید بر اهمیت مراقبت، حمایت، امنیت فرزندان و شیوه تأمین آن).